Бас және қосымша әрекеттесулер

9 
2.Тиімді атомдардың басқа әрекеттесулері 
қосымша 
әрекеттесулер 
немесе “тікелей байланыспайтын атомдардың бір
-
біріне әсер етуі” деп 
аталады. 
Мысалы, төртхлорлы сутегі 
CCl
4
молекуласын қарастырайық: 

 
 
Бұл молекуланың 5 тиімді атомы бар, олардың арасында әрекеттесулер 
пайда болады. Жалпы саны жоғарыда келтірілген формула бойынша 
табылып, келесідей болады: 
C
2
5
=10
Олардың ішінде 4 әрекеттесу хлор мен көміртегі атомдарының арасында 
бас әрекеттесулер болып табылады.
Қалған 6 әрекеттесу қосымша әрекеттесулерге жатады. Олар тікелей 
байланыспаған хлор атомдарының арасында пайда болады. Сонымен, 

бас әрекеттесу
-
4 (С 
–
Н) 

қосымша әрекеттесу
-
6 (Н...Н) 
бас әрекеттесулер химиялық байланыстар болып табылады. 
Енді бұны бекіту үшін келесі молекуланың әрекеттесулер санын 
анықтайық. Гидразин молекуласы: 
C
2
6
=
? 
 

10 
Атомдар мен молекулалардың жіктелуі
 
 
Атомдар жіктелуі
Молекуладағы атомдар әр түрлі болады. Мәселен, олардың валенттілігі 
бірдей болмауы мүмкін, арасындағы байланыстар жай немесе қос болуы 
мүмкін. Сол себептен тиімді атомдарды руы, типі, түрі бойынша жіктейді: 
 

Руы Э
Z,q

Типі Э
Z,q,p

Түрі Э
i
Z,q,p
Яғни, атомның руын оның ядро заряды мен валенттілігі анықтайды. 
Атомның типі валенттіліктердің немесе химиялық байланыстардың 
таралуымен анықталады. 
Ал, атомның түрі оның бірінші қоршауымен анықталады. 
Мысалға, көміртегі атомы С: 

руы
C
6,4
C
6,2

типі
р түрі
С
0


1
С
1

2
С
2

3
С
3

4
С
4

5
Руы: 6, 4 
–
ядро заряды 6
-
ға тең, валенттіліктері 
–
4, 2
-
ге тең. 
Типі: молекуланың құрамында тек қарапайым (жай) байланыстар болса, 
типі 
р=1
, бір қос байланыс 
-
р=
2
, екі қос байланыс 
-
р=
3
, бір үш еселік 
байланыс 
-
р=
4
және төрт қос байланыс 
-
р=5. 
Соңғы
 
тип гипотетикалық 
немесе жорамалдық деп аталады, себебі іс жұзінде сондай байланыстар 
орындалмайды. 
Түрі: егер қарастырылып отырған атомның бірінші қоршауында тұра 
сондай, оған ұқсайтын атом болмаса, оның түрі 
С
0
деп белгіленеді. Егер бір 
атом болса, онда 
–
С
1
. 
 
Осы принцип бойынша басқа да атом түрлері 
анықталады. 
Байланыстар жіктелуі
Химиялық байланыстар да атомдар сияқты руы, типі, түрі бойынша 
жіктеледі. 

Руы Э
Z,q
-
Э
Z,q

Типі Э
Z
,q,p
-
Э
Z
,q,p

Түрі Э
i
Z
,q,p
-
Э
i
Z
,q,p
Мысал үшін, С
-
С байланысы келесі қосылыстарда кездеседі: 

11 


жүктеу 0,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: