Б.Г. Ананьев көз қарас бойынша психологиялық зерттеу əдістері психологиялық объктілердін операция
жүйелері
болып
табылады.
Сол
қатар
психология
ғылымның,объектілері.
Ананьв
психологиядағы
эмприкалықəдістері қолдану мəселелері қарастыра отырып оларның психологиялық əдістер жүйесідегі
орнынанықтаудан бастау керек деді. Осыған байланысты 5 деңгейді бөліп қарастырды
1. Əдістеме деңгейі
2.Əдістемелік тəсіл деңгейі
3. Əдістің деңгейі (эксперимент бақылау тағы басқалары)
4. Зерттеу ұйымдеу деңгейі
5. Əдістемелердің үйлесім деңгейі
Бұл қарастынын деңгейі бөліп Пирьевтың бөліп-қарастырғанына ұқсайды. Ол əдістерді
1. Əдістер
2. Əдістемелік тəсілдер
3. Əдістемелік үйлесім (генет, психофизикалық деп бөліп қарастыру)
С.А.Губенштейн өзінін «жалпы психология негіздері» еңбегінде психологияның басты əдістері ретінде
бақылау мен экспериментті бөліп қарастырды.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1. Эксперименталды психология нені зерттейді?
2. Алғашқы эксперименталды психологиялық дəрістер қай жылы оқытыла бастады?
3. Болжам дегеніміз не?
4. Болжам түрлерін ата?
№ 2 дəріс.
Тақырып: Ғылым парадигмасы.
Дəрістің мазмұны:
1.Ғылыми зерттеулер.
2.Ғылыми зерттеу принциптері.
3.Ғылыми теория құрылымы.
Мақсаты: Студенттерге ғылым туралы, ғылыми зерттеудің негізгі мақсаттары туралы түсінік беру,
ғылым негізінде жасалатын теорияның құрылымымен таныстыру.
1.Ғылым адамның өзге іс-əрекеттерінен өзіндік мақсатымен, əдістерімен мотивімен жəне өзге де негіздермен
ерекшеленеді.
Ғылымның мақсаты- шындықты анықтау, ал шындықты анықтаудың əдісі- ғылыми зерттеу.
Зерттеу қоршаған орта жөніндегі таным формаларынан гөрі, ғылыми əдістемелік жағынан белгілі.
Зерттеулер эмпирикалық жəне теоритикалық болып бөлінеді.
Белгілі болғандай көптеген зерттеулер теоретико-эмпирикалық негіздерімен ерекшеленеді.Кез-келген
зерттеулер толық ғылыми бағдарлама немесе ғылыми бағыттарды дамыту мақсатында болады.Тұлғаның нарцистік
ерекшеліктері жөнінде Э.Фром зерттеуді ғылыми бағытта агрессияның зиянды жақтарын анықтауда қолданды.Ал
К.Левиннің бағдарламасы жетістіктер мотивациясы жəне квазиқажеттілікті анықтау негізіндегі зерттеу жұмысы
болды.Б.Ф.Ломовтың бағдарламасы қарым-қатынас жүйесі мен сенсорлы тапсырлардың шешілу эффективтілігін
зерттеу болды.
Зерттеулерді олардың сипатына қарай фундаменталды жəне қолданбалы, монодисциплинарлы жəне
дисциплинараралық , аналитикалық жəне комплексті болып бөлінеді.
Фундаменталды зерттеу – практикалық əрекеттің қатысынсыз шындықты тануға бағытталады.
Қолданбалы зерттеу -дəл практикалық тапсырманы шешудегі қолданылатын білімді алу мақсатында
жүргізіледі .
Монодисциплинарлы зерттеу- бұл бір бағыттағы ғылымда
жүргізіледі. Мысалы:
психология
дисциплинараралық
зерттеулер
сияқты
бұнда
да
зерттеу
аймақтары
жəне
жақтары
болады.Яғни
этнопсихологиялық немесе социологияны зерттеу сияқты.
Комплексті зерттеу -ғалымдардың шындық параметрлерін тануда əдістемелер жүйесімен жұмыс жасау үшін
қолданылады.
