Оқытуға қажетті құралдар, жабдықтар

Оқытуға қосымша ұсынылатын материалдар

1. 
   Музыка жазылған аудио-видео таспаларды тыңдау.
   
2. 
   Интерактивті тақтаны пайдалану.
   
3. 
   Жақты босаңсытуға арналған заттар (жаңғақ т.б.)
   

\

Оқу жұмыс бағдарламасының мазмұны

Пән. Курстың мақсаты мен міндеті. Театрландырылған көпшілік қойылымдардағы режиссердің кәсіби дайындығындағы пәннің алатын орны. Курстың сипаты және құрылысы. Әдебиеттерге шолу.

(жеке сөздерді,сөз тіркестерін әдеби тілдің қалыптасқан нормасына сай дұрыс сөйлеу ережелері)

«Орфоэпия» туралы анықтама. «Орфоэпия» мазмұны. Дауыссыз дыбыстардың аталуы. Дауыссыз дыбыстардың айтылуы:; а) дауыссыз дыбыстар тобы; б) сөз соңында дауыссыз дыбыстарды тұндырып айту; в) ассимиляциялар заңы

г) «ч» және «щ» ұяң дыбыстардың айтылуы; д) «ж» және «ш» қатаң дыбыстардың айтылуы.

А) Ерін жаттығулары

Б)Қатаң және ұяң дыбыстарды айту үшін бетке жаттығу жасау.
Тәжірибелік тапсырма

1.Осы жаттығуларды орындау үшін бетке жаттығу жасау керек. («а», «о», «е» жымиу және ақсию).

2. Қос дауыссыз дыбыстарға жаттығу жасау.
1.2 тақырып Дауысты дыбыстардың (екпіні,айтылуы,сөзбуынының ашылуы,жабылуы)

Сөз алдында және алдынғы сөз буынында дауысты «О» дыбысының айтылуы. Екпінсіз «О» дыбысын айту. Қатаң дауыссыз дыбыстан кейін «И» дыбысын айту. Екпінсіз «ь» және «я» дыбыстарын айту.

1. 
   «Дауысты дыбысты таблициасы»- «И-Э-А-О-У» дауысты дыбыстарды әндетіп айту жаттығуларын орындау.
   
2. 
   Бұршақты лақтыру және қағып алуы әдісіне ұқсатып, әр дауысты дыбысты айту жаттығуын жасау.
   
3. 
   «О»,«Я» дыбыстарына жаттығулар жасау.«О» көбірек.
   

Сөз соңында қатаң, ұяң дыбыстарды тұндырып айту. Дұрыс айту ережелері: а) тіркестер «сш», «зж», «сч», «зч», «чн», «чт», «стн», «стл», «здн», «дз», «тс»; б) Белорусс тілінің орыс тілінен ерекшеліктері.

1. 
   «Масаның дыбысы»-ұшып жүрген масаны ұстау, «з-з-з», дыбысын шығарып, сарт етіп қағып түсіру дыбысымен аяқтау. Жаттығуын орындау.
   
2. 
   «Араның ызыңын келтіру»; араның ұшқаның, қонғанын, тоқтаусыз дыбыс шығару«ж-ж-ж», жаттығуын орындау.
   
3. 
   «Қоңыздың дыбысы» - ұшқан қоңыз үнін үзіп-үзіп келтіру, «жь-жь-жь» жаттығуын орындау.
   

Грамматикалық формаларды қолдану ережесі:

А)Жалғауларды айту сын есім жалғаулары «кий», «гий» ,«хий», жекеше және көпше түрде.

Б) Септік жалғауларды «ого», «его» айту ережелері;

В) «ться», «тся» етістіктің белгісіз формаларын айту. Жаттығуын орындау.

Жеке сабақ: Грамматикалық формаларды қолдану ережесі.

Тәжірибелік тапсырма

1. 
   «Иттің үргенін келтіріп»-буындарға бөлінген сөздерді айту: «тяв», «гав» әртүрлі иттің мінезін көрсету.
   
2. 
   Дауысты дыбысты және мұрынмен дыбыстарды айту: мммам, мммом ,мммум, мммэм, нннан, нну, рррир, рррор, рррэр; мнолум, мнелум, мнэлым, және т.б. , бимбембамбомбум, диндендандондум; лилблаллоллэллыл және т.б.
   

1. 
   тақырып Сөйлеу техникасы және оның маңызы
   

«Эхо» жаттығуын жасау.

