24
ЕЛЕУЛІ ЖАҢАЛЫҚ АШҚАН ФИЗИК-ҒАЛЫМДАР
ВИЛЬСон Роберт Ратбан (1914 – ?) – американ физигі. 1946 ж. сәулелік тера-
пияда ауыр зарядты бөлшекті (протонды) пайдалануды ұсынған.
ВИЛЬСон Чарлз Томсон (1869 – 1959) – ағылшын физигі. 1912 ж. зарядты
бөлшектердің іздерін (тректерін) бақылауға әрі фотосуретке түсіруге арналған
аспап – Вильсон камерасын ойлап тапқан және 1900 – 01 ж. қалың қабатты
топыраққа сіңетін иондағыш сәуленің болатыны туралы ойға келген. Нобель
сыйлығының иегері (1927 ж.).
ВИн Вильгельм (1864 – 1928) – неміс физигі. 1893 ж. жылулық сәуле ұғымына
температура және энтропия ұғымдарын енгізген, абсолют қара дененің
спектрінде сәуленің максимумы температураның артуына орай қысқа толқын
жағына қарай ығысатынын анықтаған (Виннің ығысу заңы). 1895 ж. О. Люммер-
мен бірлесіп, Г. Кирхгофтың қара дене туралы идеясын дамытқан, әлгі денені
іші айналы қабырғалы қуыс және сәуле кіретін әрі шығатын тар саңылауы бо-
латын түрде іске асыруды ұсынған. 1902 ж. арналық (каналдық) сәуленің электр
және магнит өрістерінде бұрылатынын (ауытқитынын), арналық сәуленің оң
зарядталғандығын анықтаған.
ВоЛЛАСТон Уильям Хайл (1766 – 1828) – ағылшын ғалымы (медици-
на докторы). 1801 ж. И.Риттерге тәуелсіз ультракүлгін сәулені ашқан. 1802 ж.
электр тогының химиялық әсерін, 1803 ж. химиялық элемент – палладиді,
1804 ж. – родийді ашқан. 1802 ж. Күн спектрінен күңгірт сызықты алғаш рет
байқаған, кейін ол «фраунгофер сызықтары» деп аталып кеткен. 1804 ж. жарық
бір осьті кристалдан өткен кезде пайда болатын
дихроизмді ашқан.
ВоЛЬТА Александро (1745 – 1827) – итальян физигі, тұрақты ток көзін ойлап
табушы. Л. Гальванидің «жануарлық» электріне қызыққан, 1792 ж. ол тәжірибені
қайталап жасау кезінде бақаның бұлшық етіндегі қысқа мерзімді электр тогының
шығуына «жануарлық» электрдің қатысы жок екенін, ізбектегі әртүрлі металдардың
(әртекті екі металдың және сұйықтың) қасиеттерінен туындайтынын анықтаған.
Эффектіні күшейту мақсатында жасалған көптеген тәжірибелер нәтижесінде
1799 ж. ұзақ уақыт жұмыс істейтін алғашқы гальвани (электрлік) ток көзі –
вольт
бағанын жасаған. 1795 ж. әрқилы металдардың біріне-бірі жанасқан кезінде
өзара электрленетін құбылысын ашқан. Осы ток көзінің гальванилік полярлану
құбылысын түсіндірген. 1787 ж. жалынның электр өткізгіштігін ашқан.
ВоЛЬФКЕ Мечислав (1883 – 1947) – поляк физигі. 1927 ж. В. Кеезоммен
бірге
сұйық гелийдің: гелий I және гелий II түрге ажырайтынын ашқан.
ГАЛИЛЕй Галилео (1564 – 1642) – көрнекті итальян физигі. Физика ғылым
ретінде Галилейден бастау алған. Адамзат Галилейге тек механиканың ғана емес,
бүкіл физиканың дамытылуында үлкен маңызы болған екі принципін ашқаны
үшін қарыздар. Олар: түзусызықы және бірқалыпты қозғалысқа арналған
салыстырмалық принцип және ауырлық күш үдеуінің тұрақтылығы принципі.
