М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік

 
 
Құрылыс атауы жəне мекен жайы ____________________________________ 
Нысанның атауы жəне негізгі техникалық сипаты________________________ 
Аяқталған қүрылыс нысанының құрылыс-монтаж  жұмыстарының 
құны______________________________________________________________ 
 
(жобалық жұмыс сызбасы бойынша сметалық жəне қосымша шығындар) 
 
 
Тапсырдым, мердігер________________________________________________ 
 
                         (қызметі, аты-жөні қолы) 
 
 
Қабылдадам, тапсырушы____________________________________________. 
 
                         (қызметі, аты-жөні қолы) 
 
Үлгі толтырылып, екі жақтан жауапты тұлғалардың қолы қойылып, мөрмен 
расталғаннан соң, құрылыс нысаны басталған мерзімнен аяқталғанға дейінгі  аралықтағы 
нысанға қатысты қаржылық операциялар жөнініде құжпттап, қызмет көрсетілген банк 
филиалына өткізілуі тиіс. 
Аяқталған құрылыс нысандары үшін есептесу тəртібіне төмендегілер жатады: 
1.  Егер ай сайын мердігер тапсырыс берушіден аванс ретінде ақша қаражатын 
алған болса, онда  № 3 үлгідегі анықтаманы толтырып, əрбір айда алған ақша сомасы 
көрсетілген банктік төлем құжаттарының тəркемесін өткізу қажет; 
2.  Егер алынған соманың мөлшері обьектінің бағасынан артық болса, тапсырыс 
берушіге қалдық ақшаны банк арқылы қайтару керек; 
3.  Егер алынған соманың мөлшері обьектінің бағасынан кем болса, онда 
жетіспеген сома мөлшеріне банк арқылы инкассаға төлем талабын қою керек.  
Аяқталған құрылыс нысанын тапсырған кезде бухгалтерлік шоттар жазбасы беріледі, 
яғни 7010 шоттың дебеті 8010 шоттың кредитінде қарастырылады. 
 
 
 
 
7.2 Аяқталған құрылыс қортындысы арқылы табыс пен шығынды тану 
 
 
Аяқталған құрылыс нысанының есептеулері қортындылай келе, табыс пен шығындар 
құрамын анықтауға септігін тигізеді. Əрине, құрамына мəн беретін болсақ келесідей тануға 
болады. 
Табыс жəне шығындар құрамы- мердігерлік құрылыс мəмілесі бойынша табыстар: 
- құрылыс жұмыстарының бастапқы келісім құны бойынша мəміле өзгертілуіне 
байланысты табыс; 
- наразылықтан түскен табыс; 
- артық төленген сома егер табыс əкелетін болса, үлкен сенімділікпен салыстырылатын 
болса ; 
- қүрылыс келісім шартының өзгеруі – табыстың кемуіне немесе артуына əкелетін 
тапсырыс берушінің қолда бар келісімі шартқа жұмыс көлеміне, уақыт ұзақтығына 
байланысты өзгертулердің енгізілуі. 
Мəміленің өзгертілген сомасы табысқа енеді, егер: тапсырыс беруші өзгертулерге 
келісімін берсе; 
- 
өзгертулер үлкен сенімділікпен салыстырылатын болса; 

талаптар бойынша табыс- келісіш-шартта көрсетілмеген қосымша шығындарды өтеу 
үшін мердігердің тапсырыс берушіден сұрайтын сомасы. 
Бұндай талаптар табысқа келесі жағдайда ғана енеді: 
- 
егер тапсырыс беруші қосымшы шығындарды өтеуге келісімін берсе; 
- 
қосымша төлемнің сомасы үлкен сенімділікпен  салыстырылыатын болса. 
Көтермелеу төлемдері – келісім-шарттағы талаптар артық орындалғанда төленетін 
қосымша төлем. Олар табысқа енеді: 
- 
егер нормалар артық орындалса; 
- 
артық төленетін сома үлкен сенімділікпен салыстырылатын болса. 
Табыс пен шығындарды анықтай келе, оны мойындауға тура келеді. 
Табыстар мен шығындар 12 БЕС «Күрделі құрылысқа мердігерлік келсім- шарт» 
нұсқауы негізінде мойындалады (ХҚЕС 11 «Мердігерлік мəмілелер»). 
Табыс жəне онымен пайда болатын шығындар кəсіпорынмен үлкен сенімділікпкен 
салыстырылатын жағдайда ғана мойындалады. 
Мəмілелер екі түрге жіктеледі: 
- қатаң құны белгіленген мердігерлік келісім- шарт (ХҚЕС 11 бойынша нақтыланған 
құны бар мəміле) 
- ашық құны белгіленген мердігерлік келісім-шарт (ХҚЕС 11- мəміле «шығындар 
қосылғанда») 
- стандартта табысты мойындау үшін, 10-кестеде орындалған жұмыс пайызын анықтау 
нұсқасы ұсынылған. 
 
 
                10-кесте 
 
 
 
 
I- нұсқа 
  
II- нұсқа 
Атқарылған жұмыстың пайызын табу 
үшін, белгілі уақытта шығындар сомасын 
сметалық құнға бөлу керек. 
Екінші тəсіл бойынша, құрылыс 
өнімнің атқарылған бірлігін мəміле 
бойынша жалпы бірлікке бөлу қажет. 
Атқарылған жұмыс пайызы = (шеккен 
шығын/ сметалық құн) 100 % 
Атқарылған жұмыс пайызы = 
(құрылыс өнімнің атқарылған бірлігі/ 
мəміле бойынша жалны бірлік )100%  
 
 
 
Мысалы: 
Мердігерлік келісім бойынша бір типті үйлерден тұратын коттеджді қалашықты құру 
көзделген. Сметалық шығындар 750,мың теңгені құрады. Есептік кезеңнің соңында мердігер 
25 коттедждің 5-еуін салып бітті. 
Құруға кеткен шығындар 200,0 мың теңгені құрады. Жалпы келісілген құн- 1000,0 мың 
теңге. Екі тəсілді пайдалана отырып, мердігердің жасалған жұмысының пайызын 
анықтаймыз. 
1-тəсіл. 
Орындау пайызы (200,0/750,0) *100% = 26,6% 
2 тəсіл. 
Орындау пайызы =(5/25)*100% = 20% 

