Оқулық Алматы, 012 Əож 330 (075. 8) Кбж

1. Ынталандырушы бюджет-салық саясаты

жүктеу 1,31 Mb.

Pdf просмотр

бет	81/325
Дата	29.10.2022
өлшемі	1,31 Mb.
	#39897
түрі	Оқулық

1 ... 77 78 79 80 81 82 83 84 ... 325

dogalov-makroekonomika

2. Тежеуші бюджет-салық саясаты
Дискрециялық емес бюджет-салық саясаты
Автоматты (кіріктірме) тұрақтандырғыштар

116
1. Ынталандырушы бюджет-салық саясаты
(экспансия-
лық саясат немесе қазыналық экспансия) – бұл қысқа мерзімді
кезеңде экономикадағы циклдік құлдырауды жою мақсатында
мемлекеттік шығындарды арттыру, салық салуды төмендету
немесе осылар арқылы біріктірілген құрастырма шаралардан
құралған іс-қимылдар кешені. Басқаша, бұл белсенді фискалдық
саясат деп аталады.
2. Тежеуші бюджет-салық саясаты
(қазыналық шектеу)
– бұл экономиканың циклдік дамуын тежеу мақсатында мем-
лекеттік шығындарды төмендету, салық салуды арттыру неме-
се біріктірілген құрастырма шаралардан құралған іс-қимылдар
кешені. Демек, бұл енжар фискалдық саясат болып саналады.
Дискрециялық бюджет-салық саясатының құралдары:
•
салық мөлшерлемесін өзгерту;
•
қоғамдық жұмыс жобалары;
•
халықты жұмыспен қамту.
Дискрециялық емес бюджет-салық саясаты
– бұл үкі-
меттің арнайы шешім қабылдауын талап етпей, автоматты тұ-
рақтандырғыштар арқылы мемлекеттік бюджеттің кірістері мен
шығыстарының өздігінен реттелуін қамтамасыз ететін еркін іс-
шаралар кешені.
Автоматты (кіріктірме) тұрақтандырғыштар
– үкіметтің
саясатын жиі өзгертпей-ақ, өнім көлемі мен жұмысбастылық
деңгейінің циклдік ауытқуларын төмендетуге мүмкіндік беретін
экономикалық тетіктер жүйесі. Мұндай тұрақтандырғыштарға
үдемелі салық салу, мемлекеттік трансферттік төлемдер, жұмыс-
сыздықтан сақтандыру, пайданы бөлісу жүйелері жатады.
Экономиканың өрлеу кезеңдерінде автоматты тұрақтандыр-
ғыштар бюджетке түсетін салықтардың артуына жəне бюджет
артықшылығының орын алуына мүмкіндік береді. Ал эко
но-
миканың құлдырау кезеңдерінде бұл үрдістер керісінше жүріп
отырады. 5.1-суреттен үдемелі салық салу ретіндегі автоматты
тұрақтандырғыштардың іске қосылу механизмін көруге болады.
Оң көлбеулі өспелі салық Т қисығы салық мөлшерлемесі не
t тəуелді болып табылады. Е нүктесінде мемлекеттік бюджет-
тің баланстылығы орындалады. Табыстың əрбір деңгейіндегі
са лықтық түсімдер мына формуламен анықталады: Y
t
= T. Егер

117
табыс 500 млрд.теңге болса, онда 20%-дық салық мөлшермелесі
кезіндегі салықтық түсімдер 100 млрд. теңгеге тең болады. Табыс
одан ары ұлғайса, салық мөлшерлемесі де солай жоғарылайды
жəне Т қисығы аса тіктеу сипатқа ие болады. Керісінше, та-
быс төмендегенде t шамасы да төмендейді жəне Т қисығы аса
жатыңқы болады.
Экономиканың автоматты тұрақтандырғыштары дискре
ция-
лық қазыналық саясаттың уақытша кешеуілдеу мерзімінің ұзақ-
тылығы мəселесін салыстырмалы түрде жұмсартып отырады,
өйткені бұл механизмдер парламенттің қатысуынсыз да жұмыс
істей береді.
Сонымен, дұрыс ойластырылған бюджет-салық саясаты мем-
лекеттің инвестициялық мүмкіндіктерін арттыруға жəне кə сіп-
керлік белсенділікті көтеруге, азаматтардың əлеуметтік қам
-
тамасыз етілуін арттыруға, ел экономикасының бəсекелік қа-
білеттілігін нығайтуға жəне елдің халықаралық жағдайларын
жақсартуға өз септігін тигізеді.
Үкімет дискрециялық бюджет-салық саясатын жүргізу кезін де
жиынтық сұранысқа да, жиынтық ұсынысқа да бірдей əсер етеді.
Кейнстік бағыт шеңберінде бюджет (мемлекеттік шығындар)
муль
типликаторы, салық мультипликаторы жəне баланстанған
бюджет мультипликаторы сияқты үш мультипликатордың іске
қосылуы есепке алынады. Ал ұсыныс теориясы шеңберінде
«Лаффер əсері» қарастырылады.
Бюджет мультипликаторы мемлекеттік шығындар динами-
касының өзгеруі нəтижесінде ұлттық өндірісте орын алатын

жүктеу 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 77 78 79 80 81 82 83 84 ... 325