З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	221/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 217 218 219 220 221 222 223 224 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

И.Г. Андреев

8. Егiншiлiк кќсiбi.
Сырдарияныѓ екi жаћ ѓiрiнде, Жетiсу же-
рiнде, сондай-аћ Ћазаћстанныѓ солтљстiк, солтљстiк-шыѕыс жќне ор-
талыћ аймаћтарындаѕы кейбiр зендер мен клдердiѓ жаѕалаула-
рында ћазаћтар егiншiлiкпен сонау ерте заманныѓ зiнде айналысћан
болатын. ХIХ ѕасырдыѓ аяћ кезiнде елдiѓ орталыћ, солтљстiк жќне
солтљстiк-шыѕыс аймаћтарында егiншiлiкпен айналысуѕа жаппай бет
бџру байћалды. Iшкi Ресейден ћоныс аударушы шаруалардыѓ кп-
теп келуiне жќне Ћазаћстандаѕы ћала халћы саныныѓ арта тљсуiне
байланысты мал жайылымдарыныѓ клемi ћысћара бастады. От-
басы мљшелерiн асырау мен ћолда бар малды жемшппен ћамтама-
сыз ету ендiгi жерде егiн егудi џйымдастыру мен дамытуѕа байланыс-
ты болып ћалды. Отырыћшы-егiншiлiк кќсiбiмен айналысуѕа кшу
ћазаћтарды ежелден ћоныстанѕан жерлерiнен кљштеп кшiру жќне
басћа жаћћа ћуып шыѕу ќрекеттерiне тыйым салатын едi. Патша
љкiметi ћазаћтардыѓ тџраћты отырыћшы мiр салтына кшуге деген
ынтасын ћолдап отырды. Патша љкiметiнiѓ пiкiрi бойынша, бџл ша-
ралар Ресейден ћоныс аударушы шаруалар љшiн ћыруар кп жер
телiмдерiн босатып беруi жќне ћазаћтарды басћару љшiн ћолайлы
жаѕдайлар туѕызуы тиiс болатын. Ћазаћтар бiрте-бiрте орыс шаруа-
ларыныѓ љлгiсiмен егiн егудi игере бастады.
Негiзгi еѓбек ћџралдары соћа, тырма, ћол ораћ, аѕаш айыр, кљрек
пен кетпен болды. Егiстiк жердi суару љшiн ќр тљрлi ћџрылѕылар
(
атпа, шыѕыр
) ћолданылды. ХIХ ѕасырдыѓ аяћ кезi мен ХХ ѕасырдыѓ
бас кезiнде ћазаћтар мен орыс шаруалары ћатар ћоныстанѕан аудан-
дардаѕы шаруашылыћтарда
темiр соћалар
мен
тырмалар
пайда болды.
Уезд жќне кейбiр болыс орталыћтарында ауыл шаруашылыћ техни-
касыныѓ паркi ашылды.
Суармалы егiншiлiк Шыѕыс Ћазаћстан, Жетiсу, Оѓтљстiк жќне
Оѓтљстiк-Шыѕыс Ћазаћстан аймаћтарында жаћсы дамыды. Ћа-
заћстанныѓ зге аудандарында тќлiмi егiн шаруашылыѕы кеѓiнен
етек алды.
Ћазаћтар негiзiнен бидай, тары, сџлы, кљрiш жќне жљгерi даћыл-
дарын ектi. Шымкент жќне Перовск уездерiнде маћта, Верный уезiн-
де азын-аулаћ темекi, Ћазаћстанныѓ оѓтљстiк жќне оѓтљстiк-шыѕыс
аудандарында баћша даћылдары – ћарбыз, асћабаћ, пияз бен сќбiз
сiрiлдi. Орыс-украин халыћтарымен ћатар алћаптарда тџратын ћа-
заћтар аздап болса да картоп, ћияр жќне басћа да ккнiс тљрлерiн
егумен айналысты. Мал азыћтыћ даћылдардан
жоѓышћа
егу кеѓiнен
етек алды. Ћазаћстанныѓ оѓтљстiк аймаћтарындаѕы ћазаћтар з ша-
руашылыћтарында бау-баћша даћылдарын сiрумен айналысты.
9. Аѓшылыћ.
Ћазаћстанныѓ байырѕы жергiлiктi тџрѕындары аѓ-
шылыћпен ерте заманнан берi айналысћан. Ресейдiѓ ХVIII ѕасырдаѕы
белгiлi зерттеушiлерiнiѓ бiрi
И.Г. Андреев
бџл жнiнде былай деп
жазады:
«Аѓшылыћ кќсiбi аѓдардыѓ кптеген тљрлерiн аулауѕа бейiм-

162
делген. Мќселен, ћасћыр, тљлкi сияћты аѓдарды кеѓ далада атпен ћуып
жљрiп аулайды».
Ћазаћ шаруашылыѕында аѓшылыћ ћосымша кќсiп
сипатында болды. Аућатты бай ћазаћтар аѓ аулаумен кѓiл ктерiп,
ермек ету, уаћыт ткiзу љшiн айналысты. Аѓ аулауѕа ћыран ћџстар
салу, ћџмай тазылар жљгiрту, ћаћпан жќне тџзаћ ћџру сияћты толып
жатћан тќсiлдер ћолданылды. Ћазаћтар ћаћпанды кбiнесе казактар
мен ћоныс аударып келген орыс шаруаларынан сатып алды. ХIХ
ѕасырда аѓ аулауѕа мылтыћ пайдаланыла бастады. Ћасћыр, тљлкi,
ћарсаћ ату кеѓiнен етек алды. Ћымбат баѕалы аѓ терiлерiн жќрмеѓке-
лер мен сауда орындарына шыѕарып сататын болды.

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 217 218 219 220 221 222 223 224 ... 481