Бірінші жағдайда есепті күні танылатын шығын көлемі 1000,0 мың теңге  *26,5 % = 
266,6 мың теңгені құрады, ал екінші жағдайда 1000,0 мың теңге * 20 % = 200,0 мың теңге. 
Кейде құрылыстық- мердігерлік келісімнен нəтиженің шындығын анықтау қиын 
болады, ондай жағдайда табысты артық бағаламау ушүн табысты тану күніндегі шығындар 
күлемінде тану қажет. 
Құрылыстық- мердігерлік келісімінің табысында еніп жəне қаржы- шаруашылық қызмет 
туралы есептелікте танылған соманы алуға қатысты белгісіздік пайда болғанда, алынуы 
үмітсіз сома немесе өтелуі күмəнді сома құрылыстық-мердігерлік келісім бойынша алынған 
табысқа түзету ретінде емес, шығын ретінде танылады, 
Мысалы: 
Мердігер қаржылық есептелікте келісім бойынша шығынды тани отырып, тапсырысты 
орындады жəне оны тапсырыс берушіге өткізді. 
Бірақ,  бұдан  кейін  тапсырыс  берушінің  келісім  бойынша(əртүрлі  жағдайларға 
байланысты) төлей алмайтындығы анықталады. Бұл жағдайда еептеу қағидасына сəкес табыс 
бұрын танылғандықтан, тап сырыс берушіден алмаған соманы келісім-шарттағы шығындарға 
қосу керек. Табыс сомасына түзету жасалмайды, өйткені толығымен алынбаған табыс туралы 
ақпарат  шаруашылық  қызметтің  бұрынғы  жағдайларын  бағалаған,  ол  ақпарат  қаржылық 
есептілікті  пайдаланушыларға  маңызды  болып  табылады.  Мердігерге  байланыссыз 
форсмажорлық  жағдайларда  алынбаған,  бірақ  қаржылық  есептелікте  көрсетілген  табыс 
мердігердің қызметінің нəтижесі болып саналады жəне обьективті бағалануы тиіс. 
Заңдарды тану. Құрылыстық – жұмыстарды жасау барысында кей 
бір  жаңғдайларда 
жəне құрылыс жұмысы басталмас бұрын мердігерлік келісім шегіндегі толық шығындардың 
толық табыстардан асып кетуі мүмкін. 
Бұл  жағдайда  шаруашылық  болжамды  шығындар  олар  пайда  болған  кезеңнің 
шығындары  ретінде  танылуы  керек.  Қаржылық  есептілікте  шығындар  табыстарға 
қосылмастантанылады (табыстардың жалпы сомасы болжамды шығындар сомасын жапса да). 
Осыған орай мысал келтіретін болсақ, төмендегідей тəртіпте қарастырамыз. 
Компания  құрылысқа  үш  мердігерлік  келісім  жасасты:  екі  келісім  –  шарт  бойынша 
жалпы  сомасы  50000  мың  теңге,  үшінші  келісім  –  шарт  бойынша  болжанған  шығынның 
жалпы  сомасы  15000  мың  теңге  танылады.  Мұндай  жағдайда  қаржылық  есептелікте  жалпы 
табыс  сомасы  жалпы  шығын  сомасынан  асып  кетуіне  жəне  оны  басып  қалуына  қарамастан, 
табыстар мен шығындар бөлек – бөлек танылуы керек. 
БЕС  12  «Күрделі  құрылысқа  мердігерлік  келісім»  жəне  ХҚЕС11  «Медігерлік  келісім» 
сəйкес заңдарды тану шарттарында біршама айырмашылық бар екендігін ескеру керек, олар:   
 
            Үстеме  шығындар  түсінігі.Қосалқы  мердігерлік  ұйымдар  жабатын  үстеме  шығындар 
есебі.Үстеме  шығындарды  бөлу  əдістері.Бухгалтерлік  есеп  стандарты  СБУ-12  сəйкес  жалпы 
құрылыстық 
қызметке 
байланысты 
үстеме 
шығындар-кешенді 
шығындар 
есебін 
ұйымдастыру.Үстеме  шығындардың  классификациясы:құрылыс  жұмысшыларына  қызмет 
көрсетуге  кеткен  шығындар;санитарлы-гигеналық  жəне  мəдени-шаруашылық;техникалық 
қауіпсіздік  жəне  еңбекті  қорғауға  кеткен    шығындар;  құрылыс  аумағындағы  жұмыстарды 
ұйымдастыруға кеткен шығындар.Аналитикалық есепті ұйымдастыру. 
 
Тақырып -8.Шығын есебін ұйымдастыру. 
Құрылыс-монтаж  жұмысымен  айналысаиын  кəсіпорындардың  өз  қызметінің 
құрамында  қосалқы  жəне  қосымша  өндірістерін  ашуға  мүмкіндіктер  бар.  Себебі,  мұндай 
өндірістер  негізгі  өндірістің  үздіксіз  жұмыс  істеуіне  пайдалы  пайдалы  əсер  етеді.  Қосалқы 
өндірістік  шаруашылықтар  өз  бетінше  бір  құрылым  блоғанмен,  мысалы  ағаш  бұйымдарын 
жасайтын цех, кірпіш өндіретін шағын зауыт, конструкциялық бұйымдар цехы тікелей негізгі 
құрылыс өндірісінің сұранысын толық жəне уақытында қамтамасыз етіп отыру үшін қызмет 
жасайды.  Сонымен  қатар,  негізгі  өндіріс  тұтынатын  өнімді  шығару  жұмысына  ықпал  етіп 
жəне  қызмет  көрсететін  өндіріс  көмекші  өндіріс  деп  аталады.  Бұл  –  қазандық,  электр 
станциялары,  сумен  жабдықтау,  жөндеу  механикалық  цехы,  автокөлік  жəне  т.б.  Көмекші