З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

Ресей империясыныѓ Ћазаћстанды отар етiп басып алуыныѓ

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	198/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 194 195 196 197 198 199 200 201 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

1867 жылы

8. Ресей империясыныѓ Ћазаћстанды отар етiп басып алуыныѓ
салдарлары. 1865
жылы Ресей ќскери министрiнiѓ бџйрыѕымен Тљр-
кiстан аймаѕы ћџрылды. Ол Орынбор генерал-губернаторына ба-
ѕындырылды.
1867
жылы

орталыѕы Ташкент ћаласында орналасћан
Тљркiстан генерал-губернаторлыѕын ћџру туралы жарлыћ шыћты.
Патша љкiметi ќскерлерiнiѓ Џлы жљздiѓ аумаѕында жљргiзген
соѕыс ћимылдары Ћазаћстанныѓ Ресей империясына толыћ ћосы-
лып бiтуiмен аяћталды. Ресейдiѓ ќскери iс-ћимылдарыныѓ бары-
сында ћазаћтар Орта Азия хандыћтарыныѓ езгiсiнен азат етiлдi. Со-
нымен ћатар патша љкiметiнiѓ Жетiсу мен Оѓтљстiк Ћазаћстан аума-
ѕына экспансиясы басталды. Сйтiп бiр езгi екiншi езгiмен алмасты-
рылды. Мџныѓ зi ћазаћтардыѓ кезектi ћарулы ктерiлiстерге шыѕу-
ына себеп болды.
Аумаѕы орасан зор елдi басћару љшiн патша љкiметi Ћазаћ-
станѕа жаѓадан ћосымша ќскери кљштер жiберуге мќжбљр болды.
Алым-салыћтар млшерi арттырылды, ерiксiз жџмыстыѓ алуан
тљрлерi енгiзiлдi. Ондай отаршылдыћ езгiге наразы болѕан ћазаћ
руларыныѓ бiр блiгi кршi уездер мен мемлекеттердiѓ аумаѕына
кшiп кеттi.
Патша љкiметiнiѓ соѕыс ћимылдары салдарынан кптеген ћала-
лар ћирады, ќлемдiк деѓгейдегi мќдени ескерткiштерге айтарлыћтай
заћым келтiрiлдi. Мќселен, Ресей ќскерлерi Тљркiстан ћаласына жа-
саѕан шабуыл кезiнде ћала ћатты ћирады, кљштi рт шыћты. Патша
љкiметiнiѓ ќскерлерi онымен де ћоймай, бљкiл мџсылман ћауымы-
ныѓ ћасиеттi жќдiгерi
Ћожа Ахмет Йасауи
кесенесiн зеѓбiрекпен
атћылады. Кесенеге атылѕан 12 снарядтыѓ 11-i кесененiѓ ћабырѕасын
тесiп ттi. Генерал Черняев зiнiѓ таѕылыћ iс-ќрекетiмен Ресейдiѓ
ћол астына жаѓадан ћараѕан халыћтыѓ арасында љрей туѕызуды,
сйтiп оларѕа орыс ћаруыныѓ кљшiне «ћџрмет» бiлдiрудi љйретпек
болды. Егер Шейх-эль Ислам з басын лiмге тiгiп, кесененiѓ
љстiнде желбiреп тџрѕан аћ туды лаћтырып тастамаѕанда ѕимарат-
тыѓ тљгел ћирап ћалуы ќбден мљмкiн едi. Ресей солдаттарыныѓ
шектен шыћћан айуандыѕы Шымкент, Ќулиеата жќне Сайрам ћала-
ларын басып алу кезiнде орын алды. Шоћан Уќлихановтыѓ жќне
бiрћатар прогресшiл орыс офицерлерiнiѓ генерал Черняевтен
блiнiп кетуiнiѓ бiр себебi, мiне, осы жаѕдайдан болѕан едi.
10—6903

146
Тљркiстан мен Шымкент басып алынѕаннан кейiн Орынбор жќне
Сiбiр шептерi бiр-бiрiмен жалѕасты. Ћазаћстанды Ресей империясы-
ныѓ ћџрамына ћосып алудыѓ џзаћћа созылѕан кљрделi ќскери-отар-
шылдыћ љрдiсi осылай аяћталды. Ћазаћстанныѓ оѓтљстiк-шыѕыс
жќне оѓтљстiк аймаћтарын ќскер кљшiмен ћосып алу патша љкiметi-
нiѓ бџдан былайѕы соѕыс ћимылдарын Орта Азия мемлекеттерiнiѓ
аумаѕында одан ќрi жалѕастыра тљсуiне кеѓ жол ашты.
Оѓтљстiк ѓiрдi жаулап алумен ћазаћтыѓ дќстљрлi сотыныѓ
жљйесiне згерiстер енгiзiлдi. Ћазаћстанныѓ оѓтљстiк аймаћтарын-
да халыћ соты дiни ћайраткерлердiѓ, яѕни
ћазылардыѓ
ыћпалында
болатын. Ћазыларды сайлау, еѓ алдымен, оныѓ
шариѕатты
(мџсылмандыћ ћџћыћты) ћаншалыћты бiлу дќрежесiне байланы-
сты едi. Дiнбасыларыныѓ лке халћына ыћпалын шектеу љшiн
патша љкiметi ћазыларды сайлап ћою тќртiбiн енгiздi. Gлкенiѓ
Ресей империясыныѓ ћџрамына туi алым-салыћты кљшейтiп
жiбердi. Бљкiл жиналѕан алым-салыћ былайша блiндi: љштен бiрi
азаматтыћ кiмет билiгiн џстауѕа, ал љштен екi блiгi таза ќскери
маћсаттарѕа жџмсалды.
Тљркiстан лкесiнiѓ басшысы генерал

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 194 195 196 197 198 199 200 201 ... 481