1 .Сөйлемдермен мәтінде дауысты дыбыстарды айту.

2.Жаңылпаштар айтуда және күрделі айтылатын дыбыс тіркестерін мәнерлі және түсінікті айту.

3. «Дровосек» - тыныс шығарғанда «кхе» буынын балта шапқанға ұқсатып шапшаң айту керек.

4.Ауаны бұлт еткізіп жұлқып шығару жаттығуын орындау.

5. «Эхо» жаттығуын жасау.

6. «Гудок» - сөйлемді интонациямен ату «у-у-у-у»
2.2тақырып. Дикция.
Мәнерлеп оқуда – дикцияның орындаушыға маңызы және қажетті қасиеттері. Жақ қимылын дамыту,ауыз қуысы,көмекей құрылыс: тіл, ерін, тіс, резенатор.
Жеке сабақ: Жақ қимылын дамыту,ауыз қуысы,көмекей құрылысы. Жаттығулар жасау.
Тәжірибелік жұмыс

1. 
   ауыз бұлшық еттерін және тілді орнықтыру,бекіту;
   
2. 
   дауысты дыбыстарды айту: «ий» «э», «а», «о», «у», «уы», «и», «е», «я», «ы», «ю»;
   
3. 
   көзделген мақсаттарда, сөйлемдерде дауысты дыбыстарды және дауыссыз дыбыстардың қолдану;
   
4. 
   одағай жаттығуларын орындау а-у-у-у, э-ге-гей-гей орманда жоғалған адамды іздеу түрін көрсету;
   
5. 
   астыңғы жаққа, ерінге бет бұлшықтарына жаттығулар жасау;
   
6. 
   ерінге арналған жаттығулар: ерінді-алға созу, дөңгелеу, кере ашу;
   
7. 
   дауысты дыбыстарға жаттығу: бала жұбату түрін келтіру.
   

2. 
   тапсырма Сөйлеу аппаратын нығайту
   

1. 
   Сөйлемдердегі дауысты дыбыстарды дауыссыз дыбыстармен айтудағы үйлесімділігі;
   
2. 
   Жаңылтпаштар айтуда және күрделі айтылатын дыбыс тіркестерін мәнерлі және түсінікті айту;
   
3. 
   «Радист»-жаттығуларын орындау – табанды және талапты жасап,өз дегеніне жету: екі радист «Аист» және «Астра» араларындағы әңгімесіне ұқсату;
   
4. 
   Резоноторларды тыңдау жаттығулары;
   
5. 
   Келесі жаттығулары жасау: жабық ауызды дауысты жоғарлату және төмендетіп «у-гу» дыбысын айту.
   

3. 
   тақырып Дауыс және тыныс
   

Дауыс және тыныс. Үй жағдайындағы жаттығуларындағы тыныс алудың маңызы.

1. Аралас – диафрагмалық тынысалуды тәжірибе түрінде меңгеру.

2.Жаңылтпаш оқу.

3.Е.Совкова «Звучащее слово».-М., 1972-оқулығынан мәнерлеп дауыстап оқуды үйрену жаттығуларын орындау.

4. «Тыныс шығару»-тыныс шығару жаттығулары бойынша мына дыбыстарды орындаңдар. Желдің ысқырығы«с-с-с», орман шуы «ш-ш-ш», өзен, көл дыбысы «ш-ш-ш».

5. «Пушинка» жаттығуын жасау.

6. «Насос» жаттығуын жасау: бірадам ауа үрлеп толтырмалы құыршақ ролін

атқарады (ауа толады, шығады) екінші адам-насоспен жұмыс жасауды

ұқсатады.

4. 
   тақырып Тыныс алуда бұлшық еттерді нығайту
   

1.Диафрагма, қабырға аралық бұлшық еттерге жаттығу жасау.

2.Дауысты және дауыссыз тыныс алу арқылы жаттығу жасау.

3.Тыныста ауа толықтыру («добирание» ) жаттығуын жасау.

4.Жаттығу «Шаңғышы» диафрагмаға ауа жинау. Трамплиннен кеттіп баражатқан шаңғышы 1ден 12-дейін имитациялық жаттығу жасау.

5. «Қазықтағы дене» жаттығуы. Иығыңызбен арқаңызды түзу ұстап, креслоның шетіне отырыу.

5. 
   тақырып Дауыс және тыныс алу жолдарына тәжірибелік жұмыс
   

Дауыс пен тыныстың тығыз байланысы. Мәтінмен жұмысы жасағанда дауыспен жұмыс жасаған тәжірибені қолдану.

1.Е.Совковка «Звучащее слова».-М., 1972-оқулығынан жаңылтпаштарды жаттап,дұрыс айту.

2.Жаңылтпаштармен қиын айтылатын сөйлемдерде дыбыстарды үйлесімді анық және түсінікті айту.

3. «Мұрынға массаж»-мұрын тазалау: жабық ауызбен сұқ саусақтың көмегімен мұрын үстінен басып «м» дыбысын шығару.

4.Денені ақырын ұрғылап-хамма,гамма,лямма гимнастикасын жасау.

5.Ойын жаттығулары: Мимозы Мила маме купила.

6. «Скакалка»-қозғалыстағы сөйлем.

7. «Гэкзамтер» А.Пшеничников» орындаушыға көмек.

1. 
   тақырып Репертуар таңдау
   

А).Шығарманың – идеалық – көркемдік құндылығы.

Б).Сюжеттік көркем шығарманың немесе үзіндіні қолдану.

В).Тыңдаушылардың – көрермендердің талғамына қарай дайындалуы.

Г).Орындаушылардың көркемдік техникалық мүмкіншіліктеріне сай.

Жеке сабақ:Репертуарға қойылатын талаптарды меңгеру. Техникалық құрал жабдықты меңгеру.

Тәжірибелік жұмыс

Репертуар таңдағанда шығарманы талапқа сай талдау.

2. 
   тақырып Көркемдік шығармалар мен жұмыс істеу кезеңдері
   

1.Бір шығарманы таңдап автордың ойын,мақсатын білу:мақсатын анықтау екпін сөзін белгілеу және маңызды негізгі сөзін белгілеу.

2.Шығармаға өз көзқарасынды білдіру: анық бастап,бастысын анықтау,авторлық шешімін табу,

3. 
   тақырып Мәтіннің логикалық сараптамасы
   

Бөліктің ішіндегі эмоциясын анықтау, үзіліс қою. Сөздік әрекет «видения» тыңдаушыға жеткізу.

1.Шығарманы таңдап текстке сараптама жасау барысында негізгі идеяны табу.

2.Мазмұнды жетілдіру байланыстыру.

4. 
   тақырып Логикалық сөз мәнерлілігі
   

1.Шығарма таңдап әр сөзін мазмұнын түсініп оқу.

2.Мәтіндегі екі үлкен бөлімнен тұратын сөйлемдерді дауысты өзгерте отырып оқу.

5. 
   тақырып Логикалық екпіннің дұрыс орналасу ережесі
   

Е.Совкова «Звучащее слово».-М., 1972-оқулығынан өлең таңдап темп-ритм

ауыстыра отырып оқу.

6. 
   тақырып Мәтінмен жұмыс (проздағы өлеңдегі мәтіндерді оқу)
   

Б) Қосымша материалды оқу

В) мәтінге толық логикалық сараптама жасау.

Жеке сабақ: Дауыстап оқу үшін материал таңдау:
Тәжірибелік жұмыс

Е.Совкова «Звучащее слово».-М., 1972-оқулығынан өлең таңдап мәнерлеп оқу.

7. 
   тақырып Автордың мәтініне толық енуі: Толық және дәл мәтінге логикалық сараптама жасау
   

«Ішкі монолог» Әдеби көркем шығарма.Әңгімедегі образдардың мінезін ашу. Жанр және композиция шығармасын ескере отырып, автордың ерекше стилін табу.

Мәтінмен жумыс. Талдау.

Шығарма таңдап,мәтінді оқып кейіпкерлердің іс әрекеті арқылы автордың ойы мен мақсатын біліп сараптама жасау.

Өлең таңдауда міндетті түрде тақырыбы,идеясы , көркемдік формасы орындаушыны қызықтырып өзіне тарту керек.Эмоцияналдық және логикалық өлеңнің сараптамасы шығарманың бірінші кезеңдегі жетістігі.

А) Негізгі ойды мақсатты,мазмұнды көрерменге жеткізе білу.

Б) «по строчкам» әр жолмен оқуға зиян келтіру.

В)Өлеңде ритмикалық суреттеуді қатаң сақтау.Жол аралық үзінді «замачиванья»

Е.Совковой «Звучащее слово» -М, 1972-оқулығынан өлең таңдап мәнерлеп оқу.

Е.Совковой «Звучащее слово» -М, 1972-оқулығынан өлең таңдап мәнерлеп оқу.

