1 Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі

91 
10.
 
 БЕЙВЕРВАЛЬДЫҚ ТІЛДІК ҚАТЫНАС ҚҰРАЛДАРЫ. 
 ІСКЕРЛІК КЕЗДЕСУЛЕР 
 
Сабақтың мақсаты
. Лексикалық материалдар арқылы сөз этикетін сақтап 
сөйлеуге, сауатты жазуға үйрету, іскерлік-кәсіби қатысымдық құзыреттілігін 
дамыту. 
 
Тірек сөздер: 
іскерлік байланыс, ілтипат, кездесу, 
ұ
сыныс, ым-ишара 
тілі, жест, поза, жазу ерекшеліктері, талап, жа
қ
сарту, орнату, д
ө
рекі, 
шай
қ
ап, бай
қ
ап с
ө
йлеу, т
ә
жірибе, алмасу, шарт, ізеттілік, 
қ
ажеттілік, 
инабат, адамгершілік 
қ
асиет, 
қ
алыптас
қ
ан, к
өң
іл, туысты
қ
, жа
қ
ынды
қ,
 
еліктіре білу. 
 1. 
Мәтінмен жұмыс.
Сұрақ-жауап әдісімен мәтін мазмұнын айтыңыз. 
Қатынас құралдары түрлерін есте сақтаңыз. 
Бейвербалды қарым-қатынастың ұлттық сипаты
 
Бейвербалды қарым-қатынас 
– ым-ишара тілі. 
Тілсіз қарым қатынасқа деген қызығушылық ежелгі дәуірден бастау алған. Ұлы 
грек философы Платон дене қимылдарын қолдануды жоғары бағалаған. Атақты 
шешен Цицерон басқа шешендерге: «Барлық жан қимылы ишаралармен 
үстемеленуі тиіс», - деп кеңес береді .
Ишаралық тілі сөзбен бірге, аралас қолданылады. 
Бейвербалды амалдарды алғаш зерттеулер Г.Спенсер, В.Вундт, Ч.Дарвин.
Австралиялық ғалым А.Пиздың пікірінше, адамдар арасындағы қарым-
қатынастың 7% вербалды (сөздер, сөйлемдер); 55% бейвербалды элементтер 
арқылы жүзеге асатыны көрінеді. Қазақ тіл білімінде М.Мұқанов, С.Татубаев, 
А.Сейсенова, Қ.Қажығалиевалар ым және ишараттарды зерттеген. Бейвербалды 
амалдардың негізгі типтері: кинесика, просодика, такесика, проксемика. Қазақ 
халқының тұрмыс-салтында да осы аталған бейвербалды амалдардың барлық 
түрі орын алған.
Жүріс арқылы адамның көңіл-күйін, мінезін, жас ерекшелігін білуге 
болады. Мәселен: 1) Оң қолын төсіне (кеудесіне) қою – үлкенді сыйлаудың, 
құрметтеудің және сәлемдесудің белгісі; 2) Қол жаю – құран оқып болған кезде 
жасайтын ишарат немесе керісінше, қолды теріс жаю - қарғыс айту, қазақ 
халқының салт-дәстүрі бойынша теріс бата беру; 3) Жағын таяну –
 
торығу, 
қамығу, мұңаю белгісі. «Жағыңды таянба» деген тиым қазақ халқында осыдан 
қалыптасқан;
4) Мұрнын тыржиту – мазақ қылу, жаратпау;
Көзін қысу – ниеттестікті білдіру;
Арқасынан қағу – мақұлдау, қоштасу немесе еркелету; 5) Төс қағыстыру – 
амандасу; 
Қорыта келсек, тілсіз қарым-қатынас – бейвербалды амал-тәсілдер арқылы іс 
жүзіне асатын қарым-қатынас түрі. 

92 
Бейвербалды қарым-қатынас қазақ халқының тұрмысында дәстүрге еніп, 
қалыптасқан бай қазыналарының бір тармағы
. 
 Ахметова Ж., Макеева Ж. 
2
. Мәтінді оқып, өздеріңіз білетін бейвербалды амалдар туралы айтып, мәтінді 
жалғастырыңыз. Басқа ұлт өкілдерінің бейвербалды амалдарымен ой бөлісіңіз. 

жүктеу 2,77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: