Пән аты: Информатика Сыныбы: 8 Сабақтың тақырыбы

Енгізуді аяқтау үшін Enter –ді немесе курсорды бағыттаушы пернелердің біреуін басу керек. Берілгенді енгізу аяқталады және жұмыс істеп тұрған ұяшық келесіге ауысады.

Кез келген электронды кестенің ұяшығына:

• 
  сан;
  
• 
  формула
  
• 
  мәтіндік (алфавиттік-сандар) ақпараттарды енгізуге болады.
  

Формулалар. Егер сіз «=» белгісімен басталатын символдар тізбегін терсеңіз, онда Excel оларды формула деп қабылдайды.

Формула бір жолға барлық амалдар белгісі қолданылып және символдар тізбектеліп, бірінен кейін бірі жазылады.

Мысалы, сіз ұяшыққа Д5 формуласын енгіздіңіз: =А5+B5+C5.

Бұл ұяшықтың мәні В5 және С5 көбейтіндісін А5 ұяшығындағы мәнге қосқанда шығатын санға тең болады.

Мәтін. Егер сіз сан немесе формула емес символдар тізбегін терсеңіз, онда Excel оны мәтін, яғни символдық ақпарат ретінде қабылдайды.

1. 
   ұяшықты белгілеп, курсорды қажетті орынға апарып, оны формула жолында редакциялау.
   
2. 
   ұяшыққа апарып, екі мәрте тышқанды шерту немесе ұяшықты белгілеп және F2 пернесін басу. Бұл жағдайда редакциялау тек қана ұяшықта болады.
   

1. 
   Электрондық кестеде берілгендердің қандай типі болуы мүмкін?
   
2. 
   Электронды кестенің ұяшығына мәтінді қалай енгізеді?
   
3. 
   Енгізілгеннің мәндер емес, формула екенін Excel қалай анықтайды?
   

Ms Excel -де кез келген формуланың «=» белгісінен басталатынын білеміз. Мысалы, сіздің оқу кестеңізде әрбір қызметкердің үш айға қанша сыйақы алатынын есептеу керек. Ол үшін Е3 ұяшығына =В3+С3+D3 формуласын енгіземіз, әйтпесе Excel-дегі дайын формуланы қолданса да болады. Мұндай ұзын формуланың орнына =СУММ (В3:Д3) формуласын енгізсе болғаны.

Қорытылып шығатын формулаларды енгізу үшін Функция шебері (Мастер функции) диалогтік терезесін қолдануға болады. Ол функцияны енгізіп қана қоймай, күрделі есептеулерді де орындайды.

• 
  формула енгізетін ұяшықты белгілеу;
  
• 
  Функция менюіндегі Қою немесе батырмасының көмегімен Функция шебері (Мастер функции) диалогтік терезесін шақыру.
  
• 
  Функция шебері диалогтік терезесіндегі Категория өрісінде функцияның типін, содан кейін функция тізімінде Функцияны таңдау керек;
  
• 
  ОК батырмасын шертіңіз.
  

• 
  мәліметтері көшірілетін ұяшықты белгілеу;
  
• 
  Түзету (Правка) менюіндегі Көшіру (Копировать) командасын шақыру.
  
• 
  Мәлімет қойылатын ұяшықты белгілеу;
  
• 
  Түзету менюіндегі Вставить (Қою) командасын шақыру.
  
• 
  Буфердегі бөлік көрсетілген орынға көшіріледі.
  

• 
  мәліметтердің орны ауыстырылатын ұяшықты белгілеу;
  
• 
  Түзету менюіндегі Қиып алу (Вырезать) командасын шақыру.
  
• 
  Бөлік қойылатын ұяшықтың сол жақ жоғарғы аймағын белгілеу;
  
• 
  Түзету менюіндегі Қою командасын шақыру.
  
• 
  Буфердегі бөлік көрсетілген орынға қойылады.
  

1. 
   Excel – дің қызметі қандай?
   
2. 
   Excel қызметінің негізгі категорияларын айтып беріңіз.
   
3. 
   Excel ұяшықтарындағы мәліметтердің орнын ауыстыру және оларды көшіру операциялары қалай ерекшеленеді?
   

Енгізілген мәтіндерді және сандық мәндерді, сонымен бірге есептелінген нәтижелерді өзгерту арқылы кестенің сыртқы пішінін әдемі етіп форматтауға болады.