9. 
   тақырып Мысалдармен жұмыс
   

Мысалды орындауда театралдық элементтерге жол беріледі.

Орындаушы мысал кейіпкерлеріне енбей,көрермендерге бір-екі мінез штрихтарымен оларды көрсетеді.

Мысал кейіпкерлерін жануар немесе заттарды бейнелеу арқылы көрсетіп қарымқатынасын, адамдардың мінездерін ашады.

Мысал моралі – орындаушының көрермендерге ықыласын білдіруі.

Мысалдың басты мазмұны – публицистикалық ойын ұшқыр ой арқылы жеткізу.

Е.Совковой «Звучащее слово» -М, 1972-оқулығынан өлең таңдап мәнерлеп оқу.

Жеке сабақ: Крыловтың мысалдарын дайындау.

Тәжірибелік жұмыс

Мысалды ережелері бойынша оқу.

9. 
   тақырып Сықақ жанырмен жұмыс
   

Шығарманың жазылған дәуірімен танысу.

Сатирикалық монологты театрландырып оқу.

9. 
   тақырып Қортынды спектакльмен жұмыс. Әдеби композициямен жұмыс жүргізу әдістері
   

а) сюжеттік бағытын,жеке кейіпкерлерін , негізгі персонаждарын бөліп шығару арқылы әдеби композициясын құру;

б) идеялық мақсат бағыты;

в) көркем сенімділік , түсінік, тұтастығы;

г) көркемдік ерекшеліктерін сақтау;

д) материалдың құндылығы;

е) мәтінді жиыстру.

Негізгі ойға бағыну. Орындаушының сахна мәдениеті.

Әдеби монтажға сценарий құру.

2.Васильев Ю.А. Воспитание диапазона голоса драматического актера.

Ленинград.1983г.;

3. Васильев Ю.А. Сценическая речь: восприятие-воображение-воздействие. Вариации для творчества: Учебное пособие. Санкт-Петербург: Санкт-Петербургская государственная академия театрального искусства. 2007г.;

4. Введенская Л.А Культура речи: Учебное пособие. Ростов н/Д. Феникс. 2000г.;

5.Галендеев В.Н. Учение К.С.Станиславского о сценическом слове. Ленинград. 1990г.;

6.Кнебель М.О. Слово в творчества актера. М. 1954г.;

7.Козлянинова И.П., Промптова И.Ю. Сценическая речь: учебник . М. ГИТИС. 2002г.;

8.Сарычева А.Сценическое слово: учебное пособие.М.1965г.;

9.Совкова Е.Звобучающее слово:учебное пособие.М.1972г.;

10.Станиславский К.С. Собр.соч., т.3, М.1955г.;

11 .Станиславский К.С. Работа актера над собой , Работа актера над ролью. Собр.соч. в 8-ми тт.Тт.2,3,4. М.1954-1957 гг.;

12.Тұранқұлова Д.Сахна тілі:оқу құралы . Алматы: Білім,1999г.Немирович-Данченко В.И.О творчестве актера.М.1957г.;

13.Щепкин М.С.: Жизнь и творчество . В 2-х тт.М.1984г.;

14.Пшеничников А. В помощь чтецу.М. 1931г.;

15.Ножин А.Мастерство устного выступления.М.1982г.;

16.Основы культуры речи: Хрестоматия . М. 1986г.

17. Мұрат Әбзелбаев «Радио және теледидар дикторының тіл техникасы»

1. 
   Ганелин Е., Бочкарева Н. От упражнения-к спектаклю .М. 1978г.;
   
2. 
   Головинская Е.Сценическая речь.М.1964г.;
   
3. 
   Давыдов Г. Ораторское искусство.М.1987г.;
   
4. 
   Запрягаева М.Орфоэпия .М.1988г.;
   
5. 
   Зубов А.Шпаргалка по мастерству актера . М.1982г.;
   
6. 
   Кнебель М. Слово в творчестве актера.М. 1996г.;
   
7. 
   Куракина К. Основы техники речи в трудах Станиславского К. М.2001г.;
   
8. 
   Линклэйтер К. Освобождение голоса.М.2000г.;
   
9. 
   Сопер П. Основы искусства реси.М. 1978г.;
   
10. 
    Сиротинина О.Б. Основные критерии хорошей речи.//Русский язык в Казахстанской школе.2008г. №4 С.С.3-11
    
11. 
    Чехов М.О технике актера.М. 1989г.;
    
12. 
    Яхонтов И. Театр одного актера.М. 1958г.