22
Мемлекеттендіру және жекешелендіру нәтижесінде мемлекеттік
кәсіпорындар акционерлік қоғамдардың, колективтердің, заңды құқығы бар
мекемелердің және жеке адамдардың меншігіне айналады .
Мемлекеттік меншікті мемлекеттендіру және жекешелендіру
операциясы , толығымен алғанда төмендегідей мақсаттарды көздейді:
- экономиканы тұрақтандыру саясатының жалпы мақсатын жүзеге
асыруға жәрдем ету, соның ішінде;
-
қызмет ету сфераларында және сауда кәсіпорындарда
жекешелендіруді үдету арқылы ерікті бағаға өтуді жеңілдету ;
- мемлекеттік өзін - өзі ақтамайтын рентабельді емес кәсіпорындарды
асырау ауыртпашылығынан қүтқару ;
- 1983-84ж.ж жекешелендіру процесін кең маштабты түрде күшейту
үшін қажетті шарттарды жасау;
- кәсіпорынның қызметінің экономикалық тиімділігін арттыру.
3.2 Жекешелендірілген кәсіпорындар үшін меншік формаларын
таңдап алу моделі
Жекешелендірудің мақсаты :
- экономикалық тұрақтандыру саясатын жүзеге асыруға жәрдемдесу,
соның ішінде :
- қызмет ету сфераларын және сауда кәсіпорындарын үдету және
жекешелендіру жолымен еркін бағаға көшуді жеңілдету;
- мемлекетті өзін-өзі ақталмайтын емес кәсіпорындарды асырау
ауыртпалығынан құтқару ;
- 1993 - 94 ж . ж жекешелендіру процесі кең маштабты түрде күшейту
үшін қажетті шарттарды жасау .
- кәсіпорынның қызметінің экономикалық тиімділігін арттыру .
Бұл мақсаттар
векторы арқылы бслгіленеді, оның компоненттері
мынадай :
(
1, 2,3,...,
)
I
I
n
Жекешелендіру тәсілін таңдап алу процедурасы үшін векторының
барлық компонеттері өлшенген болуы тиіс және бұлардың барлығы оң
шама болуы шарт. Бұларды бірнеше тәсілдермен қалпына келтіруге болады
. Мысалы , біз я
100
i
, я
1
i
деп алуымызға болады . Жоғарыда
қарастырылған мақсаттарға жету үшін , жекешелендірудің ең қолайлы
тәсілін таңдап алу керек . Жекешелендірудің мұндай тәсілін таңдап алу
экономикалық және әлеуметтік факторлармен анықталады .
Келесі кезең әлеуметтік факторлардың тізімін аныктаудан
тұрады.Эксперттердің бір тобы
мақсат векторын табу үшін қажетті
(
i
компоненттері бар вектор ) әлеметтік векторының бірқатар
тізімін айта алады .
Мысалы , әлеуметтік факторларға мыналар жатады :
23
- жұмысшы коллективтің пікірі ;
- Қазақстан Республикасының мүлкіне иелік ететін комитетінің пікірі;
- жергілікті кеңестік пікірі ;
-
жекешелендірілегін кәсіпорынның територияға байланысты
әлеуметтік тәуелділігі;
- жекешелендіруді өткізу мерзімі;
- кәсіпорын салаларының ерекшеліктері .
Жоғарыда айтылған әлеуметтік факторлардың тәжірбие жүзінде бір
біріне ұқсамайтындығын айта кеткен жөн . Сондықтан
р ‘ векторының
компоненттерінің салмағын көрсету мүмкін емес .
Мұндай жағдайда,осы аталған әлеуметтік факторларды тек қана
мақсат векторларының тізімімен байланыстыра отырып, осы тізімдегі
мақсаттардың салмағын көрсетуге болады . Ереже бойынша бір әлеуметтік
фактор бірнеше мақсаттармен байланысты , сондықтан эксперттердің
алдыңда әлеуметтік факторлардың маңыздылық
(a ij)
A
Матрицасын
құру мәселесі тұр .
Мұндағы :
(a ij)
элементі, оң сан және і номерлі әлеуметтік
факторлардың ) номерлі мақсатқа тәуелділік коэфициентін көрсететін шама.
Сол сияқты бұл шамалардың белгілі бір анық нормасы болуы керек.
Мысалы :
1
1
na
i
a ij
деп алайық. Демек і номерлі әлеуметтік
фактордың салмагы ретінде
1
na
i
j
j
aij
; ( 1 )
шамасын аламыз .
Сонымен , бұл өрнекті матрицалық формада былай жазуға болады :
*
i
A
; ( 2 )
Бұл өрнек жекешелендіру факторларының жиынын әлеуметтік
факторлар жиыны түрінде бейнелейді .
Жоғарыда айтылған әлеуметтік факторлар экономикалық
факторлармен тығыз байланыста :
- жекешелендірілетін кәсіпорынның алғашқы құны ( уставты қоры );
- кәсіпорынның техникамен қайтадан қарулануы , қайта құрылуы,
модернизациялануы, кеңейтілуі үшін қажетті инвесторлаудың болжанған
мөлшері ;
- шығарылатын өнімге сұраным ;
- пайда келтірудің мүмкіндік көзі;
- сатып алшылардың ұсыныстары .