Ф и з и к а әож 3. 049. Физика сабақтарында

14  Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013 
 
Қазақстанның  ұсақ  шоқысының  батыс  жағында  орналасқан.  Желді  пайдалану  үшін 
биіктігі 500-600м болатын солтүстік аймақтары қолайлы. 
Маңғыстау  таулары:  Маңғышлақ  аралында  орналасқан.  Биіктігі  500м-ге  дейін. 
Ұзындығы 200км және ені 50км. 
Ереймен  таулары:  Қазақстанның  ұсақ  шоқысының  солтүстігінде  орналасқан. 
Биіктігі 900м. Ұзындығы 100км және ені 10-25км. 
Бұл аудандардан басқа Батыс Қазақстандағы Үстірт қыратын және Каспий бриздерін 
атауға  болады.  Әсіресе  Жоңғар  қақпаларын  ерекше  айтқан  жӛн.  Бұл  салыстырмалы 
кішігірім  ұзындығы  80км  және  ені  20-дан  10  км-ге  дейінгі  үстірт,  500м  биіктікте 
орналасқан  және  екі  ойпатты  Қазақстан  жағынан  Алакӛл,  Қытай  жағынан  Эбинурды 
қосады.  Бұл  тау  аралық  жазықтық  екі  жағынан  биіктігі  3000м  болатын  тау  жүйеcімен 
кӛмкерілген.  Жоңғар  қақпаларында  200км/сағ.  астам  жылдамдықты  желдер  белгіленген. 
Желдің  мұндай  күшінде  1  сағатта  1  шаршы  метрден  (1м
2
)  жел  электр  құрылғысының 
(ЖЭҚ)  пайдалы  әсер  коэффициенті  (ПӘК)  –  0,4  болғанда  сағатына  200  МВт  энергия 
ӛндіруге  болады.  100  км/сағ  жылдамдықты  боранда  ұзақ  соғатын  желдер  (100  сағат) 
күзден кӛктемге дейін созылады. Жазғы уақытта ұзақ мерзімді тыныштық орнайды [2,3]. 
 
 
1-сурет. Энергияны ӛндірудің меншікті жел жылдамдығына тәуелділігі. I-Мұғалжар 
таулары;  II-Қаратау  жотасы;  III-Ерейментау;  IV-Шу-Іле  таулары;  V-Ұлытау;  VI-
Маңғыстау; VII-Жоңғар қақпалары. 
 
Қазақстанның жел энергетикалық ресурстары 1980 жылы жуықтап алғанда жылына 
32,2  триллион  кВт  сағ-қа  бағаланады.  Ӛзімізге  осы  жел  ресурстарының  масштабтарын 
елестету үшін 1-кестеде электр энергиясы туралы мәліметтер келтірілген .  
 
1-кесте1980 жылы ӛндірілген электр энергиясы(жылына млрд кВт сағ) 
Қазақстан 
ССРО 
Жер шары 
83 
1400 
12040 
 
Бұдан, Қазақстанның әлемдегі барлық елдерді қоса алғандағы ӛндірген энергиядан 3 
есе  асып  түсетін  жел  энергиясына  ие  екендігі  кӛрінеді.  Әйткенмен  Қазақстанның 
практикалық шектелмеген жел энергиясының ресурстарына ие бола отырып оларды қазір 
қолданбауда.  Бұл  бәрінен  бұрын  жел  энергетикалық  құрылғыларды  жасайтын  сәйкес 
ӛнеркәсіп 
орындарының 
болмауына 
байланысты. 
Барлығы 
экономикалық 
қиыншылықтарды  алға  тартады,  бірақ  шетелден  дайын  агрегаттарды  сатып  алу  2-3  есе 
қымбат (жеткізу, монтаждау, жӛндеу жұмыстарын жасау үшін периодты түрде кӛмек алу). 
Мұнымен қоса Қазақстан технологиялық жағынан тәуелділікте болады, қосымша жұмыс 
орындары болмайды [6]. 
Біздің  республикамызға  территориясы  күшті  ерекшеленетін  климаттық  жағдай  тән. 
Жұмсақ  климатты  елдің  оңтүстік  аудандарында,  Каспий  маңында  жел  энергетикалық 
қондырғыларын  (ЖЭҚ)  қолайсыз  метеофакторлардан  қорғамай-ақ  пайдалануға  болады. 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013
 
 15
 
Климаты  шұғыл  континентальді  және  қысы  қатаң  солтүстік,  оңтүстік,  батыс  аймақтары 
айрықша жел электр қондырғысын (ЖЭҚ) қажет етеді. Мұнда кӛп күндік қарлы борандар 
және мұз қатып қалу құбылыстары жиі және жылуға жел электр қондырғысының (ЖЭҚ) 
электр энергиясына зәру кезде олар істен шығып қалады. Қондырғыға жабысқан ылғалды 
қардың температурасы тӛмендеп және оларда ауыр мұзды жамылғының түзілуі  есебінен 
бүлінеді.  Сондықтан  жаңа  перспективті  ЖЭҚ-ын  жасау  үшін,  сонымен  қатар  ол  күрделі 
метео жағдайларда жұмыс істеуге қабілетті  болу үшін ӛзіміздің тәжірибеміз, ӛндірісіміз, 
технологиямыз болуы қажет [1]. 
Жел  турбиналары.  Жел  турбиналарының  конструкциясы  әрқилы,  бірақ  оларды 
жұмыс  істеу  принципіне  байланысты  негізгі  үш  типке  –  желкенді,  пропеллерлі  және 
қанатшалы деп бӛлуге болады.  
 
 
                                   а)                                                                ә) 
2-сурет. 
2(а)-сурет. Желкенді жел қабылдағыш құрылғылардың сызбанұсқасы 
2-(ә)сурет. Эксперименттік жел қондырғысы (Англия)  
а) Үш қалақшалы жел турбинасы     ә) Тік қалақшалы Дарье жел турбинасы. 
 
3(а)-сурет. Үш қалақшалы тропоскина тәрізді Дарье жел турбинасы. Қуаты 30 кВт. 
3(ә)-сурет. Үш тік қалақшалы Дарье жел турбинасы. Қуаты 20 кВт. 
 
Жел  қуатының  мол  қоры  мен  мүмкіндігі  бар  Қазақстанда  жел  электр 
қондырғыларын  жасап,  оны  пайдаланудың  келешегі  зор.  Бұл  ең  алдымен  экологиялық 
жағынан  таза,  онша  кӛп  қаржы  кетпейді,  жұмсалған  шығын  тез  ӛтеледі  және  басты 
артықшылығы  қиян  түпкірдегі  ауылдарға,  халқы  аз  елді  мекендерге  апарып  қолдануға 
болады.  Шағын  және  орта  деңгейді  шаруашылықтар  үшін  де  қолайлы.  Жел  энергиясын 
пайдаланудың қай жағынан алып қараса да пайдасы зор. 
Себебі,  кӛптеген  шаруашылықтар  электр  энергиясымен  қамтамасыз  етілмеген  жерлерде 
орналасқан,  кейбір  тұтынушылардың  жұмысы  (геологтар,  археологтар,  альпинисттер 
экспедициялық  түрде  болып  келеді  және  республикамызда  электр  энергиясының 
тапшылығына  байланысты  жекеменшік  жел  энергиясына  қызығушылық  электр 
энергиясының бағасының үнемі ӛсуінен болып отыр [4]. 

16  Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013 
 
4-суретте  американдық  ғалымдардың  тәжірибелерінің  нәтижелері  келтірілген. 
Суреттен  кӛрініп  тұрғандай  желкенді  жел  турбинасының  жел  энергиясын  пайдалану 
коэффициентінің  (кси)  максимал  мәні  0,15.  Сонымен  қатар,  қалақшаның  сызықтық 
жылдамдығы мен жел жылдамдығы теңескенде жел энергиясын пайдалану коэффициенті 
нольге тең болады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4-сурет. Жел энергиясын пайдалану коэффициенті 

 мен жүрдектігі 

 арасындығы 
тәуелділік 
 
Қазақстанда  жел  электр  станциясының  жұмыс  істеуіне  қолайлы  жағдайлар  бар. 
Еліміздегі  жел  энергиясының  қоры  дүние  жүзінде  ӛндірілетін  электр  энергиядан  2,5  есе 
артық.  Мектептер,  ауруханалар  т.б.  ӛндірістерде  де  электр  энергиясының  тапшылығы 
сезілуде  [5].  Қазақстанның  шұғыл  континентальді  климаты  кӛптеген  региондарда  жыл 
бойы жел энергиясын пайдалануға мүмкіндік береді. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.  ҚР  Парламенті  Мәжілісінің  жалпы  отырысындағы  «Жаңартылатын  энергия 
кӛздерін  пайдалануды  қолдану  туралы»  заң  жобасы  бойынша  Энергетика  және 
минералдық ресурстар министрі Сауат Мыңбаевтың баяндамасы. М., 1988.-с. 63-70. 
2. П.Чжен. Отрывные течения. М.: Мир, 1972. Т. 1.-299с. 
3. Л.Г.Лойцянский. Механика жидкости и газа.:Наука, 1987.-904с. 
4. А.К.Ершина, Ш.А.Ершин, У.К. Жапбасбаев. Основы теории ветротурбины Дарье.- 
Алматы: КазгосИНТИ, 2001-104с. 
5. А.К.Ершина, Ч.Ш.Ершин. «Ветротурбина Бидарье»(конструктивное исполнение и 
принцип работы), дата подачи патента: 15.02. 2006 г., 73 с. 
6.  А.К.Ершина,  Ч.Ш.Ершин.  «Вертикально-осевые  составные  ветротурбины 
карусельного типа», дата подачи патента: 15.02.2006 г., 40 с. 
 
РЕЗЮМЕ 
В  данной  статье  сказано,  что  ископаемые  природные  ресурсы  изо  дня  в  день 
истощаются.    С  точки  зрения  экономики  и  экологии  наиболее  целесообразным  является 
использование ВИЭ. А именно, для Республики Казахстан наиболее актуальным является 
освоение энергии ветра, т.к. обширные пространства нашей страны богаты данным видом 
сырья. 
 
SUMMARY 
In this article it is shown that natural fuel is petting less day by day. From ecological and 
economical  opinion  it  is  letter  to  use  sustainable  resources.  In  Republic  of  Kazakhstan  it  is 
profitable  to  use  wind  energy  according  to  vast  territories  of  our  country.  The  wind  energy 
potential of Kazakhstan is much higher than any other sustainable resources.