ipaK  соныц басын курауга,  6ipiKTipyre

тыгынды  итерш,  ыткытып  ж1бергеш жайында окушы 
ештеце айтпады.
Мектептег! темени класс жасындагылардыц кабыл- 
дауы эмоцияга тыгыз байланысты. Бала езш коршаган 
дуниеш селсок кабылдамайды: кеп нэрсе оны куанынща 
белейд1,  не ренж1тед1.  Сондьщтан да мектеп окушысы 
езшщ сез1мш тугызатын, кызыктыратын нэрселерге ба- 
сты зейшш  аударады,  ал  былайынша  мацызды,  6ipaK 
сез1м  тугызбайтын  нэрсеге  зейш  аудармайды.  Муныц 
дэлел!.:  улкендер унпн елеул1 мацызы жок,  олар кейде 
байкамайтын усак нэрселерге зешн аударады.
Бул жастагы мектеп окушысыныц кабылдау 
ceeiMi 
дэл 
болмауы жш ушырасады. Уксас заттарды олар кэбшесе 
б1ртектес зат ретшде кабылдайды. Мэселен, каланыц ба- 
л  ал ары сары шымшьщты карга екен деп к алады. Дурыс 
кабылдамагандьщтан  1-сыныптыц окушылары окыган 
кезде,  окитын сездщ орнына соган уксас сезд1 айтады: 
MK 9 M ip " 
деудщ орнына  "кем1р",  "кеттГ’ ,  деудщ орнына 
"келдГ\ Сейтш кейде олар окылган сездщ сол мэтшмен 
Кандай байланысы барын ойламайды. Теменп класс оку* 
шыларыныц кещ стжй кабылдауы да жеткЬпкйз дамы- 
ган.  Узындык елшемшщ нейзгшерш,  олар бшгешмен, 
мэселен, 1 шакырымга тец аральщ жайында, олар нацты- 
лы елестете алмайды. Мэселен, 2-сыныптыц окушысы 63i 
турган уй мен мектепке дешнп жерд1 2 шакырым дейда. 
Шындыгында мектеп оныц уйшен 2 квартал жерде тура- 
ды. Уацытты да дурыс кабылдай алмайды. Мэселен, 1 са- 
гат ойнаудыц орнына жарты сагат ойнал келу1 мумкш.
Мектепте журетш барльщ сабактардыц бала кабылда- 
уын дамытудагы ерекше ролш ескере келш, ep6ip муга- 
л1м мына темендеи шарттарды орындап отыруы тшс:
1.  К эрнекй  куралдарды  (модельдер,  суреттер,  жи- 
нактар) пайдалануда балалардыц жас ерекшел1гш муки- 
ят ескерген жен.
2.  Окушы байкаудыц, кабылдаудыц максатын айкын 
угынып, кабылданатын заттар мен кубылыстардыц мэш- 
ciH 
калай да тусшгеш макул.  Мэселен,  бала эдебиеттеп 
керкем шыгарманы кабылдаганда оныц мазмунымен 6ip- 
ге басты кешпкердщ мшез-кулкына, мазмундаудыц тор-
174