Ұяшықтардың аумағын форматтау үшін оларды белгілеу керек. Сосын Формат менюіндегі Ұяшықтар командасын таңдап, сәкес қосымшаны ашыңыз.

Сандардың форматы. Кестеде әр санды әр түрлі форматта беруге болады (ондық сандар түрінде және т.б.). Ұяшықтағы мәліметтердің форматын өзгерту үшін:

• 
  ұяшықтарды белгілеу;
  
• 
  Формат менюіндегі Ұяшықтар командасын таңдау;
  
• 
  Ұяшықтар форматы (Формат ячеек) диалогтік терезесінде Сан (Число) қосымшасын таңдау керек.
  
• 
  Сандық формат (Числовые форматы) тізімінен ұяшықтағы мәліметті форматтау типі, ал оң жақтағы өрістен форматтың параметрлері таңдалады;
  
• 
  Үлгі өрісінде ұяшықтағы мәліметке сәйкес таңдап алынған форматты көруге болады;
  
• 
  Жаңа формат енгізу үшін Барлық форматтар бөлімін таңдаған соң, Тип өрісінен жаңа пішінді енгізу;
  
• 
  ОК батырмасын шерту қажет.
  

Үнсіз келісім бойынша ұяшықтың қабылдайтын ені мен биіктігі стандарт түрде болады. Жолдың биіктігін немесе бағандардың енін қзгерту үшін тақырып шекараларын керегінше созу керек.

(Тышқанның сілтемесі тақырып шекарасында екі жақтың бағыттаушы сызығына өзгереді)

Жол биіктігін және баған енін дәлірек қою үшін Формат менюіндегі Баған (Жол) – Ені (Биіктігі) (Столбец (Строка) – Ширина (Высота)) бөлімдерін таңдау керек. Бағанның ені (Жолдың биіктігі (Ширина столбца (Высота строки)) өрісіне мәндерді енгізіп, ОК батырмасын шерту қажет.

Ұяшық аумағын автоматты түрде форматтау. Аумақты автоматты түрде форматтау үшін алдымен оны белгілеп алған соң, Формат менюіндегі Автоформат командасын және қажет форматты таңдау керек.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1. 
   Ұяшықтарды форматтау қалай орындалады?
   
2. 
   Автоформат командасы не үшін арналған және ол қалай қолданылады?
   

1. 
   Мәтін мен сан енгізудің қандай ерекшеліктері бар?
   
2. 
   Ұяшықтарға енгізілген деректерді тігінен орналастыру үшін не істейміз?
   
3. 
   Деректерді сақтау және қорғау үшін қандай амалдар орындаймыз?
   
4. 
   Формула қандай символмен басталады?
   
5. 
   Автосумма деген не?
   
6. 
   Жұмыс кестесін автоматты түрде форматтау үшін қандай команда қолданамыз?
   
7. 
   Кесте шекараларын жиектеу үшін қай менюді қолданамыз?
   
8. 
   Кестені баспаға шығару жолдарын ата.
   

Бірақ бұл біз бұдан да нақты графиктік түрде осы ақпаратты ұсына аламыз ба әрине көрсете аламыз. Ол үшін Excel программасының арнайы мүмкіндігі Диаграмма мастерін пайдаланамыз. Балалар сендер өмірде диаграмманы көрдіңдер, енді осы диаграммаларды өзіміз тұрғызып үйренеміз.

Диаграмма сандық мәліметтердің өзгеруін айқындап көрсетуге мүмкіндік береді. Excel диаграмманы гистограммалар, бағандар, пирамидалар, конустар және т.б. түрінде құруға мүмкіндік береді.

Оларға түсініктеме мәтін, тақрыптар және т.б. қосуға болады.

Диаграмма-бұл мәліметтерді талдау мен салыстыру ыңғайлы болу үшін кестедегі мәліметтердің көрнекі графиктік түрде берілуі.

