З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

Патша љкiметi отаршылдыћ саясатыныѓ кљшейе тљсуi

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	357/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 353 354 355 356 357 358 359 360 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

Мќшњљр Жљсiп КHпейџлы

1. Патша љкiметi отаршылдыћ саясатыныѓ кљшейе тљсуi.
1905
жылдан 1907 жылѕа дейiнгi кезеѓде бiрiншi орыс
революциясы
бо-
лып ттi. Оныѓ жаѓѕырыѕы Ћазаћстанѕа да жеттi. Патша љкiметiнiѓ
1905 жылѕы 9 ћаѓтарда ћарусыз шеруге шыћћан жџмысшыларѕа оћ
атып, ћырып салѕаны оныѓ ћанiшер зџлымдыћ саясатын ќшкере-
леп бердi. Бџл хабар халыћтыѓ кекке толы ашу-ызасын келтiрдi.
Ћазаћтыѓ белгiлi аћыны ќрi этнограф, тарихшы, шежiрешiсi
Мќшњљр
Жљсiп КHпейџлы
осы оћиѕаѕа арнап «Ћанды жексенбi» деген леѓ
жазды. Gлеѓнiѓ «Айћап» журналына жарияланѕалы жатћанын сезiп
ћалѕан жергiлiктi отаршыл ќкiмшiлiк оны басып шыѕаруѕа тыйым
салды. Автор ћуѕын-сљргiн крдi. Ташкент, Ћоћан жаѕында жќне
Iшкi Орда аумаѕында бой тасалауѕа мќжбљр болды.
Верный, Перовск, Ћазалы, Орал, Аћтбе, Петропавл мен Семей-
де жџмысшылардыѓ наразылыћ жиналыстары мен митингiлерi бо-
лып ттi. Аћмола облысы мен Далалыћ лке орталыѕы Омбы ћала-
сында да халыћ наразылыћ шеруiне шыћты.
Ћазаћстанда жџмысшылардыѓ ре ктерiлуi мен ереуiлдерi темiр
жол бекеттерiнде ерекше орын алды. Алайда олардыѓ патша љкiме-
тiне ћарсы ћарулы ћаћтыѕыстары бола ћойѕан жоћ. Gйткенi жџмыс-
шы табыныѓ ћатары ќлi аз едi. Саяси жаѕынан пiсiп жетiлмеген,
ктерiлiске ќзiрленбеген болатын. Жџмысшы табы ендi ѕана ћалып-
тасып келе жатћан-ды. Оныѓ љстiне, шет аймаћтыѓ џлттыћ ерекше-
лiгi де тежеушi ќсерiн тигiзбей тџра алмады. Патшалыћ
самодержа-
вие
мџнда еуропалыћ џлт кiлдерiнiѓ ат тбелiндей аз жџмысшылары
мен жаѓадан ћалыптасып келе жатћан ћазаћ жџмысшылары арасына
от тастап, оларды бiр-бiрiне ћарсы ћоюѕа тырысып баћты.

259
Бџл кезеѓде патша љкiметiнiѓ отаршылдыћ саясаты кљшейiп, бар-
ѕан сайын асћына тљстi. Мџны мынадан айћын круге болатын едi.
Бiрiншiден,
ћазаћтардыѓ жерлерiн ћоныс аударушы орыс шаруала-
рыныѓ жќне казактардыѓ ћорына жаппай тартып алу одан ќрi жљрiп
жатты. Патшаныѓ 1904 жылѕы жарлыѕы бойынша бџрынѕы Сiбiр
шекара шебiндегi
енi он шаћырымдыћ бейтарап алћап казак
ќскерле-
рiнiѓ «мќѓгiлiк» пайдалануына берiлдi. Патша љкiметiнiѓ осы жќне
басћа да озбырлыћ ќрекеттерi салдарынан дала тџрѕындары жаппай
жерсiз ћала бастады. Мќселен, ХХ ѕасырдыѓ бас кезiнде бiр ѕана
Семей облысыныѓ зiнде 147 мыѓѕа жуыћ ћазаћ жерсiз ћалды. Сон-
дыћтан да жерсiз ћазаћтар жердi Сiбiр казактарынан, император
ќулетiнiѓ Алтай таулы округiндегi меншiктi аумаѕынан, Томск, То-
был губернияларындаѕы орыс шаруаларынан, сондай-аћ Ћытай им-
периясыныѓ ќкiмшiлiктерiнен жалѕа алып, пайдалануѕа мќжбљр бол-
ды.
Екiншiден,
лке аумаѕынан мал нiмдерi шикiзаты, минералдыћ
ресурстарды кптеп тасып ќкету кљшейдi. Кенiштердi, шахталарды,
зауыттар мен фабрикаларды болмашы арзан баѕаѕа сатып алѕан
шетелдiк кќсiпкерлер елдiѓ табиѕи ћазба байлыѕын тасып ќкетуде
алдарына жан салмады.
Љшiншiден,
жџмысшыларды, соныѓ iшiнде
ќсiресе ћазаћтарды ћанау ќлдећайда ћатыгездiк сипат алды.
Тртiн-
шiден,
патша љкiметi ћазаћ лкесiнде православие дiнiн уаѕыздаушы
миссионерлердi ћаптатып жiбердi.
Жергiлiктi халыћтыѓ тарапынан ќлдебiр келеѓсiз ќрекеттердiѓ
жасалып кету мљмкiндiгiнiѓ алдын алу љшiн
1906
жылѕы 6 ћаѓтардан
бастап патшаныѓ арнайы жарлыѕы бойынша Аћмола жќне Семей
облыстарыныѓ бљкiл аумаѕында ќскери ттенше жаѕдай жариялан-
ды. Патша љкiметi бџл аймаћћа ћосымша ќскери кљш жеткiздi. Жџ-
мысшы ћозѕалысыныѓ жетекшiлерiн ћамауѕа алу, жер аудару, кќсiп-
орындаѕы жџмысынан босату шаралары басталды.

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 353 354 355 356 357 358 359 360 ... 481