Эдебиетт! оцыту эдктемест щ элеуметтт мэш, элеуметтану
гылымдарына катысы.
Жеке тулганы, болашак когам адамын калыптастыру
жолында эдебиетт! окыту эдю темеа когамнан тыс эрекет жасай алмайды.
Эдютеме гылымы ткелей когам ом1р1 мен оныц каж еттш пн, ортаныц
элеум еттк мэселелерш коса камтиды. Себеб1 м у гаи м д к кэсш элеум еттк
мамандьщка жатады. Ец эуел1, эдебиетп окыту эдютемесш гылым ретшде
кабылдай отырып, болашак устаз когамга, элеум еттк ортага кызмет етедг
Б елгш б1р орта муддесш карастырады, муддеге сай эрекет етедт Сол
халыктыц ез урпагын жаца мазмунда халыктыц езш е кайтарады. Ендеше,
ескелец урпак та, устаз да элеуметтк топтыц мушеск еюнлпден, эдебиетт!
окыту эдю темеа езш щ материалы - керкем шыгарманы карастыру бары
сында да когамныц тынысын окушыга жетюзунп. Эдебиет п э т мугагпм!
керкем шыгарма непзш е ершген когамдык, элеум еттк мэселелерД1 таныта
отырып, ем 1рдщ езш танытады, ортаны танытады. Когамныц иплптне эрекет
етедг Осы тургыдан келгенде эдебиетп окыту эдю темеа элеум еттк гылым.
Соцгы жылдардагы эдютемелк зерттеулердщ эдюнамалык непзш е элеу-
м сттк гылымдар (социология) гылымы
Т 1 р е к
болуы осыдан. Элеумет угымын
-халы к деген тусш кпен кабылдаймыз. Социология гылымыньщ непзш де де
«социюм» - халык сезш щ магынасы жатыр. Ал эдебиеттану гылымы да,
эдебиетт! окыту эдю темеа гылымыньщ ез1 де халыктан тыс ем 1р суре
алмайды.
Психология гылымына цатысы.
Эдебиетп окыту эдютемесшщ
эдюнамалык непзш де психология гылымыньщ рел1 улкен.
Эдютеменщ психологиямен катысы ею багытта ербидт Б 1ршшщен,
бала жасы мен исихологиясы ерекшелМне карай керкем туындыны кабыл-
даудагы шыгармашылык эрекет1 мен шыгармашылык кабшетк керкем кабыл-
дауына катыстылыгы карастырылады; еюншщен, окыту психологиясы тур
гысынан, баланын жасына карай акыл-ой дэреж еа, адам герш ш к дамуы,
тэрби еа мен дагдысы тургысынан карастырылады.
Педагогикалык оку процеа когамдык кубылыс ретшде, окушылардьщ
мецгеретш б ш м аукымы, жалпы жэне эдеби тургыда дамыту мен окушы
кабшетш, дагдысын калыптастыруды кездейдк
20
Психологиялык зандылыктарды эдютемелж зандылыктармен кабаг-
тастыруга келмейдг Эдютер жуйесш куруда окушыньщ психикалык ерекше-
лжтерше уншмегенмен, жас ерекшел1п мен психологиялык езгерютерд)
есепке алмаса жэне болмайды.
Психология гылымдары аясында аныкталатын окушыньщ жас мелше-
рше байланысты дамуы мен езгерютер1 оку процесше эсер етедг Мэселен,
окушынын эр жастагы психологиялык езгерютерк окушы дагдарыстары,
содан туындайтын кейб1р тусш ю пеуш ш ктердщ болуы мумкш жагдай.
Психология гылымы 5-11-сыныптар аралыгында окитын окушыларды
жас ерекшел1ктер1 мен даму ерекшелжтерше байланысты бернеше кезенге
жжтейдй
1. 5-8 сынып окушылар 11-14 жастагы жеткшшектер.
2 . 15-17- жастагы ж асесш р1мдер.
Психологгардьщ ею кезенге жжтеген осы жастагы балаларыньщ ез1 эр
кезеннш ез шпнде психологиялык езгерютерде болады. Мысалы: жеткшшек
топка жагатын 5-8-сынып аралыгындагы балалардьщ ездер1нен улкендерден
де жастарынан да езгеш ел1Г1 айкын кер1нед1. Бул ерекшел1к жетк1ншск
кезсншдеп балалардьщ улкенд1кке деген кулшынысыньщ молдыгына
байланысты. Жетк1ншектерд1н элеуметт1к багыты мен жалпы адамгершшж
устанымдарыньщ калыптасу н еп з1 осы тустан басталады. 5-сыныптардагы
окушылар ездерш щ сырткы кеЙ1пн тузеуге аса эуес келед1. Сырткы орта
эсерше бери1Г1ш, ел1ктег1ш болады. Бул эрекеттер 7-8-сыныптарда кушейе
ту сед 1. 031Н-631 бакылауга алатын тусы, б|р-бф1не, оз-оз1не сын козбен карап.
