Зерттеу объектісін алдын ала жүйелік талдау

203 
алдындағы  жауаптылыққа  қатысты  жазаны  жасалған  әрекеттің  ауырлығына
 
сәйкес  және  айыпкердің  жеке  басын  есепке  ала  отырып  тағайындауға  алғы
 
шарт  болып  табылатын  жазаны  дифференциаииялау  және  жеке  даралау 
сияқты өзіндік ерекшеліктерінен көрініс табады. Олар сондай
-
ақ қылмыстық 
жауаптылықтың жалпылама және арнайы
-
превентивтік маңызын көтеру үшін 
тағайындалмақшы  жазаның  ауыр
-
жеңілдігінің  ара  салмағын  қатаң  сақтау 
керек  есептейді.  Шектен  тыс  қатаң  жаза  әділетсіздік  сезімін
 
туындатады, 
адал еңбек жолына түсуге деген құлшынысты әлсіретеді. 
 
Ұзақ
 
мерзімге  бас  бостандығынан  айыру  жазасын  өтегеннен  кейін 
қылмыстық  құқық  бұзушылықтардың
 
қайталануы,  қоғамнан  оқшаулаумен 
байланысты  емес  басқа  жазаларды  өтегеннен  кейін  қылмыстық  құқық 
бұзушылықтардың
 
қайталануына қарағанда әлдеқайда көп кездеседі. Екінші 
жағынан, шектен тыс жеңіл жазаны сотталушы 
«
кешірім
» 
ретінде қабылдауы 
мүмкін,  сөйтіп  ол  да  тиімсіз  болып  шығады.  Сонымен  қатар,  жоғарыда 
аталған  авторлар  жеке  адамның  қажетті  әлеуметке  бейімделуін  қамтамасыз 
ететін санкцияның позитивтік мазмұнының ықпалын атап көрсетеді. Егер бұл
 
болмаса, жаза өз мақсатына өте сирек қол жеткізеді.
 
Біздің 
ойымызша, 
сотталушылардың 
қылмыстық
-
құқықтық 
жауаптылығының  тиімділігі,  оның  ішінде  сотталушының  қылмыстық
-
құқықтық  жауаптылықты  (тағайындалған  жазалау  шарасын)  қабылдауының 
парапарлығы төмендегідей факторлардың жиынтығына тәуедді болып келеді:
 
Бірінші  кезекте,  құқықтың  жалпы
-
превентивтік  тұтастай  алғандағы 
ықпалын айту керек.
 
Одан  әрі  алдын  ала  тергеу  органдары  және  сот  жүйесінің  қызметіне 
байланысты  факторлардың  ықпалын  айту  керек.  Оларды  объективтік  және 
субъективтік факторларға бөлуге болады. Объективтік факторлар қатарында 
мыналар ерекшеленеді: 
 
1.
 
қылмыстық заңнамалардың сапасы; 
 
2.
 
алдын ала тергеу механизмнің сапасы; 
 
3.
 
алдын ала тергеу нәтижелерінің сапасы; 
 
4.
 
жаза тағайындаудың заңдық механизмнің сапасы; 
 
5.
 
тағайындалатын жазалау шарасының сапасы; 
 
6.
 
соттық тергеудін сапасы және соттық тергеу нотижесінің сапасы; 
 
7.
 
соттың тәрбиелік ықпалы; 
 
8.
 
адвокаттық тергеу мен қорғаудың сапасы; 
 
9.
 
прокурорлық
 
тергеудің  мен  айыптаудың  сапасы.  Субъективтік 
факторларға мыналар жатады: 
 
1.
 
құқықтық  сана,  құқықтық  мәдениет,  кәсіпқойлық,  іс
-
әрекеттің 
заңдылығы,  сондай
-
ақ  судьялардың,  адвокаттардың,  прокурорлардың 
жеке бастық қасиеттері;
 
2.
 
соттық тергеу барысындағы әлеуметтік
-
психологиялық ахуал.
 
Факторлардың  бұдан  кейінгі  тобы  еңбекпен  түзеу  мекемелерінің 
кызметімен,  режимнің  және  сотталушылар  ұжымының  ықпалымен 
байланысты.  Оларды  да  шартты  түрде  субъективтік  және  объективтік 
факторлар деп бөлуге болады. Объективтік факторларға мыналар жатады: 1) 
еңбекпен  түзеу  мекемелерінің  жағдайы  және  ресурстық  қамтамасыз  етілуі 
(материалдық, кадрлық және т.б.); 2) еңбекпен түзеу мекемелерінің тәрбиелік 
және  әлеуметке  бейімдеушілік  мүмкіндіктерінің
 
сапасы.  Субъективтік 

204 
факторларға  мыналар  жатады:  еңбекпен  түзеу  мекемесі  қызметшілерінің 
жеке  бастық  сипаттамалары  (құқықтық  сана,  кәсіпқойлық,  құқықтық 
мәдениет, іс
-
әрекеттің заңдылығы жөне т.б.); 2) еңбекпен түзеу мекемесіндегі 
микроортасының  әлеуметтік
-
психологиялық  ахуалы  және  ерекшеліктері;  3) 
сотталушылар ұжымының жеке бастық сипаттамалары.
 
Факторлардың  соңғы  тобы  сотталушының  жеке  басының  субъективтік 
сипаттамаларымен  байланысты  (құқықтық  сана  деңгейі;  мінез
-
құлық
 
дағдысы мен мақсаттарын таңдауға бастайтын мүдделер мен қажеттіліктер; 
нормативтік
-
қүндылықтық  ұстанымдар;  психологиялық  ерекшеліктер  және 
т.б.).
 

жүктеу 1,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: