11
маңызды құралы. Бұл сабақтар білімді бекітуге және нақтылауға себепші
болады. Мазмұны мен тәсілдері оқу пәнінің ерекшелігіне байланысты
өткізіледі. Бұл әдіс оқушылардың әр түрлі іс-әрекеттерінде қолданылады.
Практикалық жұмысқа оқушылар алдымен теориялық білім алғаннан кейін
ғана кірісе алады. Бұл оқушының алдымен теориялық білімді терең меңгеріп,
жасалған жұмыстың нәтижесін дұрыс түсінуіне мүмкіндік береді.
Жұмыстың жоғары дәрежеде, дұрыс орындалуы үшін топта 10 адамнан
болуы керек, олар жеке-жеке немесе ж
ұппен орындайды. Жұмыстың
тақырыбы, мақсаты, зерттеу объектісі, қажетті құрал-жабдықтары практикалық
және зертханалық дәптерлеріне көшіріліп, қорытындыланады. Практикалық
жұмыс мектеп шеберханаларында, оқу тәжірибе учаскілерінде өткізіледі. Ал,
зертханалық сабақтар биологиялық кабинеттер мен зертханаларда жүргізіледі.
Оқу-тәжірибе учаскісінде оқушылар өсімдіктерге фенологиялық бақылау
жүргізіледі, одан алынған мәліметтерді күнделікке жазып отырады. Тәжірибе
жұмысы аяқталғаннан кейін күделікті биология кабинетіне тапсырады.
Күнделік мәліметтері ботаника сабақтарында пайдаланады. Оқушылар
практикалық жұмыстарды толық қамтылған ресурстық орталықтың
базасындағы арнайы зертханалық сыныптарда немесе компьютер арқылы
виртуалды зертханаларда т
үрлі тапсырмаларды орындайды. Мәселен,
өсімдіктердің көбеюі, тозаңдануы және т.б.
Биологиялық білім берудің мақсатын, тіршілік турасындағы осы білімнің
құрылымын және жекелеген пәндерге жіктелуін (ботаника, зоология және т.б.),
ғылыми білімге тұтастық пен жүйеліліктің не беретінін біліп алмай оны
(биологиялық білімді) жетілдіру жолдарын іздестіру мүмкін емес. Ғылым мен
мәдениеттің өзара әрекеттестігі белгісіз болса, онда биологиялық білімнің
(білім беруді
ң) «бетін» қазіргі мәдениетке қарай бұру мүмкін емес.
Оқушыларда ғылыми көзқарас қалыптастыру үшін теорияның, әдіснаманың,
әлем бейнесінің байланыс жолдарын, олардың өзара әрекеттесуі формалары
мен тәсілдерін білу маңызды.
Оқыту практикасында оқытудың әртүрлі әдістері қалыптасты. Негізгі
белгілеріне қарай, оларды:
1)
Оқушының білімді алатын көзі;
2)
Мұғалім әрекетінің сипаты;
3)
Оқу процесіндегі оқушы әрекетінің сипаты.
Осы 3 белгі оқыту мен оқудың біртұтас процесс екенін көрсетіп, мұғалім
мен оқушының өзара байланысын қамтамасыз етеді. Ал білім көзі екеуінің
өзара әрекетіне байланысты.
Әдістердің негізгі белгілеріне сүйене отырып әдістер тобын талдап алуға
болады. Осы әдістер тобынан оқытушылар оқушыларға білім көзін жеткізетін
әдістерді таңдайды. Зертханалық және практикалық сабақтарда әдістердің
түрлері:
- Білімді берудің негізгі көзі – көрсету. Оқытушының зат пен құбылысты
демонстрациялап көрсетуі болады, екінші орында – бағыттап түсіндіру.
- Білімнің негізгі көзі – байқауда. Бұл жерде оқушының әрекеті
демонстрациялайтын объектіні не процесті к
өріп қабылдауға бағыттайды.
12
Оқушы өзінің жауабында нені байқағанын айтады. Кейде өсімдік пен
жануарларды демонстрациялап, не таблица ар
қылы әңгімелеп айтады. Бұл
жерде сөз түріндегі тыңдағаннан көрі өте қысқа болады.
- Ең соңында білімді жеткізудің практикалық – әдісті пайдалану арқылы
беріледі. Оқушылар нұсқау арқылы өзбетінше тұқымның, жемістің құрылысын
қарайды немесе қоршаған ортаны ластаушы механикалық бөлшектерді
микроскоппен қарап, фракцияларға бөліп: тозаң ба? өсімдік қалдығы ма? я
тұздар ма? түрі анықталып, мөлшері белгіленеді.
Әртүрлі жағдайда жұмыс жүргізе отырып жаңа білім, білік алады. Олар
кейін автоматты түрдегі әдетке айналады.
Оқушылардың практикалық әдіс кезіндегі әрекеті зерттейтін (пинцет, лупа,
микроскоп, жабын әйнек және т.б.) және өндірістік еңбекті пайдаланылады.
Оқытушының сөзі бұл жерде: жұмыстың мақсатын түсінуге, қандай
теориялық білімді пайдалануға болатындығына нұсқаулар беруге қажетті.
Кейбір жағдайды практикалық жұмыстарды жүзеге асыру үшін мұғалімнің
айтуы, нұсқауы мен әдебиеттерді (анықтамаларды т.б.әдебиеттерді) негізгі
білім көзіне пайдалануға болады.
Сонымен білім көзінің қай түрінің сипаты негізгі болуына қарай, оқытушы
мен оқушының әрекетіне қарай негізгі оқыту әдістері 2 топқа немесе туысқа
бөлінеді:
1.
Көрнекілік әдіс.
2.
Практикалық әдіс.
Көрнекілік әдісте білім көзі: көрнекті объект, оқытушы көрсету арқылы
білім береді. О
қушының меңгеруі байқау арқылы жүзеге асырылады. Ал,
практикалық әдісте білім көзі практикалық жұмыс, оқытушы нұсқау арқылы
білім береді. Оқушының меңгеруі жұмыс жасау арқылы жүзеге асырылады.
Бұл топтағы бірбірімен туысқан әдістердің де түрлері бар. Натуралды
объектілер, тәжірибелерді демонстрациялау сондайақ бейнелеу көрнекілік
құралдарды (кино, таблица, схема). Көрнекілік әдістің ең жақын түрлерін
құрайды.
Практикалық жұмыста оқушылар объектілерді тану, анықтау, дербес
жүргізілетін тәжірибелерді байқау, эксперимент қою сияқты мұғалімнің қойған
тапсырмаларын орындау практикалық әдістің әртүрлі жақын түрлері.
Барлық әдістерде де оқушылардың сабаққа белсенділігін арттыруды
көздейді. Мәселен, көрнекілік әдісте өткен тәжірибені демонстрациялау, ал
практикалықта олар жүргізетін тәжірибелердің варианттары ұсынылады,
жұмыстың нәтижелері қарастырылады. Барлық әдістерде кітаппен жұмыс
жасалады.
Мұғалімнің биология пәнінен зертханалық және практикалық сабақтарды
өткізудегі әдістері өзгермейтін, статистикалық емес. Оқу материалының
мазмұнына оқушының жас ерекшелігіне сәйкес бір әдістің өзіне оның түрлері
әртүрлі дәрежеде күрделенеді.
В.Ф. Шаталовтың ұсынған әдістемелік үрдісінде «тірек-сызба белгілерін»
биология сабақтарында қолдану мектеп мұғ алімдерінің көпшілігінен үлкен
қолдау тауып отыр. Бұл оқытудың көрнекілік принципін қолдану болып