Ti6iH тусше б1лмейшше,  оны  магыналы турде кабылдай 
алмайды.
3 . 1^абылданатын заттар мен кубылыстарды 
6 ip - 6 ip i-  
мен салыстыруга,  жаца материалды окушылардыц бу- 
рынгы бдл1мдер1мен унем1 байланыстырып отыруга, эр 
турл1 объектшердщ жеке жактары мен уксастыктарын 
ажыратуга, кездеген басты максат пен жеке мэселелерд1 
T y c iH in ,  
айыра алуга да катты зер салу кажет.
4. Окушылардыц сабакка б елсен д ш тн  арттыруда оку 
материалыныц 
Typi, 
келемх, ауыркиындыгы еске алы- 
нып, буларды кабылдауыныц сапалы болуы мугал1мнщ 
дурыс нускау бере бшуше де байланысты.  Мэселен, су­
рет  кермесш  керген  окушыларга  кейш  ондагы  нэрсе- 
лерд1 кайтадан айтып беру мшдет1 койылмаса, сол нэрсе- 
ден санасында булдыр елее кана калатын болады.
5.  Окушылардыц байкагыштык касиетш  тэрбиелеу 
унем1 есте болганы жен. кабылдау мен бакылаудыц дэл- 
д т н  тэрбиелегенде баланыц ауызша  сезш деп  немесе 
жазгандагы кателерш езше тузетйрш , оны кайтадан ду­
рыс кабылдап уйренуге эдеттенд!ру керек.
С урац тар мен тап сы рм а лар :
1.  К абы лд ау д е г е т ш з  не?
2.  Д а бы лдаудьщ  ф и зи о логи яльщ  Heri3i дегешм1з не?
3.  К абы лд ауд ы ц  кандай  ерекшел1ктер1  бар?
4.  А п п ер ц еп ц и я  дегешм1з не?
5.  И л л ю з и я  дегешмйз не,  оны ц турлер1?
6. Ек1 ж акты  сурет деген угы м ды  к алай  ту еш ем з?
7.  Б ац ы лау,  бацы лампазды ц д е г е т ь п з   не?
8.  К е щ с т ж й  кабы лдау деп  н е й  айтамыз?
9.  У а к ы тты   кабы лдауды ц  кандай  елшемдер1  бар?
10.  А д ам   к е щ с т !к т
1
  калай  кабы лдайды ?
11. Баланыц квбылдауын дамытып, кальпггастырудыц жолдары.
1-тапсы рма
1.  Б алаларга езш е таны е затты ц сур етш   салгы зды м.
2.  Сиырды ц 
cypeTiH 
немесе взш   кврсетш ,  оны ц 
ep6ip 
дене му- 
ш елерш е балаларды ц к е щ л ш  аудардым. Осыдан соц, 
cypeTTi 
тагы 
кай талал салуы н  етшдом. Сонда 1-суретке Караганда, 2-сурет н етя ­
ж е л ! бо лы п  ш ы цты . 
Ce6e6i 
неде?
2 -тап сьф м а
Егер паракка т е г ш п  ж айы лган сияны  с ол к алы пта ба л ага кер- 
сетш:  "Б у л  не?" десещз:  "Б у л  еш  
ит, 6ip-6ipiMeH 
кездесш тур ” дейд
1
.
175

А л  осы паракты кемтар балага керсетсещз: Сия тамшысын  — "дак" 
деп  атайды.
Сурад:  Далыпты  жагдайда дурыс дамыган бала мен психика- 
сында ауыткуы бар баланыц кабылдануында кандай айырмашы- 
лыкбар?
3-тапсырма
1) Кептеген кара к1таптар iniiHeH 1здеген к1табыцыздыц Tyci ак 
болса, ол тез табылады, осыныц ce6e6i нелштен?
2) Х альщ  мвтел1  "Цорыкцанга кос кершеда” , -  дейда.  Осы мэ- 
телдщ  кабылдауга алдану (иллю зия) мэн1н тусшуде кандай мацы- 
зы бар?
3)  Нелш тен  алыстагы  зат  кез1м1зге кшпрейш  кершед1  де,  ал 
жакындагы зат улкейш  кершеда?
4) Кептен 6epi туган ауылында болмаган студент поезбен келе 
жатканда оган уакыт етпейтш сиякты кершеда. А л  ол 6ip нврсе- 
мен шугылданса, мысалы, шахмат ойнауга Kipicce, уакыт тез ете- 
д1. Муныц ce6e6i нелштен?
4-тапсырма
Н.В.  Гогольдыц "0л1 жандар" романында к ал ага жададан кел- 
ген Чичиков туралы  журт ер сакца ж у т р т ш  турл1ше niKip айт- 
кан.  Меселен,  ез  шаруашылыгындагы кустыц мамыгын,  eTi мен 
майын етк1зуд1 ылги да ойлап журетщ Коробочка Чичиковты осы 
нерселерд1 сатып алуга келген саудагер деп жорыса, дэр1герл1к бас- 
карманыц инспекторы елген  адамдарды тексере келген Tepreynii 
шыгар деп ойлайды. ¥сак_туйек бос эцпмеге у т р  адамдар оны гу- 
бернатордыц кызынауйленуге келген адам десе, енда б1реулер, бул 
Чичиков емес, кшмш езгертш кшп, жасырынып журген Наполеон 
бол ар дейда.  Осы узшд1  кабылдаудыц кандай зацдылыгына жак~ 
сы мысал бола алатындыгын делелд! ётш, тусшд1рш бер1цдер.
5-тапсырма
1^убылыстар мен  заттарды  кабылдау  процесшде адамныц бу- 
рынгы теяарибесшщ мен-i ерекше. Теж1рибе кабылдауга гана есер 
eTin кой май, ол адамныц ойы мен ic-ерекетш де билейда. Б ул жайт- 
ты тус1ну ушш мынадай тэж!рибе жасалады:
Зерттеупи  "А бай ",  "м уры н",  "тауы к",  "алм а"  деген  сездерд1 
ernKiMre  керсетпей  кесщш. кагазга жазып,  сыналушылардыц 6i- 
piHe  береда.  Теж1рибе  аякталганша  кагазды  ешк1мге  керсетпеу1 

жүктеу 7,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: