Тәрбиелік тұрғыдан тәрбиенің төмендегідей түрлері мен әдістері

жарыстар, үлгілер, шерулер, миға шабуылы, пікірталастар, дебаттар, дөңгелек үстелдер;

Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінің 1-11 сынып оқушыларына арналған тәрбие бағдарламасы жалпы білім беретін мектептердің барлық сатысына арналып, мынадай белімдерден тұрады:

Дайындалған бұл бағдарламалардың құрылымы бірдей, әрқайсысы бөлімдерге бөлінген.

Бірінші бөлімде оқушылардың жас ерекшеліктеріне қысқаша сипаттама беріледі. Бағдарламаның екінші белімінде тәрбиеге бағытталып құрылған іс-әрекетгердің негізгі мазмұны берілген.Жас ерекшеліктеріне сәйкес тәрбиенің міндеттері және сыныптан тыс уақытта өткізілетін іс-шаралардың түрлері алынған.Окушылардың тәрбие бағдарламасы адамның маңызды: интеллектуальды,мотивациялық, эмоциональдық, ерік-жігерінің қалыптасуына,өзін-өзі басқаруына, пәндік-практикалық экзистенциальдық дамуына және мектеп окушыларының әлеуметгік қарым-қатынасқа дайындығына бағытталған.Бағдарламада тұлғаның тәрбиелік деңгейінің өлшемдері негізінде тәрбие нәтижесін бағалауға және оның іс-әрекеттерін бағалау әдісінің сәйкестігіне арналған бөлім бар.Берілген бағдарламаны жүзеге асыру тұлғаның жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдайларға байланысты шығармашылық қабілетінің өсуін туғызады, жеке тәрбиені өзін-өзі тәрбиелеу мен ұжымдық тәрбиемен ұтымды үйлестіреді, ата-анамен, мектептен тыс тәрбие мекемелермен және басқа қоғамдык ұйымдармен үздіксіз байланыс іске асырылады, оның нәтижесінде тәрбиелік әсері тиімділігінің жоғарылауына және мектеп бітірушілердің үлкен өмірге араласу дайындығына алып келеді.

Тәрбиені ұйымдастырудың негізгі қағидалары

Тәрбиенің ұйымдастырушылық тәсілдері мен мазмұны, белсенді әлеуметтік, білімді, адамгершілікті және дені сау тұлғаның қалыптасуына тәрбиесіне бағытталған қағидалар негізінде іске асырылады.

9

І-ІҮ сынып оқушыларына арналған тәрбие бағдарламасы

Бастауыш мектеп жасындағы балалар тәрбиесі олардың мектеп жасына дейінгі алған білімдері мен икемділіктеріне сүйенеді. Бұл жастағы балалар ақпаратты әсерлі қабылдап, өзін қоршаған айналаға таңданып, түрлі сұрақтар қойып, қызығушылық танытады. Төменгі сынып оқушыларының танымдық белсенділігі әсіресе өздеріне үйреншікті емес бейтаныс оқушы рөлі, мектеппен байланысты көптеген нәрселерге деген кызығушылықтарымен түсіндіріледі. Сондықтан осы жастағы балаларға арнап "Ол кім? Бұл не?" клубын, эстафета-сабақтарын, викториналар, экскурсиялар мен жорықтар ұйымдастыру тиімді болып табылады.

Оқытушылар төменгі сынып оқушыларының жас ерекшелігін ескере отырып, тұлғаны дамытуға арналған тәрбиелік іс-шараларға көңіл бөлу қажет. Ол әсіресе, баланың өзін түрлі рөлдерде енуін қажет ететін, бір-бірімен байланыстырып, қызығушылығын дамытып, жаңа ұғымдармен таныстыратын ойын-сабақтары.

