Паскаль тілінде тұрақтыны қалай анықтаймыз?

А) const n=5 Ә) const n:=5 Б) const n=5 of integer В) const n:=5;

А) read (a) Ә) write (a) Б) Input (a) В) Print a

А) параметрсіз цикл Ә ) Параметрлі цикл Б) Енгізу операторы В) Шығару операторы

А) read - мәндер клавиатурадан енгізіледі

readln – тізімінде меншіктеу операторы жазылуы мүмкін;

Ә) read - мәндерді бір жолға енгізу readln - әр бір мән келесі жолға енгізу;

Б) read – қарапайым айнымалылар мәндері енгізіледі readln – массив мәндер енгізіледі

В) read - константа жазылады; readln – матрица мәндер жазылады

А) құрама шартта Ә) жай шартта

Б) таңдау операторында В) көмекші программада

29. Қай белгі әрбір жолдан кейін міндетті түрде қойылады?

А) : Ә) ; Б) . В) ,

А) ** Ә) ^ Б) sqr В) sqrt

А) WHILE Ә) FOR Б) REPEAT В) DOWN TO

А) Параметрсіз цикл Ә) Парамтерлі цикл Б) Енгізу операторы В) Шығару операторы

• 
  Алгоритм дегеніміз не? Бұл сөз қайдан шықты?
  
• 
  Алгоритмнің негізгі қасиеттерін ата?
  
• 
  Алгоритмді өрнектеу, жазу тәсілдері дегеніміз не?
  
• 
  Алгоритмдерді графиктік түрде кескіндеу, ерекшеліктері қандай?
  
• 
  Блок –схема дегеніміз не?
  
• 
  Негізгі блоктарға және көмекші блоктарға нелер жатады?
  
• 
  Алгоритмдердің құрылымына қарай бөлінуін ата
  
• 
  Қарапайым алгоритмдік тіл, программалау тілі дегеніміз не?
  
• 
  Түйінді сөздерге нелер жатады?
  
• 
  Транслятор дегеніміз не?
  
• 
  Меншіктеу командасының құрылымы қандай, ол қалай жазылады?
  
• 
  Алгоритм мен программаның қандай ұқсастықтары мен айырмашылықтары бар?
  
• 
  Сызықтық алгоритм дегеніміз не?
  
• 
  Тармақталу алгоритмі мен циклдік алгоритмнің айырмашылығы қандай?
  
• 
  Паскаль тілі қай жылдардан бастап қолданыла бастады?
  
• 
  Паскаль тілінде программа неше бөліктен тұрады?
  
• 
  Тілдің алфавиті нелерден тұрады?
  
• 
  Программада әрбір жолдан кейін қандай тыныс белгі қойылады?
  
• 
  Программа қандай оператормен басталады?
  
• 
  Программаның негізгі бөлігі қандай түйінді сөзбен басталып, қандай сөзбен аяқталады?
  
• 
  Идентификатор дегеніміз не?
  
• 
  Мәліметтердің типі дегеніміз не?
  
• 
  Жиым дегеніміз не?
  
• 
  Мәліметтердің типтері қалай сипатталады, олар қандай қызмет атқарады?
  
• 
  Мәліметтердің қандай типтері бар?
  
• 
  Паскаль тілінде стандартты функциялар қалай жазылады?
  
• 
  Арифметикалық өрнек дегеніміз не? Өрнектер Паскаль тілінде қалай жазылады?
  
• 
  Меншіктеу операторы қандай қызмет атқарады?
  
• 
  Көшу операторы не үшін қажет?
  
• 
  Меншіктеу операторының форматы.
  
• 
  Оператор дегеніміз не, олар қандай топтарға жіктеледі?
  
• 
  Енгізу және шығару операторларының атқаратын негізгі міндеттері қандай?
  
• 
  Енгізу операторының жалпы форматы қандай?
  
• 
  Шығару операторының жалпы форматы қандай?
  
• 
  Var операторының қызметі қандай?
  
• 
  Const операторының қызметі қандай?
  
• 
  Readln операторының қызметі қандай?
  
• 
  Writeln операторының қызметі қандай?
  
• 
  Құрылымдық операторларға қандай операторлар жатады? Олар неше топқа бөлінеді?
  
• 
  Қарапайым және құрылымдық операторлардың айырмашылығы неде?
  
• 
  Құрама оператор деп қандай операторды айтамыз?
  
• 
  Паскаль тілінде операторлық жақша дегеніміз не?
  
• 
  Шартты оператордың қандай түрлері бар?
  
• 
  Таңдау операторы не үшін пайдаланылады?
  

Үйге тапсырма: 1- 3 тарауды қайталау.

Символдық мәліметтерді енгізу. Паскаль тілінде мәтіндік ақпаратты өңдеу.

• 
  Var операторының қызметі қандай?
  
• 
  Const операторының қызметі қандай?
  
• 
  Readln операторының қызметі қандай?
  
• 
  Writeln операторының қызметі қандай?
  
• 
  Цикл дегеніміз не?
  
• 
  Циклдік алгоритмнің неше түрі бар?
  
• 
  Программаның нәтижесін қалай көреміз?
  

Символдық мәліметтерді өңдеу символдық типті анықтайтын CHAR түйінді сөз арқылы жүзеге асырылады.Әрбір символ 0 мен 127 кодтарына әмбебап таңбалар,яғни латын әріптері тыныс белгілері,басқару символдары кіреді.Ал,128-255 кодтарына орыс,қазақ алфавиттің әріптері орналасқан.

Символдық мәліметтер төмендегідей стандартты функциялар орналасқан:

Chr(x)-byte типіндегі х санын символға түрлендіреді

ord(ch)-ch символын оның byte типіндегі сәйкес кодына түрлендіреді pred(ch)- кодына сәйкес келесі символды береді

upcase(ch) – кіші латын әріптерін бас әріптерге айналдырады.

Символдық мәліметтерді еңгізу

Символдық мәліметтерді пернетақтадан енгізу READ (READLN) операторы алқылы жүргізіледі,оларды еңгізудің төмендегідей ерекшеліктері бар:

1. 
   Бос орын таңбасы - ‘_’ Паскаль тілінде символ орнына жүретіндіктен символдық айнымалылардың мәндері бос орынсыз жазылады.
   
2. 
   Бір айнымалыға бір ғана символ меншіктеледі.
   
3. 
   Символдық айнымалыларды енгізудің тағы бір ерекшелігі – ENTER
   

4. 
   Символдық айнымалыларды енгізу кезінде Shift,Ctrl,Caps Lock, Alt басқанда олар жек символ ретінде енгізіліп,мән орнына олардың сканерлеу кодтары қабылданады.
   
5. 
   Символдық және сандық мәндерді енгізгенде көбінесе EOLN ( end of line) стандартты функциясын пайдалану қолайлы.Бұл функция мәні жолдың соңы немесе мәндер беріліп болды – дегенді білдіретін Enter пернесі басылғанда ғана ( True ) қалған жағдайда жалған ( Folse ) болады.
   

Паскаль тілінде символдар тізбегінен тұратын тіркестік айнымалылар қолданылады.Олардың типін көрсету үшін алдымен айнымалы атауы,одан кейін тік жақша ішінде жолдың ең ұзыны көрсетілген string түйінді сөз қолданылады. VAR<айнымалы аты>: string [ жолдың ең үлкен ұзындығы ]

бастап қатар тұрған N- символ көшіріліп алынады.

әріптерге ауыстырады.

таңбасын өшіреді.

INSERT( S1,S2,Poz ); S сөз тіркесі символдарының Poz нөмірінен бастап

N символды өшіреді де, нәтижені S мәні ретінде жазады.

Сабақты бекіту сұрақтары

• 
  Символдар программаға қалай енгізіледі,олар қандай типте болуы тиіс?
  
• 
  Ascill кодтары дегеніміз не.ол қандай интервалда беріледі?
  
• 
  Символдық мәліметтерге қандай оперейиялар қолдануға болады?
  
• 
  Литерлік шамалармен қандай операциялар орындалады?
  
• 
  Тіркестік өрнектер дегеніміз не?
  
• 
  Тіркестік айнымалының ұзындығы қалай анықталады?
  

Символдық мәліметтерді енгізу. Паскаль тілінде мәтіндік ақпаратты өңдеу.

мәліметтерді енгізу. Паскаль тілінде мәтіндік ақпаратты өндеу.

1. 
   Ұйымдастыру
   
2. 
   Өткен сабақты қайталау
   
3. 
   Компьютермен жұмыс
   
4. 
   Сабақты бекіту
   
5. 
   Үйге тапсырма
   

1. 
   Нақты X айнымалысын сипаттау:
   

С) Var x : array (1..n)of real; Д) Var x : array (1..n)of integer Е) X of real

2. Символдық айнымалылар Паскаль тілінде...типіне жатады?

А) integer; В)real; С)string: Д)array(1..n)of string: Е)char:

3. Егер L-бүтін,S-тұрақты,P- нақты сандар болса,VAR түйінді сипаттаймыз?

А) Var : p : integer; L: real; const S=2;

B) const S=2: Var L: integer; p: real:

C) const S:=2; l ; integer; p: real;

Д) label s:=2: l: integer; p: real;

E) Var const s:=2 : l : integer; p: real:

4. LENGTH (S) функциясы...

А) S жолдық айнымалысының таңбасының санын есептеу

В) S жолдық айнымалысын кері оқу

С) S жолдық айнымалысын өшіру

Д) S жолдық айнымалының таңбаларын жеке-жеке жолдарға жазу

Е) S жолдық айнымалысын көшіру

5. UPCASE (Символ)функциясының қызметі

А) Латынның үлкен әріптерін кіші әріптерге ауыстырады

В) Латынның кіші әріптерін үлкен әріптерге ауыстырады

С) Символдарды санау

Д) Символдарды алфавит бойынша реттеу

Е) Қазақтың кіші әріптерін үлкен әріптерге ауыстырады

6. Бір жолға неше символ жазуға болады?

А) шексіз В) 255- тен аспауы керек С) 255- тен кем болмауы керек

Д ) 200-ден аспауы керек Е) 150 – ден аспауы керек

7.Символдық мән әрқашан ...белгісінің ішіне алынып жазылуы керек

А) < > тырнақша В) “ апостроф С ) ( ) тырнақша Д) : қос нүкте Е ) [ ] тік жақша

8. Жолдың бірнеше таңбасын өшіру үшін.....функциясын қолданамыз?

A) CONCAT B)LENGTH C) COPY Д ) UPCASE E ) DELETE

9. INSERT (S1,S2,N) процедурасының қызметі.........

A) S1 жолын S2 жолының N орнынан бастап енгізу

В) S2 жолын S1 жолының N орнынан бастап енгізу

С) S1 жолын S2 жолынан кейін N қайталап жазу

Д) S2 жолын S1 жолынан кейін N қайталап жазу

1	в	2	с	3	в	4	А	5	в
6	в	2 7	в	8	е	9	А

1. 
   Кіші латын әріпімен енгізілген жолды, үлкен латын әріптеріне ауыстыру программасын құрыңыз.
   

Var s:string:

k:byte:

begin

for k:=l to length (s) do

s[K]: =Upcase (s[k]);

writeln(s):

end.


Үйге тапсырма: 4.2, 4,3 тақырыптарын оқу. 121 беттегі 1-2 жаттығу.

Сабақтың тақырыбы: Айнымалы типтер.Мәліметтердің шектеулі типтері. Бір

өлшемді жиым элементтерімен жұмыс.

Білімділік: Оқушыларға айнымалының саналатын және шектеулі типтері “жиым” ұғымы,бірөлшемді жиым туралы толық мағлұмат беру;

Тәрбиелік: Оқушыларды адамгершілікке,ұқыптылыққа және жауапкершілікке тәрбиелеу

1. 
   Ұйымдастыру
   
2. 
   Үй тапсырмасын тексеру
   
3. 
   Жаңа сабақты түсіндіру
   
4. 
   Сабақты бекіту
   
5. 
   үйге тапсырма
   

• 
  Символдар программаға қалай енгізіледі,олар қандай типте болуы тиіс?
  
• 
  ASCII кодтары дегеніміз не,ол қандай интервалда беріледі?
  
• 
  Символдық айнымалылар Паскаль тілінде қандай типке жатады?
  
• 
  Символдық мәліметтерге қандай операциялар қолдануға жатады?
  
• 
  S жолдық айнымалысының таңбасының санын есептеу үшін қандай функциялар қолданады?
  
• 
  Литерлік шамалармен қандай операциялар орындалады?
  
• 
  Тіркестік өрнектер дегеніміз не?
  
• 
  Тіркестік айнымалының ұзындығы қалай анықталады?
  
• 
  Бір жолға неше символ жазуға болады?
  
• 
  Жолдың бірнеше таңбасын көшіру үшін қандай функция қолданады?
  
• 
  Жолдың бірнеше таңбасын көшіру үшін қандай функция қолданады?
  
• 
  INSERT(S1,S2, N) процедурасының қызметі.......
  Жаңа сабақты түсіндіру
  

Мәліметтердің айнымалы типтері стандартты типтерден өзгеше болып келеді. Мәліметтердің әртүрлі типтері үшін әртүрлі амал қолдануға болады. Мәліметтердің типін құру бір жағынан операция орындауды жеңілдетсе,екінші жағынан қате жіберуге мүмкіндік береді.Сонымен,мәліметтердің стандартты типтерінен өзге жаңа айнымалы типтерді құруға болады.Мәліметтердің бұл типтеріне саналатын және шектелетін типтер жатады.

Қабылдай алатын мәндерінің реттелген тізімі арқылы берілетін тип-саналатын тип болып есептеледі.Бұл типті сипаттау оның мүмкін мәндерінің идентификатор түрінде тізімін берумен анықталады.

Жазылу түрі:

TYPE <тип атауы>=(<1-мән,2мән,..., n- мән >);

VAR <идентификатор,.....> : <тип атауы>;

Мысалы:

TYPE Gaz=(Ge, C, O, N );

Mezgil=(қыс,көктем,жаз,күз);

VAR Al, A2: Mezgil;

G1,G2,G3:Gaz;

Met l, Met2:Metall;

Түс=(ақ,көк,қызыл,сары,жасыл,қоңыр,сұр,қара).

Егер айнымалы сипаттау бөлімінде көрсетілген мәндердің белгілі бір аралығын ғана қабылдайтын болса,онда оны шектеулі типтегі айнымалы деп атайды.Мұндай типтегі айнымалының алғашқы және соңғы мәндері нүктелермен бөлініп тұрақты түрінде көрсетіледі де,ол екеуі де бір стандартты типте (real типін қолдануға болмайды) болып,міндетті түрде алғашқы мән соңғы мән соңғы мәннен кіші болуы керек.

Жазылу түрі :

TYPE <тип атауы>=(<алғашқы тұрақты...соңғы тұрақты>);

VAR <идентификатор,..> : <тип атауы>;

Мысалы:

VAR RadDay,BolnDay:kunder;

Мәліметтерді ұйымдастыру тәсілдерінің кең тараған түрі – кестелік тәсіл. Бір ғана жолдан тұратын кесте сызықтық деп аталады. Мысалы: A (2,3-5,0,1). Бірнеше жолдан тұратын кесте тіктөртбұрышты кесте деп аталады.Бұларды көп жағдайда бірөлшемді және екі не көпөлшемді жиымдар (массивтер) деп те атайды.