Әрбір енгізілетін мәліметтерге құрылатын диаграмманың түрін таңдау өте маңызды.

Дөңгелек диаграмма бірнеше шамаларды салыстыру үшін қолданылады. Егер бірнеше шаманың қосындысы 100 % -ды берсе, онда бұл диаграмма өте көрнекі шығады. Мысалы, 8.12.-суретте бір аптадағы азық-түлік шығындарының дөңгелек диаграммасы берілген.

Дөңгелек диаграмма барлық жағдайда ақпараттың нақтылығын көрсете алмайды. Мысалы, дөңгелек бірнеше бөлімге бөлініп, олардың өлшемдері бірдей болуы мүмкін.

Гистограмма бірнеше шаманы бірнеше нүктеде салыстыру үшін қолайлы. Берілген диаграмма бағандардан тұрады. Сондықтан оны кейде бағанды диаграмма деп атайды. Бағандардың биіктігі салыстырылатын шамалардың мазмұнымен анықталады. Біз қарастырған мысалда бағанның биіктігі отбасының бір аптадағы азық-түлік және өндіріс тауарлары шығындарының ақшалай мөлшерімен анықталады. Әрбір қатар тірек нүктесімен байланысқан. Біздің жағдайда тірек нүктесі аптаның бір күніне сәйкестендірілген.

График (түзу диаграмма) бірнеше шамалардың бір нүктеден екіншісіне ауысқандағы өзгерістерін бақылап мотыруға ыңғайлы. Гистограммадан айырмашылығы, баған орнына олардың биіктігі (квадратпен, ромбымен) белгіленіп көрсетіледі және алынған белгілер түзу сызықпен қосылады.

Диаграмманы құру үшін:

• 
  диаграмма құратын мәліметтерді енгізу;
  
• 
  диаграмма құруға қажет мәліметтерді жұмыс парағында белгілеу;
  
• 
  Қою менюіндегі Диаграмма командасын таңдау немесе стандарт аспаптар тақтасындағы батырмасын шерту;
  
• 
  Диаграмма шебері диалогтік терезесіндегі диаграмма түрін таңдау қажет;
  
• 
  Келесі қадамға өту үшін «Далее» (Жалғастыру) батырмасы қолданылады;
  
• 
  Кез келген қадамда диаграмманы құру үшін Дайын (Готово) батырмасын шертуге болады, онда Диаграмма шебері диаграмманы құруды аяқтайды;
  
• 
  Соңғы терезедегі Дайын батырмасын шертіңіз.
  

1. Диаграмма деп нені атайды?

2. Диаграмманың қандай түрлері бар?

3. Excel диаграммасының негізгі түрлерін атаңыз.

4. Excel диаграммасының құрылу ретін жазыңыз.

V. Үйге тапсырма беру: Диаграммаларды құру, редакциялау және форматтау

VI. Оқушыларды бағалау.


Пән аты: Информатика

Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы: Құжат беттерін рәсімдеу және басу

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Excel -дің графикалық мүмкіндіктері, Диаграммамен жұмыс істеу, графикалық обьектілерді біріктіру туралы білімдерін қалыптастыру;

Тәрбиелілік: Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу;

Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: практикум элементтерінің көмегімен демонстрациялау, баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: компьютер, оқулық, интерактивті тақта.

Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

(Практикум жұмыстарын талқылау)

Өткен сабақтар бойынша қайталау сұрақтары:

9. 
   Мәтін мен сан енгізудің қандай ерекшеліктері бар?
   
10. 
    Ұяшықтарға енгізілген деректерді тігінен орналастыру үшін не істейміз?
    
11. 
    Деректерді сақтау және қорғау үшін қандай амалдар орындаймыз?
    
12. 
    Формула қандай символмен басталады?
    
13. 
    Автосумма деген не?
    
14. 
    Жұмыс кестесін автоматты түрде форматтау үшін қандай команда қолданамыз?
    
15. 
    Кесте шекараларын жиектеу үшін қай менюді қолданамыз?
    
16. 
    Кестені баспаға шығару жолдарын ата.
    

