Пјнніҫ мақсаты: Стилистика жоәары оқу орындарыныҫ қазақ филологиясында кҙп жылдардан бері пјн ретінде ҙткізіліп келеді

жүктеу 0,63 Mb.

Pdf просмотр

бет	42/50
Дата	17.10.2022
өлшемі	0,63 Mb.
	#39679

1 ... 38 39 40 41 42 43 44 45 ... 50

Адамбаева Г.М. «Қазақ тілінің стилистикасы» пәні бойынша

Сес кӛрсету, қорқыту мәнді
Ӛсиет, үндеу мәнді бұйрық

Тілек, ӛтініш мәнді
бұйрық: -
Балам, жӛніңді айшы!
(М.Әуезов). -
Келші,
қалқам, менің қасыма отыршы!Бір ауыз ғана сӛз айтайын, қатар отырып
тыңдаңыздаршы!
(Ә.Әбішев).
4.
Сес кӛрсету, қорқыту мәнді
бұйрық: -
Қәне, тіл алмай кӛрші. -Кәне, осы
баланың бәйгесін бермей кӛрші!
(Ғ.Сланов). -
Менсіз сол үйге барып кӛрші!
5.
Ӛсиет, үндеу мәнді бұйрық:
-
Темірді қызған кезде соқ. Жаманнан без,
жақсыдан үлгі ал. Жолдастар, егіннен мол ӛнім алатын болыңдар! Сыр
сандықты ашып қара, Ашып қара, сырласым! Сым пернені басып қара, Басып
қара, жырласын!
(С.С е й ф у л л и н )

Осылардың бәрі - бұйрықты сӛйлемдердің түрлі стильдік қызметте
жұмсалуының мысалдары. Олардың сондай айырмашылықтарын дұрыс танып,
әр түрін ӛз орнында пайдалана білу керек.
3. Лепті
сӛйлемдер кісінің таңырқау, таңдану, қайғыру, аяу, арман ету
сияқты кӛңіл -күйін, сезімін білдіру үшін кӛбінесе кӛркем әдебиетте
жұмсалады. Лепті сӛйлемдер құрамында әдетте одағайлар болады және олар
кӛтеріңкі дауыспен айтылады. Лепті сӛйлемдердің негізгі мағыналық топтары
мыналар:
1. Т а ң ы р қ а у :
-
Қандай тамаша! Қандай ақылды адам! Тіпті, ғажап қарқын?
(Ғ.Мұстафин).
Айналаңа қарашы! Дүние қандай сәнді!
(Ғ. Сланов).
Жеріміз
біздің неткен бай!..
(X.Ерғалиев).
2. Т а ң д а н у:
-
Пай-пай, мына аттың жүрісін-ай!
-
Ой, қандай сүйкімді үн!
-
Мынау не деген тамаша кӛріністер!
(С.Шаймерденов).
-
Апырай, желісінің қаттысын-ай!
'(Ғ.Мүсірепов).
3. Қ а й ғ ы р у, қ о р қ у:
-
Апыр-ай, аман болғай-ақ та!
(Ғ.Мүсірепов).
-
Құлады-ау! құлайды-ау?
(Ғ.Мүстафин).
4. А я у, ж а н ы а ш у:
-
Ой, байғұс бала-ай! Қарадай баламды тағы шырылдатты-ау, қан ішер
Майбасар!
(М. Әуезов). -
Апырай, аман болғай-ақ та!
(Ғ.Мүсірепов). -
Әй,
мынаны-ай! Кетеді-ау!
(Т.Нұртазин).
5. Ар м а н е т у, к ӛ к с е у :
-
Әттең, осылардың бәрі де біздің ауылда ӛсетін болса!
(С.Шаймерденов).
Мына кӛгалға бауырыңды тӛсеп жатсаң!
-
Па, шіркін, мына атқа мінер ме еді!

50
6. Ӛ к і ну:
-
Қап, астықты кеше жипап алмаған екенбіз де! Әттеген-ай, кеше есте
болмапты-ау! - Қап, мен де барсамшы!
- Жиналысты кеше шақыру керек еді ғой!
-
Қолыңыздан келмейтін балса, айтуыңыз керек еді ғой!
(М.Иманжанов).

7. Қ о р қ у, с е с к е н у:
-
Ойбай-ай, ана бала кұлайды-ау!
(Т. Нұртазин).
Осы мысалдардан лепті сӛйлемдердің мазмұны кісінің әр алуан сезімін,
кӛңіл күйін білдіретінін аңғаруға болады. Стилистика ғылымы тұрғысынан
сӛйлемдердің мұндай эмоциялық мағыналарын түсініп жұмсай білудің үлкен
мәні бар. Мұндайда сӛйлемді лепті етуге себепкер болатын одағай сӛздердің
мағыналарын айырып, басқа сӛздермен мағыналық байланыста жұмсай білу
керек. Оның үстіне лепті сӛйлемде айтылатын ойдың қандай эмоциялы сезімде
берілгенін білген жӛн.

жүктеу 0,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 38 39 40 41 42 43 44 45 ... 50