Бастауыш сынып оқушылары - олар сенгіш, ашық мінезді, тәртіпті және айтқанды екі етпейтін орындаушылар. Дамудың осы кезеңінде қарым-қатынас жасау жалпы қабылданған ережелер мен нормалар негізін меңгеру арқылы жүргізіледі. Алғашкы түсініктердің басым көпшілігі эмоцияға негізінде қалыптаса бастайды. Эмоция психологиялық және физиологиялык процестерді жылдам дамытады. Сондықтан тәрбие жұмысының алғашқы кезеңінде бейне-шолу әдістерді тиімді колдану арқылы түсініктеме-әңгімелер мақсатқа сай жүргізілуі тиіс. Одан кейін оқушылардың өз бетімен жұмыс істеу қабілеттерін дамытатын тәрбие жұмыстарының ұжымдық формаларын қолдану ұсынылады. Олар әңгімелер мен суреттер байқауы, білгірлер сайысы, эстафеталар сияқты іс-шаралар.Бастауыш мектеп - білім алудың алғашқы сатысы, онда оқушылар ғылымның әр саласынан қарапайым түсініктер алып, сыныбы жоғарлаған сайын білімдерін кеңейтіп әрі тереңдетіп отырады. Сондықтан осы жас сатысында оқушылар мектеп қауымдастығының тең құқылы мүшесі ретінде өз күш-жігерін байқап көруіне мүмкіндік тудыратын, сыныптан тыс жұмыстарда қызығушылығын арттырудың маңызы зор.

• 
  Отанға деген сүйіспеншілігі мен құрметін қалыптастыру;
  
• 
  Мемлекеттік тілде сөйлеуге деген талпынысын дамыту;
  
• 
  Қазақстан Республикасының мемлекеттік рэміздерін кұрметтеу мен бағалауға деген ұмтылысты қалыптастыру;
  
• 
  Ел тарихы мен мәдениеті білу аркылы Қазақстан Республикасының негізгі құндылықтарын зерделеуге көмектесу;
  
• 
  Қазақстанның халықаралық жағдайы, оның экономикалық, саяси, мәдени ерекшелігі туралы оқушылардың түсінігін қалыптастыру;
  
• 
  Өз мемлекеті туралы әңгімелеп беру қабілеттерін қалыптастыру;
  
• 
  Азаматтық құқықтары мен міндеттері туралы алғашқы түсініктерін
  
• 
  Қалыптастыру және оларды түсіндіре алуы;
  
• 
  Өз Отанының тағдырына, оның өткеніне, бүгіні мен болашағына өз қатысты
  

• 
  екендігін сезіну қабілеттерін дамыту;
  
• 
  Өз мектебіне, шағын ауданына, қаласына, республикасына пайда келтіруге ұмтылысы мен тілегін дамыту;
  
• 
  Түрлі саладағы қазақстандықтардың жетістіктеріне деген мақтанышын қалыптастыру;
  
• 
  Өз Отанына деген мактаныш сезімдерін оятатын деректерді іздеу, туған қаласының (ауылының) қалай дамып жатқанын оқып-үйренуге деген тілектерін жүзеге асыру;
  
• 
  Мемлекетті гүлдендіруге арналған жеке адамдар мен бір топ адамдардың маңызды әрекеттерін түсінуге көмектесу.
  

Республика күні, Тәуелсіздік күні, Қазақстан Республикасының Конституция күні, Қазақстан халықтарының татулық күні мерекелеріне арналған концерттер дайындау;

Ұлы Отан соғысы Жеңісіне арналған іс-шараларға дайындық және атап өту; соғыс және еңбек ардагерлеріне, еліне еңбегі сіңген ұстаздарға, жазушыларға, ғылым және мәдениет қайраткерлеріне, қонақтарға арнап шақыру билеттерін дайындау;

"Ел ордасы - Астана" сынып сағаты. Оқушылар Қазақстан Республикасының астанасы туралы материалдар, оның тарихы мен мәдени демалыс орындары, қала туралы өлевдер мен пікірлер жинап, баяндамалар дайындайды;

"Еліміздің қос қаласы " Алматы —Астана телекөпірі. Оқушылар Алматы мен Астана қалаларының тұрғындарының рөлін ойнап теледидар арқылы пікірлесуге қатысады. Ойын барысында қалалардың тарихи және мәдени кернекті орындары, жағрапиялық ерекшелік жағдайы, климаты мен ландшафты туралы бір-біріне сұрақтар қояды;

"Қаныш ағаның геологиялық соқпағымен " саяхат ойыны. Саяхат барысында оқушыларға Қазақстанның ғалымы Қаныш Сәтбаевтың өмірі мен қызметі туралы алғашқы

11

түсінік беріледі. Саяхат ғалымның туған жерінен басталып, республика аймағында өтеді;

Ойын барысында алғашқы әскери-патриоттық тәрбие беріледі. Ойын кешені сыныптан тыс оқу бағдарламасы, дене тәрбиесі, бейнелеу өнері, еңбекке үйрету, музыкаға және айына бір рет "Жас жауынгерлер күнін" өткізу қарастырылады, сондай-ақ күзгі, кысқы және көктемгі демалыс кездерінде түрлі ойындар мен өз беттерінше орындалатын іс-шаралар ұйымдастырып, өткізу;

Сыныптың өзін-өзі басқаруын ұйымдастыру.Сыныпты басқаруға байланысты жүктелген тапсырмаларды орындау арқылы оқушылар өздерін сынып қауымдастығының азаматы ретінде сезініп, сыныпта өткізілген іс-шараларға қоскдн өз үлесін бағалау мүмкіндігіне ие болады.

1.2.2 Саяси мәдениетті қалыптастыру

Мақсаты: саяси қарым-қатынас туралы алғашқы түсініктері мен сынып ұжымын басқару ісіне араластыру, кабілеттерін қалыптастыру.

Тәрбиелік міндеттері: сынып ұжымы деңгейінде түрлі қарым-катынас жасау қабілетін дамыту;

• 
  әлеуметтік және саяси рөлдерді орындау икемділігін дамыту;
  
• 
  сыныпты басқара алу қабілетін қалыптастыру;
  
• 
  сынып қауымдастығы алдында өз іс-әрекеті үшін жауапкершілік сезімін қалыптастыру.
  

- жергілікті атқару органдарының қызметін түсіндіру мен қаладағы әкімшілік ғимараттарын таныстыру мақсатында экскурсия ұйымдастыру. Экскурсия барысында оқушылар мемлекетті басқару туралы алғашқы мәліметтер алып, басқару органдарының қызметімен танысып, саясат туралы түсініктері қалыптасады;

• 
  сыныпта окушылардың өзін-өзі басқаруын ұйымдастыру: секторларға бөліп, олардың жетекшілерін сайлау.Оқушылар өздеріне тапсырылған жұмысқа жауапкершілік қарауды үйреніп, басшылық пен іскерлік дағдыларын меңгереді;
  
• 
  сынып «Президентін» сайлауды ұйымдастыру және оны өткізу. Оқушылардың саяси мәдениетін қалыптастыру мақсатында аталған шараны өткізудің маңызы зор. Окушылар өз жолдастарының біреуін ұнататындығын білдіріп қана қоймайды, оның болашақта атқаратын іс-әрекетіне өзінің де жауапты екенін сезінеді.
  

• 
  қоғамдық орындарда, мектепте, отбасында өзін-өзі ұстау мінез-құлық ережелері туралы білімдерін және сол ережелерді қолдана білу қабілеттерін қалыптастыру;
  
• 
  адам кұкығы жайлы түсініктерін қалыптастыру;
  
• 
  өз іс - әрекеті үшін жауап беру мен мінез-құлқын түсіндіре алу қабілеттерін қалыптастыру;
  
• 
  мінез-кұлық ережелерін бұзушылыққа, қатыгездікке әділетсіздікке, күш
  

көрсетуге төзбеушілік танытуды қалыптастыру;

• 
  құқықтық нормалар мен жалпыадамзаттық құндылықтардың байланысы жайлы түсініктерін қалыптастыру;
  
• 
  адам құкығын сақтау қажеттілігін түсіндіру қабілеттерін қалыптастыру;
  
• 
  күш көрсету жағдайында қорғану дағдыларын қалыптастыру.
  

4. 
   Кәсіби бағдар мен экономикалық мәдениетті
   

• 
  мемлекет экономикасы туралы түсініктерін қалыптастыру;
  
• 
  мамандыктар туралы алғашқы білімдерін қалыптастыру;
  
• 
  тиянақты еңбек ету дағдысын калыптастыру;
  
• 
  кәсіби мамандыққа деген қызығушылығын дамыту;
  
• 
  оқушыларға адамның тұрмыс жағдайын оның кәсіби абыройы арасында байланыс орнату қабілетін дамыту және сол кабілеттіліктері арқылы осы заманғы экономикалық жағдайға бейімделуге тәрбиелеу;
  

• 
  қағаз, картон, ағаш, пластик, табиғи материалдар сияқты заттардан түрлі
  

ойыншықтар әзірлеу;

• 
  қайырымдылық шараларын өткізуге байланысты балалар өзі жасаған заттардан жәрмеңке ұйымдастыру;
  

түрлі еңбек түрлерімен танысып, "еңбек нәтижесі", экономика саласы туралы алғашқы түсініктерін қалыптастырады;

Сан алуан түрлі маман иелерімен, кәсіпкерлермен кездесулер ұйымдастыру. Әр түрлі маман иелерінің сүйікті мамандығы туралы қызықты әңгімелері оқушылардың болашақ мамандықтарға деген қызығушыльщтарын арттыруға мүмкіндік береді;Еліміздің шетел жазушыларының "Еңбек сыры неде?", "Қолөнердің ерекшелігі қандай?" атты алуан мамандықтарға деген қызығушылығын арттыруға мүмкіндік беретін шығармалары бойынша қойылымдар көрсету. Онда оқушылардың түрлі рөлдерді орындауы арқылы оларға болашақ мамандықтарды меңгеруге деген қызығушылықтарын қалыптастыру;

"Жарнамалық агенттік", "Өндірістік серіктестік ", "Дүкен", "Ферма", "Монополия" атты сюжетті-рөлдік ойындар ұйымдастыру. Ойын арқылы басқарудың алғашқы дағдылары, капитал, тауар нарық, еңбекті бағалау біліктіліктері қалыптасады;

"Менің анамның мамандығы", "Әкемнің кәсібі" с.с. т.б. тақырыптарда шығармалар байқауы. Оқушыларға өз ата-анасы, таныстары мен туыстарының мамандықтары туралы материалдар жинап, шығарма-толғаныс жазу ұсынылады. Шығарманың негізгі идеясы - адамдар игілігі үшін әр мамандықтың маңыздылығын ашып көрсету болып табылады.

1.2.5 Гендер мәселесі бойынша сауаттылығын арттыру және отбасы қатынасы мәдениетін қалыптастыру

Мақсаты: баланың отбасындағы әлеуметтік рөлді орындау қабілеті мен отбасы кұндылықтарын калыптастыру.

Тәрбиелік міндеті: оқушының өзін белгілі бір жыныс өкілі ретінде танытуға қабілеттілігі;

• 
  әйел мен ер адамның отбасындағы рөлдік айырмашылығы туралы түсінігін қалыптастыру;
  
• 
  отбасының тең кұқылы мүшесі ретінде өз мәнділігін түсінуге, жақсы ұл (қыз, аға, әпке, немере, т.б.) болып өсуде өз міндетін орындау жауапкершілігін қалыптастыру;
  
• 
  өзіне туыс адамдардың бойында кездесетін кемшіліктеріне кешіріммен қарап, оларға төзімділік пен шыдамдылық таныту;
  
• 
  отбасы мүшелерінің атқаратын міндеттерімен таныстыру;
  
• 
  бос уақытты дұрыс өткізу, өз-өзіне қызмет ету біліктілігін, жақын адамдарына қамқор болу қасиетін қалыптастыру.
  

14

Балалардың аталары мен әжелерінің шығармашылығымен танысу мақсатында олардың жасаған қолөнер туындылары бойынша көрме ұйымдастыруға болады;

"Отбасы кеңесі", "Отбасы қаржысы", "Менің қарындасым (сіңілім)", т.б.с.с. рөлдік ойындар. Балалар бұл ойындар арқылы әрбір отбасы мүшесінің атқаратын міндетімен танысып, отбасындағы өз орнын, отбасы мүшелері үшін өзінің іс-әрекеті мен айтқан сезінің маңызын түсінеді;