Бір факторлы немесе аналитикалық зерттеу – бір зерттеушінің пікірі бойынша шындық аспектісін тану
бағытында жүргізіледі.
Кез-келген зерттеу өзінің құрамына мынадай кезендерді еңгізеді. Əрбір кезеңде белгілі бір тапсырмалар
шешіледі. Зерттеу жұмысы
"Не белгісіз″ деген сұрақтан басталады, яғни тапсырманы анықтап алу .Келесі кезенде
ғалымдар зерттеп жатқан мəселе туралы ақпаратты жинақтап, оны талдайды. Кей жағдайда бұл мəселе шешіліп,
бірақ толық қорытындысы шықпауы мүмкін .Егер ғалымдар алынған мəліметке күманданса олар қайтадан əдістер
арқылы зерттеп, оларды талдап, қайта тексереді.
Зерттеудің шығармашылық кезеңі болып, дəл əдісті табу болып табылады.Дұрыс əдістеменің табылуы
зерттеу жұмысының ғылыми облыстарынан жаңа бағыттарын ашады.Эббенгауездің
"Мағынасыз буындары" деген
шығармасы көп уақыттық естің заңдылықтарын ашуға бағытталады.Гальтордың егіздердің психикалық
ерекшеліктерін салыстыру бағдарламасы жаңашыл психогенетиканың ашылуына əкелді.Зерттеудің келесі
маңызды кезеңі алдын –ала жағдайларды формулалау жəне оларға гипотеза жасау болып табылады.Оларды
тексеру үшін зерттеудің жоспары құрылады.Ол өз құрлымына обьект таңдайды,яғни экспериментке жəне
бақылауға қатысатын адамдар тобын.Зерттеу жұмысының пəні анықталады.Эксперименттің орны мен уақыты
белгіленеді.
Құрылған жоспарға сай жүргізілген зерттеу келесі кезең болып табылады.Зерттеу жүргізу жəне
қортындылау барысында көптеген қиыншылықтар туындап отырады.
2. Зерттеу нəтижелерінің фиксациясынан кейін алғашқы анализдеу,матиматикалық қайта өңдеу
,интерпритациялаулар жəне жоспарлаулар жүреді.Бастапқы гипотезаның дəлелденгендігі тексеріледі.Жаңа
фактілер мен заңдар құрылады.Теория нақтыланады немесе жоққа шығарылады.Осының барысында ұсыныстар
пайда болады.
Зерттеудің өткізілу мақсатына байланысты мынандай типтерге бөлеміз: бірінші болып ізденіс зерттеулерін
айтамыз. Кей уақытта аналогиялық зертеулерді мынандай мысалдармен түсіндіруге болады:
"Былай істеп
көрейік,мүмкін бір нəрсе шығар
"деген сияқты.Осындай ғылыми жұмыстар принципиалды жаңа қортындыларды
анықтауға бағытталады.
Екінші типке критикалық зерттеуді жатқызамыз, олар қалыптасқан теорияны, модельді, гипотезаны,
заңдарды немесе екі альтернативті гипотезаның қайсысы дəл екендігін тексеруге арналады.Критикалық зерттеулер
көбіне теоретикалық жəне эмперикалық білімдерде өткізіледі.
Көптеген зерттеулер ғылыми нақтыланумен байланысты Олардың мақсаты шекараны белгілеу, яғни теория
эмпирикалық заңдармен фактілерді қалыптастыру шегін қарастырады.Алғашқы эксперименттік үлгісімен
салыстырғанда ,жүргізілген зерттеудің обьектілері мен методикасы ерекше болады.Алдын- ала теоретикалық
білімнің шындығының қандай ауқымына жатқызатындығы да тіркеледі.
Оның мақсаты алынған нəтиженің обьективтілігін ,сенімділігін жəне жеткіліктілігін анықтау болып
табылады.Кез-келген
зертеудің
нəтижесі
зерттелген
басқада
жұмыстардың
нəтижесіне
ұқсас
болу
керек.Сондықтанда жаңа эффектілердің, заңдардың,методикалардың ашылуынан кейін осы нəтижені тексеру
болып табылады.Экспериметтің əдісі мен нақты əдістемесі интерсубъективті болу керек.Шынайы ғылыми
зерттеудің теориясы алдын-ала болжамға сүйенеді.
Уақыт ол үздіксіз яғни өткен шақтан болашаққа өтіп отырады.Себептен бұрын жағдайдың болуы мүмкін
емес.Екіншіден біздің ойымызша барлық жағдайлар болатын кеңістік изотропты.
Кеңістіктін бір аумағындағы үрдіс оның басқа аумағында да дəл солай болады.
3. Қорытындылай келе біз əлемдегі оқиғалар біздің оларды тануымызға тəуелсіз түрде болып жатады.Əлем
шынайы жəне объективті.Зерттеушінің көмегімен алынған ғылыми нəтиже уақытқа тəуелді түрде идеалды болуы
керек. Заңдардың қалыптасуы уақытқа тəуелді болады. Сонымен ғылыми білім интерсубьективті, яғни ғылыми
нəтиже зерттеушінің жеке тұлғалық мотивтерімен жəне интуицияларына тəуелсіз болуы керек.
Соңғы уақытта ғылыми нəтиженін оның əдісіне тəуелді емес екендігі анықталды.Зерттеушінің объектінің
танудағы іс-əрекетімен байланысты.
ХХғ.басындағы ғылыми ойлауда
"квант- механикалық ревалюция"болып жаңадан теория қалыптасты.
Белгілі методолог М.Бунге мынандай ғылымдардың арасындағы айырмашылықтарды тапты.Біріншісі
зерттеу нəтижесі əдіске тəуелді еместігі.Екіншісі нəтиже мен объект инвариантты болып келеді.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1. Ғылым дегеніміз не?
2. Ғылыми зерттеу принциптерін ата?
3. Ғылым негізінде жасалатын торияның мақсаты?
4. Ғылыми теорияның құрылымдарын ата?
№3 Дəріс.
Тақырып:Психологиялық зерттеудің теориялық əдістемелік негізі.
Дəрістің мазмұны:
1.Ғылыми əдіснама туралы түсінік.
2.Ғылыми зерттеу əдістемелерінің негізгі бағыттары.
3.Зерттеу кезеңдері мен əдістері.
Мақсаты: Ғылыми əдіснама жəне ғылыми зерттеудің негізгі мақсаттары негізгі зерттеу кезеңдері туралы
таныстыру.
1.Бақылау сияқты, тəжірибеде негізгі зерттеу əдісі болып есептеледі . Тəжірибені қолдану қажеттілігі,
зерттеу мақсаттары жағдай жасауларды талап етсе, немесе оқиғалардың əдеттегі жүруі көріне алмаса немесе оны
белгісіз ұзақ күтуге тура келсе ғана қолданылады. Яғни, тəжірибе - зерттеу əдісі жəне онда зерттеу жағдайларын
өзгерту, өз өзгертуін жасау үшін мүмкіндік алу, оның шарттарын түрлендіру, психикалық процестерді зерттеу
немесе педагогикалық құбылыстардың мүмкін жəне қолайлы сыртқы көрінулер арқылы істеу, механизмдер жəне
көріну тенденциялары, оқылатын құбылыс ифункционирлі түрде бола алады. Баяндалған мағлұмат бойынша,
бақылаудың тəжірибеден жəне басқа əдістердің қатарынан айырмашылығы ескеріледі, зерттеу жағдайларын
белсенді жасауға жəне оларды өзгертуге мүмкіндік бермейді.
2. Тəжірибе зерттеу əдісінен ХІХ ғасырда тəсілдермен жəне психикалық өлшеулер сияқты өңделгендермен
орындалу тəсілі түйсіктердің заңдылықтардың зерттеуінің жəне қабылдау барысында, реакциялардың
жылдамдықтары, психикалық процестердің ағып өту шарттарының т.б. Олар бөліс алғы шартымен қызмет етті
жəне лабораториялық тəжірибені кең қолданысқа енгізді, ол тəжірибелік психологияның құрастырушы болды.
Достарыңызбен бөлісу: |
