Педагог мамандьіғьіна кіріспе

қойылған міндеттер: оқуіньілардың сапалы білім алуы, мұғалімдердің 
біліктілігі мен педагогикалық шеберлігін ұдайы арттыруы. 
Жаңа формациядағы ұстаз алдымен өз ісінің білгірі, болмысынан 
мұғалім, өз жұмысын, адамдарды, соның ішінде балаларды ерекше 
сүйетін, жаңа технологияларды, қарым-қатынас психологиясьш 
меңгерген, адамгершілік тәрбиесін бойьгаа сіңірген педагог бола білуі 
керек. Ол кез-келген пәнді үйрету кезінде сабаққа рухани-адамгершілік 
кұндылықтарын енгізіп отьфуы қажет. Өз пәнін сүйетін мүғалім 
сабағының бір де біреуі оқушыта тартымсыз, керексіз болмайдьі. 
Жаңа заман талабына сай мүғалім бойында қандай қасиеттердің 
болуы керектігін атап өтсек, олар: 
•алдымен көптілді маман (қазақ, орыс, ағылшын т.б. тілдерін 
меңгерген) бола білуі; 
•пәнді оқытуда қолданылатын техникалық оқу қүралдарын 
пайдалана алуы; 
•дербес компьютерді оқу құралы ретінде, психологиялық және 
педагогикалық зерттеу карталарын жасауға пайдаланып, жалпы алғанда 
оқу үрдісін ақпараттандыра алатьшдай дәрежеде бола білуі; 
• оқушыға білім беру үрдісінің субьектісі ретінде қарап, оның жеке 
және жас ерекшелігін, әлеуметтік даму факторын ескере алатындай, 
білім жүйесін меңгеруі керек. 
Өзінің педагогикалық-психологиялық кажеттігін анықтай алатын 
мүғалім өз мүмкіндігін ғана ескеріп қоймай, әлеуметтік жағдайды, ата-
ана, қоғам талабын, оқушылардың қызығушьшығы мен ынтасын терең 
зертгей біледі. Соның нәтижесінде инновациялық жаңалықтардың оқу-
тәрбие мазмүнына сәйкестігін талдау арқьшы мүғалім жаңа деңгейдегі 
міндеттерді орындауға дайын болады. 
Жаңа формациядағы ұстаз үшін аса қажет әрі маңызды жайттердың 
қатарына мыналарды жатқызуға болады: 
- ойлау мәдениетін игеру, ойлау қызметінің жалпы зандылықтарын 
білу, күбылыстардың жекелеген ерекшеліктерін жазбаша, ауызша 
сауатты (қисынды) түрде жеткізе білу және өз байқауларының 
нәтижелерін сараптай білу, сондай-ақ оқушылардың мінез-қүлқьінъщ 
жекелеген ерекшеліктерін білу; 
- танымның осы замангы ғылыми әдістерінің мүмкіндіктерін түсіну 
және оны кәсіптік міндеттерді шеше білу үшін қажетті деңгейде игеру; 
- сабақ берген кезде және сабақтан тыс уақытта түрлі үдерістер мен 
құбылыстарды байқап, ажырата білу, оларды талдап, нақтылап және 
қорыта білу, салыстырып түсіндіре білу, пән бойынша ғылыми, оқу 
және оқу-әдістемелік әдебиеттерді пайдалана білу. 
105 