ез1нд1к кезкарасыньщ калыптаса бастайтын тусы — осы кезен.
Бул езгер1стерд1н ез1 окушынын дуниетанымы мен кызыгушылыгын
арттырып, болашакка жоспар куруга жетелейд1. ©з1н болашакка даярлау
кезещ
психоло1тардьщ
(Л.С.Выготский,
Л.В.Занков,
А.Н.Лентьев,
Д.Б.Эльконин, Л.Буева, С.Кучинский) айгуынша 5-6-сыныптардан басталады.
031Н С1Л1М, М1нез-кульщ сапасы жагынан озгертуге умтылыс дэл осы
кезенде басым болады. Сондыктан окушыньщ жеткшшек кезец1 керкем
эдебиетке деген умтылысы мен кызыгушылыгын тудыратын 0 !рден-б1р
кажетт1 де урымтал шагы.
Ек1нш1 кезен окушыларынын психологиялык ерекшел!ктер1 де оку
процесшде Ж1Т1 бакыланып, есепке алынады.
М ектепте
багдарлама
тузу мен оку куралдары н даярлауда, окулы кка
материал 1ржтеуде окуш ы ньщ психологиялы к даму ерекш ел1п Ж1Т1 ескерш1П,
есепке алы нуы керек. С оны мен катар, окуш ыларды н оку материалын менге-
р уд еп
зеЙ1Н,
ес, киял, таны м эрекет1Н1н канш алыкты екенд1Г1 ескершу1 керек.
Баланьщ к1ш1рек кез1нде бэр1 б1р багдарламамен окып, б1рге журген-
мен, эр баланьщ е з 1нд1к б1р ерекшел1ктер! байкала коймайды. Оньщ болар-
болмас кер1не бастауы, азды-кепт1 бгр нэрсеге туракты кызыгушылык
танытуы, не б!р пэннен гер1 ек1нш1 пэнге кулыкты болуы да нег131нен осы 7-
8-сыныптардан басталатынына кептеген педогогтардьщ, психологгардьщ
зерттеулер!нде кез жетк!31лген.
21
Жалпы окыту тэрбие берудщ кашанда баланы жетвднру, дамытуга
арналгандыгы юмге де болса мэл^м. Солай бола тура, эдютемелж тургыдан
б ш м беру, дамыту, жет1лд1ру ерекше тшмд1 болу уипн осы багытгы устанып,
окушыны сенсорлык кабылдау (латынныц «8еп$из» - деген сезшен шыккан -
сез1м, сезшу) тугызатын, козгалыста болатын, зияткерлш жэне еркш шынык-
тыратын, эмоциялык куй тугызып, баланыц ыркына эсер етерлж жумыс
турлерш унем1 косып отыру кажет.
Дэстурл! турде гылымдар гуманитарлык, жаратьшыстану жэне техни-
калык болып бвлшедг Пэндерд1ц цикл-цикл болып топтастырылуы бэр^нтц
карастыратын нысандарына сэйкес (когам, табигат, ецбек) екенд1Г1 белг1л 1.
Бупнде эрб1р жеке гылым саласыныц сюнип б1р гылыммен байланыс-
тылыгы артып отырган туста мектепте жур11з1лет1н эрб1р оку пэн1н1ц
мазмуны мен курылысындагы к1р!Г1п кеткен (интеграциялык) байланыс-
тардын мацызы ете зор. Буг1нде ол ерекше мэнге ие болып отыр. Гылымныц
осы белшуннц ыцгайы оку пэндершщ бершушде ескершед1.
Одебиепт окыту эдютемес! гылымы б1рнеше гылымдар аясында дамып,
е з1н1ц эд1снамалык нег1з1н айкындаган арнайы гылым саласы болып табы-
лады. Оны темендег! модельден керем!з:
Сонымен казак эдебиет1н окыту эдютемесшщ эдюнамалык нег1здер1
осы пэнд! окытудагы басты устанымдарды, кагидаларды, кезкарастар жуйе-
С1н айкындайды. Жогары оку орындарында казак эдебиетш окыту эдюте-
месшщ арнаулы кэс1пт1к-багдарлы пэн рет1ндеп мэн! мен мацызды-лыгын
22
керсетедь Э дебиетп окыту эдютемесшщ гылым р еп н д еп эдюнама-лык
непздер1 осы пэнд! жогары мектепте окытудыц басты талаптары мен
мазмуныныц, сондай-ак мектепте окылатын эдебиет пэшнщ т ш м д ш п мен
мацыздылыгын артыру жолдарын, жеке тулга калыптастыру багытындагы
эдютер мен технологияларды тшмд) пайдалану багытын да айкындайды.
Б уп н п мектеп пен жогары мектептер арасында тыгыз байланыстыц болуы
б 1р жагынан алганда мамандыкка бешмдеудщ бгр нышаны, максатгы уд ерю
болып ганылса, екпшп жагынан алганда гылымдардьщ шецберл1 даму багы-
ты мен когамдагы баланстылыкты танытады.
Достарыңызбен бөлісу: |