Дайын құжатты принтерде басу электронды кесте жұмысының ең соңғы қадамы болып табылады. Егер кесте үлкен болса, онда оны басуға жіберген кезде ол бағандар немесе жолдарға бөлініп қалған бірнеше беттен тұратын басылым болады.

Мұны болдырмау үшін электронды кестені басуға беруден бұрын мыналарды орындау қажет:

1. Файл-Алдын ала көру (Файл-Предварительный просмотр) немесе стандарт аспатар тақтасындағы батырмасын шертіңіз. Алдын ала көру терезесіндегі кестенің парақта қалай басылып шығатынын көруге болады.

2. Егер кестенің форматы ұнамаса, онда Файл-Беттің параметрлері (Файл-Параметры страницы) командасын таңдау керек.

Бет (Страница) қосымшасында парақ бетінің өлшемін және қалпын, көріну масштабын және баспа сапасын қойыңыз. Бағдар (Ориентация) қоршауында парақ бетінің қалпы қойылады:

Книжная – парақ бетінің тік орналасуы;

Альбомная – парақ бетінің көлденең орналасуы.

Бет өрісін қою үшін Өріс қосымшасын таңдаңыз. Барлық тиісті шамалар қойылғасын, Беттің параметрлері терезесіндегі ОК батырмасын шерту керек.

Сосын кестені алдын ала тағы бір рет көріп, дұрыс болған жағдайда Файл-Қағазға басу (Файл-Печать) командасын таңдаңыз.

1. Excel және Word құжаттарын баспаға шығарудың айырмашылығы неде?

2. Диаграмма деп нені атайды?

2. Диаграмманың қандай түрлері бар?

3. Excel диаграммасының негізгі түрлерін атаңыз.

4. Excel диаграммасының құрылу ретін жазыңыз.

1. Диаграмма деген не?

2. Диаграмманың қандай түрлері бар?

3. Горизонталь және вертикаль осьтер не үшін берілген?

4. Диаграмма қандай элементтерден тұрады?

5. Аңыз деген не?

6. Диаграмма тұрғызу қандай жолдармен жүзеге асырылады?

7. Кестелік процессорға графиктік обьектілер қою үшін қандай әрекеттер орындаймыз?

Мысалы, мәліметтер базасына кітапхана каталогін немесе қызметкерлері жайында жинақталған кез келген мекеменің кадрлар бөлімінде жатқан бумаларды, оқушылардың журналын келтіруге болады.

Мәліметтер базасы, негізінен, үлкен ақпаратты сақтауға және оларды іздеп табуға қызмет етеді. Сол сияқты мәліметтер базасына қаладағы дәріханалардың дәрілері жайында, тұтынушының сұрауы бойынша сол дәрінің қай жерде және қандай бағаға сатылатыны жайындағы мәліметтер жатады. Мәліметтер базасының бірінші амалы толтыру, мәліметтер өзгерісінің барлық түрлерін енгізу (мысалы, жаңа дәрілердің түсуі немесе бағасының өзгеруі, т.с.с), қажет мәліметтерді іздеу және іздеуді жеңілдету үшін реттеу.

Мәліметтер базасы (МБ) - белгілі бір қасиеттерге ие мәліметтер жиыны жөнінде жүйелі түрде мәлімет сақтауға мүмкіндік беретін информациялық модель.

Microsoft Excel – дің көмегімен мәліметтер базасын жасауға және редакциялауға болады. Бұл жағдайда электронды кестеге Excel-дегі тізім немесе мәліметер базасы және мынадай термин сөздер қолданылады:

Тізімнің жолы- мәліметтер базасының жазылуы;

Тізімнің бағаны-мәліметтер базасының өрісі.

Бағанның аты бір ғана ұяшықта болуы мүмкін және кестемен жұмыс барысында өріс атымен аталады.

Кестенің А2: F1 аумағын мәліметтер базасы ретінде қарастыруға болады. A, B, C, D, E, F бағандары өріс, ал 3-12 жолдары жазулар деп аталады.

Мәліметтер базасының құрылымдарына шектеулер бар:

• 
  мәліметтердің бірінші қатарында қайталанбайтын жазулар болу керек;
  
• 
  мәліметтер базасының қалған қатарларында жазулар болу керек;
  
• 
  өріс (баған) бойынша ақпараттар біртекті, яғни тек сандар немесе тек қана мәтін болу керек.
  

• 
  орбита бойымен айналу периоды – Жер жылы; Орта сызықтық диаметр – мың километрмен берілген.
  
• 
  Масса -1024 кг-ға көбейтіледі; Күннен орташа қашықтық –млн километрмен берілген;
  

дамыту пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Мәліметтерді реттеу кез келген кестенің негізгі амалы болып табылады. EXCEL-де кез келген өзгерту және толықтырудан кейін қажет болған жағдайда мәліметтерді реттеу әрекеті қарастырылған. EXCEL-де бір немесе бірнеше өрістерді реттеуге болады. Мәліметтер базасындағы жазуларды EXCEL –дің дұрыс реттестіруі үшін қай өрісте жаңа жазу болатынын көрсету қажет. (Мұндай өрістерді ретеу кілті деп атайды).

Мәліметтерді реттеу үшін:

• 
  кестенің бір ұяшығын белгілеу;
  
• 
  Мәліметтер – Реттеу (Данные-Сортировка) командасын орындау;
  
• 
  Пайда болған диалогтік терезеде реттеудің шамаларын таңдау керек.
  

Қосымша реттеу Реттеу параметрі (Параметры сортировки) батырмасында тышқанды шерту арқылы қойылады;

Регистрді ескеру (Учитывать регистр) жалаушасы бас әріп және кіші әріптерді реттеу кезінде қолданылады.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1. Microsoft Excel кестелік процессоры дерек базаларымен қандай операциялар орындауға мүмкіндік береді?

2. Excel-дегі мәліметтер базасында реттеу қалай орындалады?

V. Үйге тапсырма беру: Мәліметтерді реттеу

VI. Оқушыларды бағалау.

Пән аты: Информатика

Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы: Мәліметтерді сүзгілеу

Қорытынды, қайталау.

Кез келген мәліметтер базасымен негізгі жұмыс істеу дегеніміз – белгілі бір ақпараттарды іздеу болып табылады. Мәліметтер базасы ұлғайған сайын іздеу қиындайды. Excel осындай қиындықты мәліметтерді сүзу арқылы қарапайым түрге келтіреді.

Сүзу (Фильтрация) – мәліметтерді тез тауып, олармен және тізім бойынша жұмыс істеу әдісі.

Тізімді сүзе отырып, таңдау шарттарын қанағаттандыратын жолдарды ғана белгілеуге болады.

Microsoft Excel-де сүзудің екі түрі бар: автосүзгі және кеңейтілген сүзгі. Сүзудің қарапайым шарттары үшін көп жағдайда автосүзгі жабдықтары жеткілікті болады.

Тізімді автосүзгі көмегімен сүзу. Тізімді автосүзгі көмегімен сүзу үшін:

• 
  сүзу тізіміндегі ұяшықты белгілеңіз;
  
• 
  мәліметтер менюіндегі Сүзгі (Фильтр) бөлімін таңдап, Автосүзгі (автофильтр) бұйрығын орындаңыз.
  
• 
  сүзуді қажет ететін мәліметтері бар қатардың батырмасын басыңыз;
  
• 
  қажет мәнді таңдаңыз: (Барлығы. Алғашқы 10...)
  

Автосүзгіні баптау. Төменде келтірілген әдісте тізімнің бір немесе екі шартқа байланысты сүзуі орындалады. Автосүзгіні қолдану үшін тізім қатарының тақырыбы болу шарт.

Бірінші шартты орындау үшін салыстыру операторын немесе салыстыру мазмұнын таңдау қажет.

Екінші шартты орындау үшін ауыстырғышты «ЖӘНЕ» немесе «НЕМЕСЕ» қалпына қойып, салыстыру операторы және салыстыру мазмұны таңдалады.

Автоөшіру үшін Мәліметтер (Данные) менюінен Сүзгі–Автосүзгі (Фильтр-Автофильтр) командасын таңдау керек. Сол кезде сүзу тоқтатылып, тізім суретке дейінгі қалпына келеді.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1. Мәліметтерді сүзу не үшін керек?