1.8. Кәсіпкерлік қызметті талдау
және тиімділігін бағалау
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпкерлік қызметтің
негізгі мақсаты табыс табу болып табылады. Әсіресе, қазіргі
бәсекелік күрестің күшеюі мен экономикалық дамудың жаңа
жағдайында тек табыс тауып қана қоймай, тиімділігін артты-
ру мәселесіне көңіл бөлуді қажет етеді. Кәсіпкерлік қызметтің
тиімділігін ғалым-зерттеушілер эр түрлі көзқарас түрғысынан
қарастырады. Оны көбінесе өндіріс тиімділігімен байланысты-
рады. Яғни, өндірістің нақты нәтижелері шығындармен немесе
қолданылған ресурстармен салыстырылады. Мүндай жағдайда
1-тарау. Кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру негіздері
53
тиімділіктің негізгі кағидасы ең аз шығын жүмсай отырып ең көп
табыс табу болып табылады.
Кәсіпкерлік қызметті талдау деп оны жүзеге асыру нәти-
жесінде орын алған теріс (негативті) себептерді анықтай отырып,
кәсіпкерлікті бағалау үшін жан-жақты зерттеулер жүргізуді айта-
мыз. Ол кәсіпкерліктің даму болашағы мен тиімділігін арттыру
резервтерін анықтауға мүмкіндік береді. Кәсіпкерлік кызметтің
тиімділігін талдаудың негізгі максаты оның ұйымдастырушылық,
басқарушылық, каржы-экономикалық, инвестициялық, техно-
логиялық жэне өзге де аспектілерін зерттеу арқылы даму бола-
шағын камтамасыз ету болып табылады. Талдаудың негізгі мін-
деттеріне накты нәтижелерге жетуді, кемшіліктері мен әлсіз
тұстарын анықтауды, оның тиімділігі мен табысын арттыру резер-
втерін айқындауды жатқызуға болады.
Анықталған мақсатка байланысты талдау әр түрлі дәрежеде
жасалуы мүмкін, бірақ ол барлық бағыттар бойынша жүргізілуі
керек. Кәсіпкерлік қызметті талдауда оның әр алуан түрлері
қолданылуы мүмкін. Олар: жедел (оперативті) талдау, жылдык
талдау, кешенді талдау және т.б.
Жедел талдау едәуір қысқа мерзімге (ай, тоқсан) жасалады. Ол
кәсіпкерлік қызметтің күшті жэне әлсіз жақтарын, болуы мүмкін
тәуекелдер мен мүмкіндіктерді анықтауға бағытталған.
Жылдық талдау кәсіпкерлік қызметтің нақты нәтижелерін
бағалауға негізделген. Ол ресурстарды басқарудың тиімді күралы
ретінде қызмет етеді, сондай-ақ шығындарды оңтайландыру мен
табыстарды өсіруге, жоғары өнім сапасын қамтамасыз етуде
маңызды рөл атқарады.
Кешенді талдау кезінде кәсіпкерлік қызметгің барлық түстары
зерггеледі. Яғни, оның өндірістік-шаруашылық жэне қаржы-
экономикалық қызметіне талдау жасалады.
Кэсіпорынның өндірістік қызметінің тиімдічігі
мынадай
бірқатар көрсеткіштермен сипатталады:
Қор қайтарычдылыгы
жыл ішінде өндірілген өнім көлемін-
ің негізгі қорлардың орташа жылдық қүнына қатынасымен
анықталады. Бүл көрсеткіштің мэні негізгі өндірістік қорлардың
|