Жиым дегеніміз- бір атаумен белгіленіп біріктірілген біртекті элементтер жиыны. Осы жиымға кіретін айнымалыларды жиым элементтері дейді. Жиымның міндетті түрде аты , өлшемі , индекстері, соған сәйкес элементтері және оның түрлері болады. Жиым тұтасымен бір атпен аталады, ал элементтерінің реті индекстер арқылы көрсетіледі . Индекс жиымның иденфикаторынан соң тік жақшаға алынып жазылады: (a [1], x[1,1],…)

Жиымның типін анықтау үшін ARRAY, OF қызметші сөздері қолданылады. Жиым элементтерінің сипатталуы былай көрсетіледі;

Аты Array[индекс өлшемі]of real;

немесе

Program

I:integer;

S:real;

Begin

Read (A[i]);

S:=0;

For i:=l to 20 do

S:=S\20;

End.
Сабақты бекіту

• 
  Саналатын және шектеулі тип дегеніміз не?
  
• 
  Сызықтық және тіктөрбұрышты кестенің айырмашылығы қандай?
  
• 
  Жиым деп нені айтамыз?
  
• 
  Жиымдар қалай сипатталады?
  
• 
  Индекс дегеніміз не?
  
• 
  Бірөлшемді жиым дегеніміз не?
  

Бірөлшемді жиым элементтерімен жұмыс.

ойлау қабілеттерін дамыту

2. Өткен материалдарды қайталау

3. Компьютермен жұмыс

4. Сабақты бекіту

5.Үйге тапсырма

Компьютермен жұмыс

№1. 10 элементтен тұратын А массивтің элементтерін енгізу және шығару программасын құру керек.

Program esepl:

Uses crt:

Var l:integer:

A:array [l..10] of integer;

Begin

Clrscr;

Begin

Readln (a[i]);

End;

For i:=l to 10 do

End

Program esep2:

Uses crt;

Var I,s:integer:

A: array [l…5] of integer;

Begin

For i:=1to 5 do

Begin S:= 0;

Writeln(`a[`,I`]-?`);

Readln(a[i]);

End;

Begin

Writeln(`S[`,I,`]=`,S);

End;

End.

Program esep3;

Uses crt;

Var I,s:integer:

A: array [l…5] of integer;

Begin

For i:=1to 5 do

Begin S:= 0;

Writeln(`a[`,I,` ]-?`);

Readln(a[i]);

End;

Begin

Writeln(`S[`,I,`]=`,S);

End; End.

№4.Берілген бір өлшемді А{2,-3,5,-8,2} массив берілген, оң элементтерін баспаға шығаратын программа құру керек

Program esep4;

Uses crt;

Var I:integer:

A: array [l…5] of integer;

Begin

Clrscr;

Begin

Readln(a[i]);

End;

For i:=1 to 5do

If (a[i])>0 then Writeln(`a[`,I,`]=`,a[i]);

End; End.

№5.Бірөлшемді А{2,-3,5,-8,2} массив берілген, теріс элементтерін баспаға шығаратын программа құру керек.

Program esep5;

Uses crt;

Var I:integer;

A: array [l…5] of integer;

Begin

Clrscr;

Begin

Readln(a[i]);

End;

For i:=1 to 5do

If (a[i])>0 then Writeln(`a[`,I,`]=`,a[i]);

End; End.

№6. Бірөлшемді А{2,-3,5,-8,2} массив элементтерінің ең үлкен баспаға шығаратын программа құру керек.

Program esep6;

Uses crt;

Var I, max :integer:

A: array [l…5] of integer;

Begin

Clrscr;

Begin

Readln(a[i]);

End;

Max:= a [I];

Begin

End.

• 
  Жиым дегеніміз не?
  
• 
  Қарапайым және күрделі типтерді қалай ажыратамыз?
  
• 
  Жиым элементтерінің орны қалай анықталады?
  

Бірөлшемді және көпөлшемді жиым арасындағы айырмашылықты түсіндіру , программа

құру барысында көпөлшемді жиымдарды қолдана білуге үйрету.

Дамытушылық: Көп өлшемді жиымдар туралы толық мағұлмат бере отырып,

оқушыларды программа құруға дағдыландыру, ой-өрістерін дамыту.

2. Үй тапсырмасын тексеру

3. Жаңа сабақты түсіндіру

4. Компьютермен жұмыс

5. Сабақты бекіту

6. Үйге тапсырма

1.Жиым дегеніміз не?

2.Қарапайым және күрделі типтерді қалай ажыратамыз?

3.Жиым элементтерінің орны қалай анықталады?

4.Индекс дегеніміз не, оларға қандай талап қойылады?

5.Жиым элементтерімен индекстерінің типтері қандай болуы мүмкін?

6.Жиымды қалай сипаттаймыз?

Жаңа сабақты түсіндіру

Паскальда жиым өлшеміне шек қойылмаған,іс жүзінде бір және екі өлшемді жиымдар жиі қолданылады. Жалпы бірөлшемді жиым математикада вектор, ал екіөлшемді жиым матрица ұғымдарымен сәйкес келеді.Егер жиым атауында бір ғана индекс болса,онда ол жиым да бірөлшемді,ал екі индекс болса,екіөлшемді n индексі болса, n өлшемді жиым дейді. Мысалы:

A[i]- бір,D,j]-екі,C[l,j,k]- көпөлшемді жиым болып табылады.

Информатикада жиі қолданылатын екіөлшемді жиымдар матрица деп те аталады.Екіөлшемді жиым жол және бағаннан тұрады.Жолды і индексімен,бағаннан j индексімен белгілесек,онда екіөлшемді жиым A[i,j] деп жазылады.

Мысалы 10 7 15

2 10 25

Бұл мысалдағы екіөлшемнің программада жазылуы:

A[1..2,1..3] integer

Компьютермен жұмыс

№1. Екіөлшемді А (3,3) жиым элементтерін енгізу және шығару программасын құру керек.

uses crt;

var i,j:integer;

A: array [l..3,1..3] of integer;

Begin clrscr;

for i:=1to 3 do

for j:=1to 3 do

begin

readln(a[i,j]);

end;

for i:=1 to 3 do

for j:=1to 3 do

write (a[i,j]:3);

Writeln; end;

R

.eadln; end.

uses crt;

var i,j,s,k:integer;

A: array [l..3,1..3] of integer;

Begin clrscr;

for i:=1to 3 do

for j:=1to 3 do

begin

readln(a[i,j]);

end;

for i:=1 to 3 do

for j:=1to 3 do

write (a[i,j]:3);

writeln; end;

k:=1; s:=0;

for i:=1to 3 do

for j:=1to 3 do

s:=s+a[i,j];

for i:=1to 3 do

for j:=1to 3 do

k;=k*a[i,j];

writeln(`s=`,s): writeln(`k=`,k);

readln; end.

Сабақты бекіту сұрақтары

• 
  Бірөлшемді және екіөлшемді жиым математика тілінде қалай аталады?
  
• 
  А[i,j] жиым элементтері қалай сипатталады?
  
• 
  Жиымды қалай сипаттаймыз?
  

2.Үй тапсырмасын тексеру

3. Компьютермен жұмыс

4. Сабақты бекіту

5.Үйге тапсырма

Компьютермен жұмыс

№1. Екі өлшемді жиым элементтерінің квадраттарын табатын программа құру керек.

program esep1;

uses crt;

var i,j:integer;

A:array[1..3,1..3] of integer;

begin

clrscr;

for j:=1to 3 do

begin

writeln(`engiz a[`,i,`,`,j,`]`);

end;

begin

write (a[i,j]:3);

writeln;

end;

for i:=1 to 3 do

begin

for j:=1to 3 do

writeln;

readln;

№2. Екіөлшемді жиым элементтерінің түбірлерін табатын программа құру керек.

program esep1;

uses crt;

var i,j:integer;

A:array[1..3,1..3] of integer;

begin

clrscr;

for j:=1to 3 do

begin

writeln(`engiz a[`,i,`,`,j,`]`);

end;

begin

write (a[i,j]:3);

writeln;

end;

for i:=1to 3 do

begin

for j:=1to 3 do

writeln;

readln;

№3. А (3,3) матрицасының оң элементтерінің қосындысын табу программасын құр.

Program matr;

Const n=3;

Var I,j,k:integer;

A:array[1..n,1..n] of integer;

Begin for i:=1to n do

for j:=1to n do

begin read (A[I,J]);

if A[I,J]>0 Then k:=k+A[I,J];

end;

writeln (k:3):

№4. Берілген А (3,3) матрицасының оң және теріс элементтерінің санын санау программасын құру керек.

var i,j,o,i:integer;

a:array[1..3,1..3] of integer;

begin

for i:=1to 3 do

begin

readln(a[i,j]);

end;

for i:=1 to 3 do

if a[i,j]>0 then 0:=0+1else t:=t+1;

writeln (`0=`,0, `t=`,t);

end.

var i,j,o : integer;

a:array [1..3,1..3] of integer;

begin

for j:=1 to 3 do

begin

writeln (`engiz a[`,i,`,`,j,`]`);

end;

if a [i,j] >0 then writeln (`on san=`, a[i,j]);

end.

№6. 2-ден 5-ке дейінгі сандардың көбейту таблицасын баспаға шығаратын программа керек.

begin

writeln ( i,`x`j,`=`,i*j);

writeln

end;

№1. Берілген екіөлшемді жиым элементтерінің ең кішісін баспаға шығатын программасын құр.№2. 139 бет, 1-2 жаттығу.

2.Үй тапсырмасын тексеру

3. Компьютермен жұмыс

4. Сабақты бекіту

5.Үйге тапсырма

Өткен материалдарды қайталау сұрақтары

• 
  Жиым дегеніміз не?
  
• 
  Екі индексті жиым қалай аталады?
  
• 
  Бірөлшемді және екіөлшемді жиым математика тілінде қалай аталады?
  
• 
  A[ I,j ] жиым элементтері қалай сипатталады?
  
• 
  Жиымды қалай сипаттаймыз?
  
• 
  Жиым элементтерінің орны қалай анықталады?
  
• 
  Бірөлшемді және көпөлшемді жиымдардың айырмашылықтары қандай?
  

№1. Бірөлшемді A{1,2,3,4,5,6,7,8,9,10} жиым элементтерінің арифметикалық ортасын табатын программа құру керек.

№2. Бірөлшемді A{2,-3,5,-8,2} жиым элементтерінің оң және теріс элементтерін қосындысын табатын программа құру керек.

№3. Бірөлшемді В жиымы берілген,оң элементтерін 0-ге,теріс 1-ге айналдыратын программа құру керек.

№1. C[m,n] матрицасының әр жолының элементтерін қосындысын табатын прогармма құру керек.

№2. B[k,n] екіөлшемді жиым берілген.Осы жиымның бірінші жолын бірінші бағанмен орнын алмастыратын программа құру керек.

№3. R[m,m] екіөлшемді жиымның бас диогоналы және одан төмен жатқан элементтерінің қосындысын табатын программа құру керек.

№1. C[m,n] екіөлшемді жиымындағы әр жолдың элементтерінің ең үлкенін табу программасын жаз.

№2. M[m,n] екіөлшемді жиымдағы жұп сандардың ең кішісінтабу программасын жаз

Үйге тапсырма: Бірөлшемді және екі өлшемді жиым элементтерімен жұмыс


Сабақтың тақырыбы: Көмекші программалар туралы жалпы түсінік. Стандартты

кітапханалық модуьдер. Бейстандарт функциялар мен процедуралар.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға көмекші прграммалар , стандартты кітапханалық модульдер

туралы толық түсінік беру , бейстандарт функциялар мен процедкралардың айырмашылықтарын

түсіндіру.

Дамытушылық: Оқушылардың алған білімдерін толықтырып, ой-өрістерін дамыту.

Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: теориялық әдіс.

Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру

2.Үй тапсырмасын тексеру

3.Жаңа сабақты түсіндіру

4.Сабақты бекіту

5.Үйге тапсырма

Өткен тапсырма бойынша қайталау сұрақтары
1.Жиым дегеніміз не?

2.Қарапайым және күрделі типтерді қалай ажыратамыз?

3.Жиым элементтерінің орны қалай анықталады?

4.Индекс дегеніміз не, оларға қандай талап қойылады?

5.Жиым элементтерімен индекстерінің типтері қандай болуы мүмкін?

6.Жиымды қалай сипаттаймыз?

7.Жиым элементтері мен индекстерінің типтері қандай болуы мүмкін?

8.Айнымалылар мен тұрақтылар дегеніміз не?

9.Жиымдарды программаға енгізу және шығару әрекеттері қалай ұйымдастырылады?

10.Программаның нәтижесін қалай көреміз?

Програманың адам түсінуі мен қабылдануына ыңғайлы жүргізуге бағытталған тәсілдер жиының құрылымдық программалау деп атайды. Әрбір программа бөліктері бір-бірімен логикалық байланыста болады,оның бір жеріне екінші бір жеріне секіру болмауы тиіс. Құрылымдық программалау-goto операторынсыз программалау болып саналады, яғни шартсыз көшу операторын пайдаланбау керек. Кез келген программа саны шектеулі стандартты логикалық құрылымдардан құралады. Негізгі логикалық құрылымдар:

- қайталау- көрсетілген шарттың орындалуына байланысты оператор тобының циклде қайталануы.

Әдетте, циклден тыс кейбір әрекеттер тізбегін программаның бірнеше жерінде қайталауға тура келеді. Практикалық есептерді шығару кезінде де негізгі программаның білгілі бір бөлігін әр түрлі мән бере отырып, бірнеше рет қайталап пайдалануға тура келеді.Мұндай бір-біріне ұқсас программа бөліктерін қайталап жаза бермеу үшін оны жеке программа ретінде қарастырып,керек кезінде орындап отыру қолайлы.

Белгілі бір ат қойылып,жеке программа түрінде бөлек жазылған,қажет кезінде оны қайталап пайдаланып отыруға болатын негізгі программаның арнайы бөлігін көмекші немесе қосалқы прграмма деп атайды.

Қосалқы программаны пайдалану

- негізгі программаның көлемін кішірейтеді

- негізгі программада пайдаланылған айнымалыларды қосалқы программада да пайдалану мүмкіндігін береді.

- қосалқы программаға берілген компьютердің жедел жады көлемін ол орындалмай тұрғанда,бос ұя ретінде басқа мақсаттарға пайдалануға болады.

- қосалқы программаны пайдалану тәсілдері құрылымдық программалау талаптарына сай келеді.

Белгілі бір әрекеттерді орындау мақсатында алдын ала бекітілген аты бойынша шақырылып орындалатын программаның тәуелсіз бөлігі процедура деп аталады.Функция да процедура секілді орындалады,бірақ оның процедурадан екі айырмашылығы бар,олар функция аты өрнектердің операнд рөлін атқар алады,функция орындалмаған соң,програмаға тек бір ғана мән береді.Жұмысының нәтижесі бір ғана болатын працедуа функция деп аталады