25
ЕЛЕУЛІ ЖАҢАЛЫҚ АШҚАН ФИЗИК-ҒАЛЫМДАР
1609 ж.
инерция заңын, еркін түсу заңын, дененің көлбеу жазықтықпен қозғалуын
(1604 – 09 жылдары) тұжырымдаған. 1609 ж. өзінің көру түтігін жасаған.
ГАЛЬВАнИ Луиджи (1737 – 1798) – итальян физигі әрі физиологы. 1773
жылдан бастап бақаның бұлшық етінің қозғалысын (жиырылуын) зерттей
бастаған, 1786 ж. бақаның бұлшық етінен қысқа мерзімді электр тогының
импульсін байқаған, ол бұл құбылысты «электр» деп атаған. Осы құбылыстан
ол бақа бұлшық етінің жиырылуы онда пайда болатын электр тогының нәтижесі
деп қорытынды жасаған. Бұл қорытындының жаңсақ екенін А. Вольта атап, бұл
құбылыстың әрқилы металл өткізгіштердің жануар бұлшық еті арқылы жалғасуы
салдарынан пайда болатынын дәлелдеген.
ГАМоВ Джордж (Георгий Антонович) (1904 – 1968) – американ физигі. 1928 ж.
альфа-ыдырауды түсіндіру үшін кванттық механиканы қолданған. Осының
нәтижесінде
туннелдік эффект туралы түсінік пайда болды. 1946 – 48 жылда-
ры нейтрондық қармау нәтижесінде химиялық элементтердің пайда болуын және
«Ыссы Ғалам» моделін тұжырымдаған. Осы модель бойынша 1956 ж. реликті
сәуленің шығуын алдын ала болжаған.
ГАРРЕТ Чарлз Джеффри (1925 – ?) – американ физигі. 1960 ж. өзгелермен
бірлесіп алғашқы рубиндік лазерлердің бірін жасауға қатысқан.
ГАУдСМИТ Самюэл (1902 – 1979) – американ физигі. 1925 ж. Дж. Уленбек-
пен бірге
электр спині ұғымын енгізген.
ядро спинін алғаш болып анықтаған.
ГАУКСБИ Үлкен Фрэнсис (1666 – 1713) – ағылшын физигі. 1710 ж. әйнек
түтіктегі ауада болатын электр разряды кезіндегі жарқылды ашқан. Бұл
электр
разряды туралы алғашқы зерттеу қатарына жатады.
ГЕйЗЕнБЕРГ Вернер (5.12.1901 – 1.2.1976) – неміс физигі. Ғылыми
жұмыстары кванттық механикаға, кванттық электрдинамикаға, өрістердің
релятивтік кванттық теориясына, ядролар теориясына, магнетизмге, ғарыштық
сәулелер физикасына, қарапайым бөлшектер теориясына арналған. 1925 ж.
кванттық механиканың алғашқы нұсқасы – матрицалық механиканы
тұжырымдаған. 1926 ж. пара- және ортогелий жүйелеріне арналғна екі терм
жүйесінің айырмашылығын түсіндірген: паратермдер симметриялы, ал орто-
термдер – толқындық функциялардың антисимметриялы шешімдеріне сәйкес бо-
лады. 1927 ж. микронысандарға (микрообъектілерге) классикалық ұғымдар мен
түсініктерді қолдануды шектейтін анықталмағандық принципін тұжырымдаған.
1928 ж. П.Диракпен бірлесіп, алмасу күшін ендіре отырып, алмасулық
өзараәсерлесуи деясын ұсынған және Я.Френкельге қатыссыз электрондардың
алмасулық өзараәсерлесуіне негізделген ферромагнетизмнің алғашқы кванттық-
механикалық теориясын тұжырымдаған. 1934 – 36 жылдары Дирактың кемтік-
тер теориясын дамытқан. 1934 ж. вакуумның полярлану эффектісінің болатынын
постулаттаған. 1932 ж. изотоптық спин ұғымын енгізген, ядролық күштердің