Жаңа формациядағы ұстаздың ойлау икемділігі дамыған, жан-
дүниесі терең, өмірге көзқарасы жоғары болуы тиіс, өйткені өзіндік 
рухани өсуін өзі басқара алатын адамның қолынан ғана 
шығармашылық, жасампаздық келеді. Ондай маман педагогикалық 
жаңалықтарды қабылдауға даяр, сондьгқтан өз әрекеттеріне өзгеріс 
енгізе алатынымен, ізденістік жұмыстар жүргізуге бейімділігімен, әр 
оқушының рухани өсуіне, өзіндік мүмкіндігін дамыту үшін жағдай 
туғыза алатындығымен құнды. 
XXI ғасыр - бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық 
мәдениет дәуірі, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, 
кәсіби мәдениетгілігіне мүқият қарайтын дәуір. Бүгінгі білім мазмүны, 
мүғалім мен оқуышының арасындағы байланысты субъективті 
деңгейге көтерудегі демократиялық бастамалардың барлығы мүғалім 
арқылы жүзеге асырьшады. Бүгінгі мүғалімге тек пән мүғалімі ретінде 
ғана баға беру немесе пән мүғалімі ретінде қабылдау олқьшық 
көрсетеді. 
Мұғалім - қоғам айнасы. Ертеңгі күнімізге аттамас бүрын бүгінгі 
ұстаздың кім екендігіне баға беріп көрелік. Бүгінгі мүғалім - ана, бала 
бағбаны, қоғам қайраткері, мүғалім - оқытушы, мүғалім - үстаз, 
мұғалім - оқулық авторы, мүғалім - технолог, мүғалім - жаңалықты 
дәріптеуші, таратушы. 
XXI ғасыр үстазының түлғасы мен іс-әрекетін жүйелі ұғьгну 
үшін жаңа теориялық-әдіснамалық негізде талап қойылады және 
мүғалімнің жеке түлғасы оның кәсіпгік мәдениетінің өрістеуіне көмек 
көрсету, зерттеу жүмыстарын жүргізу керек. 
Белгілі педагог К.Д.Ушинский: «Мүғалім - өзінің білімін үздіксіз 
көтеріп отырғанда ғана мүғалім. Оқуды, ізденуді тоқтатысымен оның 
мұғалімділігі де тоқтайды» - деген. Сондықтан үстаз - шәкірт - ұстаз 
болуы қажет. Белгілі ағартушы педагог ғалымдар: Г.Ахметова, 
Ә.Нысанбаев, ПІ.Т.Таубаева, Қ.Жарықбаев, Б.Барсай тағы басқа сынды 
ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып, мүғалімнің мәдениеті мен 
шеберлігін, интеллектуалдығын бірнеше бөліктермен анықтауға 
болады. 
1. Мүғалімнің сыртқы келбетінің мәдениеті; 
2. Мүғалімнің өзін-өзі басқару шеберлігі; 
3. Мүғалімнің кәсіби мәдениеті, әдебі, сөйлеу шеберлігі, шешендік 
қасиеті, дем алуы, дауыс ырғағы, сазы; 
4. Ілтипаттыльгғьі, сенімі, әділдігі, төзіммен сабыр сақтауы. 
Үстаздық қьтзметтің қыры мен сыры мол, сондықтан үстаздар 
өз ісінің әрбір қыр-сырын жетік меңгеру, игеру жолында кәсіптік 
шеберлікті толық меңгерсе ғана бүгінгі қоғамымызды байытатьга, 
106 

дамытатын, жаңартатын адам тәрбиелеуге мол мүмкіндік ашылатыны 
күмәнсіз. 
Мүғалімнің кәсіби білік, дағдьшары - өз кезегінде жеке кәсіби 
педагогикалық мәдениетін көрсететін өлшем. Олай болса, жаңаша 
өмірге бет бүрып, жаңаша ой түзеген егемен еліміздің ұрпағын білім 
нәрімен сусындататын саналы тәрбие, сапалы білім беретін жеке 
түлға, мәдениеті мен кәсіби шеберлігі шындалған мүғалім - ғасыр 
көшін бастаушы болып табылады. 
Жаңа формапиядағы үстаздың кәсіби мәдениеті ізденімпаз ғалым, 
нәзік психолог, мәдениегі жоғары денгейдегі жан-жақты, өз ісінің 
шебері, баланың ақылшысы, рухани бай ізгілікті жан, терең қазыналы 
білімпаз жан, кез келген істің ұйтқысы. 
Жаңа формацияның жаңа педагогын қалыптастыру үшін жаңа 
кәсіби мазмүн, жаңа кәсіби даярлық технологиясы қажет, әрі ол кәсіби 
даярлық сапасын арттыруға бірден-бір қызмет етуі керек. Сонымен 
бірге, оку-тәрбие үрдісін технологияландыру бағытында инновациялық 
ізденістер, оқу-тәрбие ісін жүргізуге қолайлы әдіс-тәсілдер, оқу-
материалдық база, ғылыми-әдістемелік, мамандар молдығы 
мүмкіндіктері болуы қажет. 
XXI ғасырдағы Қазақстан мектебінің қалыптасу сүрақтарьш 
қарастыра отыра, білім беруді модернизациялау процесіне айтарльгқтай 
әсерін тигізетін факторларды ескеру қажет. Еліміздегі білім беру 
жүйесін реформалау стратегиясын анықгау әлемдік білім берудің 
дамуының жалпы тенденциясымен анықталады. Жаһандану, 
интернационализм және ақпараттандыру тәрізді көпке ортақ 
процестердің әлемдегі барлық елдердің әлеуметгік-экономикальщ, 
рухани өмірінің барлық аймағына айтарлықтай әсер етеді. 
Қазіргі кезде оқыту ақпаратгандьфьшған. Ендеше, жаңа 
формациядағы үстазға теориялық білімін өздігінен тәжірибеде 
жетілдіру мақсаттары мен талаптары туындайды. 
I. Өздігінен білім жетілдіру жоспары : 
А) саяси бағыттағы даярлық; 
ә) педагогикалық психологиялық мәселелер; 
б) әдістеме және әдістемелік двдактика; 
г) шығармашьшық жүмыстар, зерттеулер. 
I I . Жоспарды іске асыруда мүғалімнің талаптары болуға тиісті: 
А) жеке көзқарастары бар және оны қорғай алатын түлға болуы; 
ә) психологияльіқ-педагогикальщ біпімдерін жетілдіріп үйренумен 
қатар шебер қолдана білуі; 
б) білім негіздерін өз бетінше оқып үйренуге оқушыларды баулуы; 
107