291
Аудиттің Халықаралық Стандарттарына сəйкес ішкі бақылау 5 элементтен тұрады:
1. Бақылау ортасы;
2. Субъектінің тəуекелді бағалау процесі;
3. Ақпараттық жүйе;
4. Бақылау бойынша іс-əрекеттер;
5. Бақылаулар мониторингі.
Ішкі бақылау жүйесінің құрауыштары өзара байланыста қателерді, қаржылық
есептілікті дайындау кезінде есеп ақпаратының өзгерісін болдырмау, айқындау жəне
түзетуді қамтамасыз етуі қажет.
Экономикалық əдебиеттерде ішкі аудит түсінігі отандық жəне шетел авторларымен
əртүрлі түсіндіріледі.
Осылайша, мысалы, Бычкова С.М. «ішкі аудит есеп жəне басқа да бақылау
мəліметтерін талдау мақсатында басшылық ұйымдастырған ішкі бақылау жүйесінің элементі
болып табылады» деп есептейді.
Бурцев В.В. көз-қарасы бойынша, «ішкі аудит – бұл ұйымның ішкі құжаттарымен
регламенттелген ұйымның қызмет етуін бақылау бойынша қызмет».
Ішкі аудиторлар істей алады:
- ішкіфирмалық ұйымдастыру-нормативті құжаттарды дайындауға қатысу;
- қаржылық-экономикалық диагностика жəне қаржылық стратегия бойынша
сұрақтарды шешу (қаржылық-экономикалық бөлімдермен бірлесе);
- ұйым қызметкерлеріне заңнаманың əртүрлі мəселелері бойынша кеңес беру;
- ұйым қызметкерлерінің квалификациясын жоғарылату бойынша іс-шараларға қатысу;
- басқару
аппаратының
қызмткерлеріне
əртүрлі
қаржылық-шаруашылық
операцияларының орындалуы бойынша кеңес беру;
- бухгалтерлік есепті орнатуға қатысу.
Ішкі бақылауды үш блокқа бөлуге болады:
1. Ішківедомстволық қаржылық бақылау;
2. Фирмадағы (компания) ішкі бақылау;
3. Ревизиялық комиссиялар қызметі.
Ішкі бақылаудың дамуында кəсіпорындар масштабтарының өзгерісі жəне қызметінің
күрделенуі өзіндік рөл атқарды.
Ұйымдағы ішкі бақылау жүйесінің талаптары бухгалтерлік есеп жүйесімен байланысты
болмайды, ал қолмен жүзеге асырыалтын жəне автоматтандырылған есеп жүйелеріне тарала
береді. Жұмыс процестерін толығымен қамтамасыз ету үшін ақпаратты электронды өңдеу
əдістеріне байланысты ішкі бақылау жүйесінің ұйымдастырушылық құрылымын сипаттау
қажет.
Бұл жағдайда келесілерді есепке алу қажет:
- электронды өңдеу жүйесі көмегімен ақпаратты өңдеу өткізілген тексеріс туралы белгі
қоюға мүмкіндік бермейді; оны қолмен жасауға да болмайды, өйткені құжатарды қолмен
өңдеу жүзеге асырылмайды;
- бірыңғай операцияларды өңдеу бір үлгі бойынша орындалады;
- ақпаратты өңдеудің электронды жүйесі белгілі бір жұмыс операцияларын автоматты
түрде орындалуы мүмкін.
Осыдан, ішкі бақылаудың заманауи жүйесі – бұл аудиттелетін субъектінің басшылығы
қабылдаған əдістемелер мен іс-шаралар жиынтығы.
Бақылау құралдары ішкі бақылау жүйесінің құрауыш бөліктері деп түсініледі.
Аудиттелетін субъекті басшылығының тəжірибелік іс-əрекеттері өз кəсіпорнында ішкі
бақылау жүйесін орнату жəне дамытуға бағытталады.
Ішкі бақылау жүйесіндегі ерекше орынды бақылау-ревизиялық комиссиялар алады,
олар көптеген коммерциялық құрылымдарда құрыла алады: жауапкершілігі шектеулі немесе
қосымша жауапкершілігі бар серіктестерінде, акционерлік қоғамдарда, ассоциациялар мен
292
кеңестерде. Ревизиялық комиссияның статусы шаруашылық субъектісінің жарғысында
анықталуы тиіс.
Айтылғандардың барлығы ұйымдағы ішкі бақылау келесідей болып табылады деп
қорытынды жасауға болады:
1) басқару процесінің əрбір кезеңінің ажрамас элементі;
2) «шеттелген» кезең, ол ақпараттың шынайылығын қамтамасыз етеді.
Осылайша, ішкі бақылау, бір жағынан, тиімді басқару шешімдерін қабылдау
мүмкіндігін қамтамасыз етеді, ал басқа жағынан – ұйымдастыру жəне реттеу процестерімен
қосылғанда, қабылданған шешімдердің орындалуын қамтамасыз етеді. Ішкі бақылаудың бұл
жақтары ажырамас бірлікте жəне басқару процестері циклдерінде динамикалық байланыста
болатынын айта кеткен жөн.
Əдебиеттер:
1
Шиборш К.В. Бюджетирование деятельности промышленных предприятий. - М.: Дело и
сервис, 2004. –87с.
2
Волкова, О.Н. Бюджетирование и финансовый контроль в коммерческих
организациях/Ольга Н.В.- Москва: Финансы и статистика, 2005.- 268с.
3
Қазақстан Республикасының 28.02.2007 ж. №234 «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп
туралы» Заңы (өзгерістер жəне толықтыруларымен).
293
СЕКЦИЯ VI. ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА АҚПАРАТТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІ
ЖЕТІЛДІРУ МАҚСАТЫНДА БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖƏНЕ АУДИТ ЖҮЙЕСІН
ДАМЫТУ БАҒЫТТАРЫ
СЕКЦИЯ VI. НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ СИСТЕМЫ БУХГАЛТЕРСКОГО УЧЕТА
И АУДИТА В ЦЕЛЯХ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ИНФОРМАЦИОННОГО
ОБЕСПЕЧЕНИЯ В УСЛОВИЯХ ГЛОБАЛИЗАЦИИ
SESSION VI. DIRECTIONS OF DEVELOPMENT OF ACCOUNTING AND AUDIT
SYSTEMS FOR IMPROVING INFORMATION PROVISION IN TERMS OF
GLOBALIZATION
ФОРМАЛИЗАЦИЯ БУХГАЛТЕРСКОГО УЧЕТА, АНАЛИЗА И АУДИТА
ДЛЯ ИССЛЕДОВАНИЯ ИНТЕГРАЦИОННЫХ ПРОЦЕССОВ
Копытин В.Ю.
Южный федеральный университет, г. Ростов-на-Дону, Россия
E-mail: vkopytin@mail.ru
Целью данной статьи является постановка проблемы интеграции деятельности
хозяйствующих субъектов и формулировка предложений по совершенствованию учета,
анализа и аудита на основе формализованных процедур представления информации о
деятельности производственно-финансовых объединений.
Под термином «формализация» обычно понимается представление какой-либо
содержательной области (рассуждений, доказательств, процедур классификации, поиска
информации научных теорий) в виде формальной системы или исчисления. В математике
термином «исчисление» обозначаются разные области знаний, а также формальные теории
(множества формул, полученных из аксиом с помощью правил вывода).
Бухгалтерский учет можно определить, как информационную технологию
экономических отношений, основанную на методе двойной записи, отражающей операции
по дебиту и кредиту счетов, составляющих активы и обязательства организации. Это
упорядоченная система сбора, регистрации и обобщения информации в денежном
выражении о состоянии имущества (активах), обязательствах и капитале (пассивах)
организации и их изменениях путем сплошного, непрерывного и документального
отражения всех хозяйственных операций. Анализ — это метод научного исследования
(познания) явлений и процессов, в основе которого лежит изучение составных частей,
элементов изучаемой системы. В экономике анализ применяется с целью выявления
сущности, закономерностей, тенденций экономических и социальных процессов,
хозяйственной деятельности на всех уровнях (в стране, отрасли, регионе, на предприятии, в
частном бизнесе, семье) и в разных сферах экономики (производственная, социальная,
экологическая). Анализ служит для прогнозирования, планирования, управления
экономическими объектами и протекающими в них процессами. Аудит представляет собой
процедуры независимой проверки, целью которой является вскрытие отклонений от
принятых стандартов и нарушений, принципов законности, эффективности расходования
материальных и финансовых ресурсов. Чаще всего термин употребляется применительно к
проверке отчетности организаций с целью выражения мнения о ее достоверности. Следует
обратить внимание на то, что деятельность специалистов в области бухгалтерского учета,
анализа и аудита взаимосвязана. Бухгалтерский учет, на основе первичных документов,
формирует информацию о хозяйствующих субъектах, финансовый анализ разделяет,
синтезирует или обобщает информацию об их функционировании, а аудит интерпретирует и
проверяет данные учета и анализа на соответствие принятым в экономической системе
требованиям.
