Өзін өзі тексеру сұрақтары

1. 
   Халықты құтқарудыңдың негізгі әдістері
   
2. 
   Табиғи төтнеше жағдайлардағы апаттық-құтқару жұмыстары
   
3. 
   Әуеден шабуыл, химиялық, радиациялық, биологиялық зақымдану қауіпі туғандағы құтқару жұмыстары
   
4. 
   Төтенше жағдайлардың салдарын жою
   

1. 
   Жарақат, сыну, қан кету, буын шыққан кезіндегі алғашқы көмек көрсету түрлері
   

Соғып алу – тері жарақатынсыз жұмсақ ұлпалардың механикалық бұзылуы. Соғып алған жер ауырады, іседі, қан жиналып қалады. Кеуде торын соғып алған кезде тыныс алу бұзылады. Ішті соғып алу бауырдың, көкбауырдың, асқазанның жарылуына, іштей қансырауға алып келуі мүмкін. Басты соғып алу бас сүйек – ми жарақатын тудырады.

Аяқ ұшының сыртындағы артерияны аяқ ұшынан қан кеткен кезде ол жататын сүйекке қарай қысу керек. Саусақпен қысу қан кетуді сол мезетте тоқтатуға мүмкіндік береді. Бірақ қандай да бір күшті адам болмасын тек 10 - 15 минуттан артық қысып тұра алмайды, өйткені оның қолы шаршап, қысу күші әлсірейді. Осыған байланысты төмендегі тәсіл өте қажет, өйткені бұл тәсіл қан тоқтатудың басқа да тәсілдерін қолданғанға дейінгі уақытты ұтуға көмектеседі.

Аяқ пен қолдың тамырларынан артериалды қан кету кезінде артерияны қысуды басқа да жолдармен жүргізуге болады: білек артериясынан қан кеткен кезде шынтақтың бүгілген жеріне екі байлам бинт қойып, қолын шынтақ буынын барынша бүгу; шынтақ пен аяқ ұшы үшін де соны істеу – тізе асты аймағына екі бума бинт қойып, аяқты барынша бүгу.

Артерияны қысқаннан кейін қан тоқтататын бұрау қоюға кірісу керек. Ол қалың резеңке түтіктен немесе ұзындығы 1,0-1,5 м лентадан тұрады. Лентаның бір ұшына күршек, ал екінші ұшына металл бау болады. Теріні зақымдап алмау үшін бұрауды киімнің сыртынан таңады немесе бұрау қоятын жерді бинтпен, орамалмен және т.б. орау керек. Резеңке бұрауды созылған бетінде аяқ – қолға орайды. Бұрауды бір – екі рет айналдырып, арасында тері қалмайтындай етіп орау керек. Бұраудың ұшын бау мен күршектің көмегімен байлау керек. Бұрау жоқ болған жағдайда, қолда бар құралдарды, мәселен, резеңке түтікті, белдікті, галстукты, бинтті, бет орамалды пайдалануға болады. Аяқ – қолды жгутпен орағандай етіп немесе ағаштың көмегімен бұрау жасауға болады. Жіңішке немесе қатты заттарды пайдалануға болмайды, өйткені ұлпалар мен нервтер зақымдалуы мүмкін.

Егер жгут қойылғанына 2 сағаттан асып кетіп (қыста 1 caғ.), зардап шеккен адам ауруханаға жеткізілмеген жағдайда, жгутты қысқа мерзімге шешу керек. Мұны екі адам бірігіп отырып істеу керек: бірі – жгуттан жоғары артерияны саусақпен қысып тұрып, екіншісі – аққан қанның артерияда пайда болған тромбты жарып жібермейтіндей етіп, жгутты ақырын босатуы керек. Жгутты 3 – 4 минутқа босатып, содан кейін алғашқы тұрған орнынан жоғары қарай таңу керек. Жгут тағылған адамды үнемі бақылауда ұстау керек. Егер жгут бос тағылса, артерия толық қысылмайды да қан кету жалғаса береді. Жгут тағылған аяқ пен қолдың бөлігі қанға толып, қан кету одан қатты күшке ие болуы мүмкін. Қан толып кеткендіктен аяқ пен қолдың терісі көгеріп кетеді. Егер аяқ пен қолды қатты қысып жіберсе, ұлпа мен нерв зардап шегіп, жгут тағылған дене мүшесі сал болып қалуы мүмкін. Жгутты қан тоқтағанға дейін ғана тағу керек, одан артық тағуға болмайды.

Сынықтар – алғашкы көмек. Сынық – сүйек тұтастығының кенеттен бұзылуы. Сынықтар ашық және жабық болады.

Ашық сынықтар – кезінде сынған жерде жара болады және сынған жер сыртқы ортамен қатынаста болады. Жиі естен тану, қан жоғалту, инфекцияның түсуі салдарынан өз кезегінде адамның өміріне қауіп төндіруі мүмкін.

Алгашқы көмек. Сынған жердегі жараға залалсыздандырылған таңғыш таңу керек. Тыныштандыратын дәрі егу. Сүйек сынықтарын саусақпен жараға қарай түзетуге үзілді – кесілді тыйым салынады. Егер көп қан кететін болса, бұрау қою керек. Зардап шеккен адамды емдеу мекемесіне шалқасынан жатқан күйінде тасымалдау керек.

Жабық сынықтар – кезінде сынған жерде жара болмайды. Жабық сынықтардың өзіне тән сыртқы пішіні сүйек тұттастығының бұзылуы мен сынған жерде «сатының» пайда болуы болып табылады. Қалыптан тыс қозғалу, ауырсыну, сынықтың сықырлауы, icy байқалады.

Алгашқы көмек. Сынған жерді қимылсыз қалдыру, таңғыш қалақ таңу, тыныштандыратын дәрі егу, зардап шеккен адамды емдеу мекемесіне жеткізу. (Таңуды киімнің сыртынан жүргізу керек.)

Бас сүйектің зақымдануы. Басынан (немесе омыртқасынан) зақым алған адамдарда сал болу, сөздің бұзылуы, есте сақтаудың қиындығы, сондай – ақ психикалық ауытқулар сияқты физиологиялық немесе неврологиялық сипаттағы өзгерістер болуы мүмкін. Ал кейбір зардап шеккен адамдар өмір бойы мүгедек болып қалулары мүмкін.

Өлімге немесе мүгедектікке алып келетін бастың немесе омыртқа жарақаттың кейбір салдарын дер кезінде және дұрыс жасалған алғашқы көмек – тоқтатуы мүмкін.

• 
  қатты ауыру, іштің ауыруы немесе жаншылу әсері;
  
• 
  көгеру;
  
• 
  құсу (кейде қан құсу немесе қара түсті), әлсіздік;
  
• 
  үлкен дәретіндегі қан (үлкен дәреті қара түсті).
  

денесіне таңып тастау керек.

Қолының басы мен білегін орамалға асып қою керек. Ауруды басу мақсатымен 50% анальгин ерітіндісін немесе басқа да ауыруды басатын дәрілерді ет ішіне егу керек. Сыну әрқашан айқын бола бермейді.

Қолдың иық сүйектерінің сынуы. Зақымдану шынтағымен, иығымен құлағанда орын алады. Зардап шеккен адамның иығы шыдатпай ауырады. Шынтағынан денеге қарай бүгілген қолды cay қолымен ұстап тұру. Иықтың көлемі өзгеріп, қатты ауырады, ақырын сипап көргенде және қозғалтқанда сынған сүйектің дыбысы естіледі.

Алғашқы көмек. Қолын орамалға асып қою, қатты ауырса, денесіне таңып тастау. Ауруды басу мақсатымен 50% анальгин ерітіндісін немесе басқа да ауыруды басатын дәрілерді ет ішіне егу керек.

Иықтың ортаңғы бөлігінің сынуы тік құламаған жағдайда (шынтақпен құлау, иықтың кенеттен бұралып кетуі), сондай – ақ тікелей жарақат алғаңда (иығынан ұрғанда) орын алады. Сынықка тән сипаттар: иықтың қысқаруы мен деформациялануы, сынған жердің қалыпсыз қозғалуы, сүйек сынықтарының қытырлауы.

Бұл жағдайда әдеттегі таңғыш қалақтарды пайдалану мүмкін емес. Аяғын күшпен түзеу немесе бұрау жамбас мойнының сынуына алып келеді. Ауруды басатын дәрілерді егу ұсынылады.

1. 
   Зақымданған адамға алғашқы медициналық көмек көрсету
   
2. 
   Адам жарақаттанғанда өзіне өзі көмек көрсету ережелері
   

• 
  кесілген (пышақпен, алмаспен, өйнек, шыны жарықшақтарымен жаралану — жара шеті ажырап, катты қанайды);
  
• 
  шабылған (балтамен сүйектер зақымдануы мүмкін);
  
• 
  шаншылған, (түйрелген жаралар (пышақ, шеге, біз, қанжар, айыр, сүңгі-найзамен, кейде терең болуы мүмкін, ішкі органдар, мысалы, кеуде немесе іш қуысы зақымдануы ыктимал);
  
• 
  соғылған жара, оқ тиген жара және т.б.
  

1. 
   Жара туралы түсінік, олардың жіктелуі.
   
2. 
   Жаралаушы кұралдың түріне және тіндердің бұзылуы сипатына байланысты жаралардың түрлері
   
3. 
   Жара кезіндегі асқыну
   

Алғашқы медициналық көмек көрсету:

• 
  Зардап шеккен адамды алып шығу (үйіндіден, газға уланған жердан) және зардап шегушінің өміріне қауіп төндіретін жағдайды болдырмау (шок, асфиксия, қан кету);
  
• 
  Зардап кезеңдерін анықтау;
  
• 
  Зардап шегушіні медициналақ көмек көрсетуге ыңғайлы жерге көшіру;
  
• 
  Талаптарға сай көмек көрсету.
  

Травматикалық шок: Көбінесе травма немесе күйіктен болады.

• 
  Зардап шеккен адамды арқасымен жатқазып, құсқан кезде басын жанына қарату;
  
• 
  жүрегі соғып тұрғандығын тексеру керек. Егер соғып тұрса – реанимацияны бастау қажет.
  
• 
  қан кетуді тез арада тоқтатып, сынған жерлерді қауіпсіздендіру.
  
• 
  ауруды бәсеңдететін таблетка дәрі. Егер жоқ болса, 50-70г. ішімдік беру қажет.
  

• 
  қатты зардап шегушіні таңусыз орнын ауыстыруға;
  
• 
  күйіктен кейін жабысып қалған киімін шешуге;
  
• 
  іші ауырған кезде су беруге.
  

• 
  зақымданған тамырды қолмен қысу;
  
• 
  зақымданған аяғын қатты бүгіп, тізесіне қою немесе мата орандысымен таңу;
  
• 
  қатты қан кеткен кезде, жараны стерильді салфеткамен жабу немесе бинтпен орау.
  

• 
  зардап шегушіні арқасымен жатқызу, жағасын, белін босату (шешу);
  
• 
  қолын, арқасын, кеудесін спиртпен, арақпен, одекалонмен сүрту;
  
• 
  ыстық суға батырылған матаны маңдайына қою, нашатыр спиртін иіскету.
  

• 
  ауыстыруға, көтеруге, отырғызуға, басын салқын матамен орауға.
  

• 
  таяқ, қамыс бөлігін қойып, орап тастау;
  
• 
  сынған қолды немесе аяқты жоғары көтері тастау;
  
• 
  салқын компресс қою, ауруды бәсеңдететің таблетка беру.