«Байқоңыр»  ғарыш  айлағындағы  зымырандардың

 
48
 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ 
ПРОБЛЕМАЛАРЫ
  
Оқу құралы
 
Урбандалған  аймақтар  мен  агроценоздарының 
экологиялық 
проблемалары. 
Ауылшаруашылық 
өнімдері  мен  азық-түліктің  нитраттарымен  және 
пестицидтермен ластануы.
 
      
XX 
 
ғасырдың 
екінші 
жартысында 
ауыл 
шаруашылығында 
пайдаланатын 
жерлер 
үздіксіз 
айналымға түскендіктен сапасы төмендей бастады.Әсіресе 
химияландыру  науқаны  күшейіп  оның  зардабы  адамдар 
арқылы  біліне  бастады.Бұл  экологиялық  жағдайлар  дүние 
жүзінің 
көптеген 
мемлекетінде 
жаппай 
сипат 
алады.Статистика  мәліметтері  бойынша  жыл  сайын 
дүниеге  келген  сәбилердің  11,2  %  физикалық  жағынан 
нашар  және  ақыл  есі  кем  туатыны  анықталған.Дүниеге 
келген 100 мың баланың әрбір 11 – 12 мыңы онкологиялық 
ауруларға  ұшыраған.  Ауыл  шаруашылығында  химияны 
қолдау 1960 – 1990 жылдары өзінің биігіне шықты.Егерде 
1960 жылдары адам басына шаққанда 5 кг химиялық өнім 
келсе,ал  1990  жылдары  ол  35  кг  жеткен.Бұл  химиялық 
заттарды  қолданудың  еселеп  өскенін  көрсетеді.Яғни  ауру 
қарқыны 1960 жылдары 0,74 %  - тен 1990 жылы 30%  - ке 
дейін  өскен.Республикамызда  1954  жылдары  тың  жерді 
игеруге  байланысты  ауылшаруашылығында  химиялық 
өнімді  пайдалану  біршама  артты.  1990  –  1999  жылдары 
ауыл  шаруашылығындағы  химияны  қолдану  бәсеңдей 
бастады.  Оның  көптеген  факторлары  бар.Бұл  жағдай 
біршама  экологиялық  таза  өнім  алуға  жол  берген,екінші 
жағынан барлық дақылдардың түрінен алынатын өнім азая 
бастады.  Мәселен  Қазақстанда  1990  ж.67,2122  мың  т 
минералды  тыңайтқыштар,оның  ішінде  42,3%  азот,  55,4% 
фосфор және 2,3 % кальцийдің үлесіне тиген.Органикалық 
тыңайтқыштар  22 445,3  мың  т  жеткен.Ал,1999  жылдары 

 
 
49 
бұл  көрсеткіштер  4  –  5  есеге  кеміген.  Пестицидтерді 
қолдану  1990  жылдары  еліміздің  жерінің  20,9  млн 
гектарын  қамтып,1999  жылдары  оның  көлемі    8,0 
млн.гектарға 
кеміген.Бұл 
факторлар 
ауыл 
шаруашылығына,халықтың  әлеуметтік  –  экономиканың 
жағдайына  түрліше  әсер  етті.Пестицидтер  –  зиянкес  тірі 
организмдерге 
қарсы 
қолданылатын 
химиялық 
препараттар.  Химиялық  препараттарды  құрамы  мен 
құрылымына 
қарай 
хлорорганикалық,фосфорорганикалық,сынапорганикалық,
мырыш 
органикалық,өнімдері,ционисті 
қосылыстар, 
карбоминді,  мыс  препараты,фенол  өнімдері,күкірт  оның 
қосылыстары деп жіктейді. 
 Ал,осы  химиялық  препараттарды  қолдану  сипатына 
қарай:акарицидтер 
(кенеге 
қарсы),альгицидтер 
(су 
балдырына),антисептиктер(микроорганизмдерге),бактериц
идтер 
бактерия 
қоздырғыштарына),зооцидтер 
(кеміргіштерге 
қарсы),инсектицидтер(насекомдарға),нематоцидтер(құртта
рға  қарсы),гербицидтер  (арам  шөптерге  қарсы)  деп 
жіктейді.  
Жоғарыда  аталған  пестицидтер  мен  гербицидтердің 
әсер  ету  нысанына  қарай жаппай  әсер  ететін және  белгілі 
бір  зиянкесті  немесе  арамшөпті  ғана  жоятын  түрлер  бар. 
Сол  сияқты  кейбір  химиялық  препараттар  насикомдарды, 
кеміргіштерді  немесе  қансорғыш  жәндіктерді  өлтірмей 
үркітіп  жіберетін  түрлері  бар.Оларды  – 

жүктеу 7,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: