Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

жүктеу 1,76 Mb.

Pdf просмотр

бет	136/236
Дата	03.10.2022
өлшемі	1,76 Mb.
	#39472

1 ... 132 133 134 135 136 137 138 139 ... 236

8e10fd01cc60087f7a7a338573861826 (1)

А.Байтұрсынұлы реформалаған қазақ әліпбиінің ереже

а,
о,
ұ,
ы
осы тұрған күйінде жуан айтылады, мысалы:
аз,
оз,
ұр,
сары
. Бұлардың жіңішке ай-тылатын орнын айыратын
белгі аламыз ()-ні дәйекші. Бұл белгі сөздің алдында дәйекшіге
тұрып, ол сөздің жіңішке оқылмағын хабарландырады, яғни бұл
белгі тұрған соң, сөздің ішіндегі дау-ысты дыбыстарды жіңішке
айтамыз. Дауысты дыбыстар жіңішке айтылса, олардың
қатарындағы басқа дауыссыз я жарты дауыс-ты дыбыстар да
жіңішке айтылады, мысалы:
арман-әрмен,
тор-төр, тұр-түр,
жоны-жөні.
Жіңішкелік үшін жалғыз ғана белгі

алып, 43 түрлі
дыбысты 25 белгімен дұрыстап жазуға болады”.
204
205

Мысалы: (
қала),‘пале
(пәле), ‘ыш
(іш), ‘шайнек
(шәйнек),‘ан
(ән)
т.б.
Сөйтіп, А.Байтұрсынұлы алғаш рет қазақ жазуындағы әріп-
дыбыс қатынасы, <у>, <ұ>, <ү>, <ы> фонемаларының
орфографиялық ерекшеліктері, қазақ орфографиясының негізгі
принциптері айқындалды.
Дегенмен, алғашқы әліппенің олқылықтарын да білген жөн.
Олар мыналар: 1) «ы» таңбасы «и» таңбасымен бейнеленді.
2)
«ұ» дыбысы мен «у» дыбысы бір ғана таңбамен «ұ» мен
бейнеленді. М:
оқұ құралы,
тұұады
(туады);
3)
басы артық «а» таңбасы қыстырылып жүрді:
Әүлкен
(үлкен), әүчүн үшін;
4)
ы, і дыбыстары жазылмай қалып отырды.
Жатр
(жатыр),
бр (бір), жртық (жыртық);
5)
қазақ әліппесінен шығарып тасталған араб әріптері шет тіл-
ден (араб, парсы) ауысқан сөздерде әлі қолданудан шықпады;
А.Байтұрсынұлы реформалаған қазақ әліпбиінің ереже-

жүктеу 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 132 133 134 135 136 137 138 139 ... 236