•
Тапсырмалардың бір-бірімен өзара әрекеттесуін ұйымдастыру.
•
Қолданбалы бағдарламалардың стандартсыз сыртқы құрылғыларымен
байланысы.
•
Машинааралық іс-әрекет пен ресурстарды таратуды ұйымдастыру.
•
Жүйелік ресурстардың, ақпараттың және қолданушы бағдарламасының
, орындалу үстіндегі процесстердің зиянды әрекеттерден сақтандыру.
Операциялық жүйе тұтынушы мен ЕЖ арасындағы өзіндік интерфейс
ролін атқарады, яғни ОЖ тұтынушыға виртуальдық ЕЖ-ны ұсынады.
Әртүрлі ОЖ бірыңғай техникалық құралдар арқылы тұтынушыға есептеу
процессін жүргізу немесе ақпараты автоматты түрде өңдеу үшін әртүрлі
мүмкіндіктер береді. ЕЖ-нің бағдарламалық қамтамасында операциялық
жүйе негізгі орында тұрады, себебі ол барлық есептеу процессін жоспарлау
мен бақылауды жүзеге асырады. Бағдарламалық қамтаманың кез-келген
компоненті міндетті түрде ОЖ-нің басқаруымен жұмыс істейді.
Операциялық жүйе аппараттық бағдарламалық қамтама мен қосалқы
программаларды байланыстырады. Әртүрлі программалардың қасиеттері
ұқсас, және операциялық жүйе әдетте осы жалпы сервисті ұсынады.
Мысалы, барлығына дерлік программалар информацияны дискке жазып,
сақтай алады немесе оны дисплейде көрсетеді.Осы қайталанатын
процесстерді әр программа орындай алса да, бұл масатта операциялық
жүйені қолдану ыңғайлы. Қосалқы программист ПК-да болуы мүмкін
көптеген дискілерге ақпаратты жазу үшін арнайы кодтың жазылуы жайлы
ойланбауы тиіс. Программист тек операциялық жүйені құжаттарды дискіге
жазуын сұрайды, ал ОЖ аппаратураға тәуелді информациямен
айналысады.Операциялық жүйені қолдану бағдарламалық қамтаманы жалпы
түрге келтіреді:бағдарламалар осы операциялық жүйеге қосылатын кез-
келген компьютерлерде жұмыс істей алады, себебі бағдарламалар
аппаратурамен емес, операциялық жүйемен байланысты. DOS, Windows,
UNIX сияқты неғұрлым көп қолданылатын ОЖ-лер сонымен қоса
қолданбалы интерфейс ұсынады: қолданушы командаларды жүйелі
шақыруда тере алады. ОЖ бұл нұсқауларды командалық интерпретатор
немесе процессор деп аталатын құрылғымен өңдейді.
2) Дәрежесін жоғарылату мен қосымша мүмкіндіктер ұсыну арқылы
қолданбалы интерфейсті модификациялайтын ОЖ сыртқы жабыны(shell),
Мысалы: Norton Commander, PcTools, Tree, Shell.... ОЖ сыртқы жабындары
сапалы жаңа интерфейс ұсынады,осы арқылы тәжірибесіз қолданушыны
ОЖ-ны түпкілікті білуден босатады.
3) Утилиттер (utility) – қызмет көрсету бағдарламалары ,олар
қолданушыға сервистік қызметтер көрсетеді,басқаша айтқанда, қолданбалы
интерфейсті айтарлықтай байытады. Мысалы: Norton Utilit, архиваторлар,
ақпаратты шифрлеушілер, компьютерлік вирустардан сақтандыру т.б.
Екеуінің арасындағы өзгешелік сыртқы жабынның әмбебап қабілеті мен
утилиттердің арнайылығында.
4) Интерфейсті жүйелер (interface), ол бағдарламалық және қолданбалы
интерфейсті бірдей модификациялайды, кей жағдайда ЭЕМ-нің ресурстарды
11
таратудағы қосымша мүмкіндіктерін жүзеге асырады. Мысалы:
- Windows
Microsoft
Операциялық жүйе белгілі дәрежеде есептеу жүйесінің жалпы бет-
пердесін анықтайды. ОЖ бір-бірімен аз байланысқан екі функцияны
орындайды: кеңейтілген машина ұсыну арқылы қолданушыға ыңғайлылық
қамтамасыз етеді және компьютердің ресурстарын рационалды басқару
арқылы қолданудың нәтижелігін жоғарылату. Ресурстарды басқару деп
ресурстың түріне тәуелсіз екі ортақ тапсырманы орындауды айтады:
• Ресурсты жоспарлау – берілген ресурсты кімге, қашан, ал
бөлінетін ресурстар жағдайында қандай көлемде үлестіруін
анықтайды;
• Ресурс жағдайын бақылау – берілген ресурстың бос немесе
бос еместігін, ал ал бөлінетін ресурстар жағдайында –оның қандай
көлемі бөлінген немесе бос екенін анықтайды. Осындай ортақ
тапсырмаларды орындау үшін ОЖ түрлі алгоритмдерді қолданады, бұл
өндірістің түрін, қолдану аумағын және қолданбалы интерфейсті қоса
жүйенің жалпы сипатын анықтайды. ОЖ классификациясы
Төменде негізгі белгілерге байланысты ОЖ классифкациясы
келтірілген:
Ресурстарды басқару алгоритмдерінің ерекшеліктері
Көптапсырмалылықты қолдау. Бір мезетте бірдей орындалатын
тапсырмалар санына байланысты жүйелер екі классқа бөлінеді:
• біртапсырмалы (мысалы, MS-DOS, MSX) и
• көптапсырмалы (OC EC, OS/2, UNIX, Windows 95,98, NT).
Біртапсырмалы ОЖ қолданушы мен машина арасындағы өзара
байланысты ыңғайластыра отырып, көбінесе оған виртуалды машина ұсыну
функциясын атқарады. Құрамына периферийлі құрылғыларды басқару,
файлдарды басқару, қолданушымен қарым-қатынас құралдары енеді.
Көптапсырмалы ОЖ процессор, оперативті жад, сыртқы құрылғылар
және файлдар жұмысын басқарады.
Көптапсырмалы режимді қолдау. Бір мезетте бірдей жұмыс атқаратын
қолданушылар санына байланысты ОЖ екіге бөлінеді:
• бірқолданбалы (MS-DOS, Windows 3.x, ранние версии OS/2);
• көпқолданбалы (UNIX, Windows NT).
Екуінің арасындағы бастапқы ерекшелік - әрқайсысындағы сақтандыру
құрылғылары.
Ығыстыратын және ығыстырмайтын көптапсырмалылық. Маңызды
бөлетін ресурс – процессорлы уақыт болып табылады. Жүйедгі процессорлар
расындағы процессорлық уақытты үлестіру ОЖ спецификасын білдіреді.
Көптапсырмалылықты ұйымдастыруда екі алгоритм түрін белгілеуге болады:
• ығыстырмайтын көптапсырмалылық (NetWare, Windows 3.x);
• ығыстыратын көптапсырмалылық (Windows NT, OS/2, UNIX).
Олардың бір-бірінен айырмашылығы – процесстерді жоспарлаудағы
механизмнің орталықтандыру дәрежесі. Бірінші жағдайда процесстерді
12
