М. Е. Лобашев к. В. Ватти

-сурет. Қос қабат хиазм схемасы мен хроматидтер арасындағы кос қабат алмасу өнімі

жүктеу 8,1 Mb.

Pdf просмотр

бет	111/275
Дата	29.04.2022
өлшемі	8,1 Mb.
	#38344
түрі	Лекция

1 ... 107 108 109 110 111 112 113 114 ... 275

Lobashev

—барлык, хроматидтер арасындағы комплементарлың алмасу (төрт тікше алмасңан); 2, 3

50-сурет. Қос қабат хиазм схемасы мен хроматидтер арасындағы кос қабат алмасу өнімі:
1
—  сіңлілі  емес  хроматидтер  арасындағы  реципрокты  ңос  ңабат  алмасу  (екі  жіп-ше
алмасқан).
4
—барлык,  хроматидтер  арасындағы  комплементарлың  алмасу  (төрт  тікше
алмасңан);
2, 3
—үш хроматид арасындағы диагональды алмасу (үш шіпше алмасқан).
Соматикалық  (митоздық)  кроссинговер.
Кроссинговер  мей-оздың  I
профазасында  гамета  түзілу  кезінде  болатынын  біз  жоғарыда  айттық.  Бірақ
соматикалық
немесе
митоздық  крос-синговер
деген  де  бар,  олар  дене
клеткаларының  митоздық  бө-лінуі  кезінде,  көбінесе  эмбрион  тканьдарында
болады.
Митоздың  профазасы  кезінде  гомологиялық  хромосомалар
әдетте
коньюгацияланбайды  және  бірінен-бірі  тәуелсіз  орна-ласады.  Бірақ  кейде
гомологиялық  хромосомалардың  синапсисі  және  хиазмаға  ұқсас  фигураларды
байқауға  болады,  бұл  кез-де,  әрине,  хромосомалар  санының  редукциясы
байқалмайды.
Соматикалық
кроссинговер
белгілердің
көрінісін,
ала-құла-лыққа
(мозаичность) жеткізуі  мүмкін.  Ол  құбылыстың  меха-низмін  мынадай  мысалдан
анық  түсінуге  болады.  Тіркескен  рецессивті  гендері
у
(дененің  сары  бояуы)
және
зп
(бүріскен  қылшықтар)  боиынша      гетерозиготалы
"■=—=
дрозофила
ұрға-
ут8П
шыларының денесі сүр және қылшықтары қалыптағыдай болады. Егер
дене  клеткаларындағы  хромосомалардың  осы  жұбы  айқасса,  онда  оның
денесінде рецессивті белгілері бар дақтар пайда болады (51-сурет, 1).
Схемадан  көрінгендей,  (51-сурет,  2)  егер  соматикалық  кроссинговер  сіңлілі
емес екі хроматидтер арасында жүрсе, оны та

буға  болады.  Егер  алмасу  ориы
зп
гені  мен  центромера  арасында  болса және егер
митоздық  сол  циклдің  анафазасында  екі  хромосома
узп
+
кездейсоқ  бір  полюске,  ал  екі
хромосома
у
+
зп
екінші полюске кетсе,  онда соматикалық кроссинговер қос дақ түрінде
болады. Бір митоздың нәтижесінде түзілген екі клеткадан көбею кезІнде

тканьдерде  үлкендігі  шамалас  екі  түрлі  дақ  пайда  болады  және  олар  рецессивті
белгілер береді, өйткені
у
жәке
зп
гендері болып өткен

Шыбынның  қалыпты  қылшығы  бар  сүр  түсті,  денесінде  сары  түсті  бір  дақ,
қылшықтары  «бүріскен»  сүр  түсті  екінші  дақ  пайда  болады.  Дақтардың  пайда  болуы
тек  төрт  жіпше  стадиясы  кезіндегі  алмасу-дың  нәтижесі  болғандықтан,  бұл  жағдай
кеп клеткал
организмдерде  кроссинговердің  хроматидтер  ара-сында  жүретіндігінің  тікелей  дәлелі
болып табылады.
Кроссинговер механизмі жөніндегі   гипотезалар.   Хроматидтердің

51-сурет.  Дрозофила  денесінің  алақұла  (қос  қабат  дағы  бар)  учаскесі,  ол
құбылыс—денелік кроссинговердің нәтижесі:

1
—  шыбын  торансіндегі  дененің  сары  (ақыл)  бояуы,  қлыпты  қылықары  бар  және  «от
шалғандай»  дылшыңтары  бар,  біраң  ол  сұр  түсті.
2
—  соматикальщ  кроссииговер
схемасы:  түзілген  клеткалар  генотиитерінің  өзара  айырмасы  бар  және  бастапқы
формадан да айырмасы бар.

айқасуы механизмі женінде бірнеше гипотеза бар, бірақ бүлар-дың біреуі де гендердің
рекомбинациялану  фактілерін  және  бүл  кезде  байқалатын  цитологиялық  көріністі
толық түсіндіре ал~ майды.
Ф.  Янсен  үсынған  және  К.  Дарлингтон  ары  қарай  дамытқан  гипотезаға  сәйкес,
гомологиялық  хромосомалар  синапсисі  процесіндегі  бивалент  кезіндегі  хромосома
жіптерінің  спиральда-дануына,  сол  сияқты  бивалент  кезінде  гомологтардың  бірін-бірі
орап  айқасуына  байланысты  пайда  болатын  динамикалық  кернеу  түзіледі.  Осындай
кернеу  нәтижесінде  төрт  хроматидтің  біреуі  үзіледі.  Бүл  үзілу  биваленттегі  тепе-
теңділікті  бүза  оты-рып,  осы  биваленттегі  басқа  бір  хроматидте  дәл  соыдай  иүктеде
теңестіруші  үзіліске  себеп  болады.  Бүдан  кейін  хроматидтердің  үзілген  ұтары
реципрокты жалғасып кроссинговер болуға әке-леді. Осы гипотезаға сәйкес хиазмалар
кроссинговермен тіке-лей байланысты.
К. Сакс гипотезасы бойынша хиазмалар кроссинговердің нә-тижесі емес: ең алдымен
хиазмалар түзіледі, одан кейін алмасу.

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 107 108 109 110 111 112 113 114 ... 275