17
кезеңдеріне байланысты жалпы дайындық жəне арнайы
дайындық жаттығуларының көлемі өзгеріп отырады.
Спорт жаттықтыруларының əдістері
Спорт жаттықтырулары дене мəдениеті жүйесінің бір бөлігі
болғандықтан спортшы дайындығына бұрын теория бөлімінде
оқыған дене тəрбиесі əдістері қолданылады. Бірақ ол əдістер
спорттық
жаттықтыруларда
басқаша
түрде,
сипатта,
жаттықтыру ерекшеліктеріне байланысты, əр түрлі бес үлкен
топтарға бөлініп қолданылады
Бірінші топ əдістері. Бірінші топ əдістері қозғалыс
əрекеттерінің ерекшеліктеріне байланысты қатаң шектелген
жаттығулар, ойын жəне жарыс жаттығулар əдістері деп бөлінеді
(10-сурет). Қатаң шектелген жаттығулар əдістері жаттығуды
орындау мазмұны, жүктеме, тынығу аралығының қатаң
шектелуіне байланысты, стандартты, ауыспалы, кешенді деп
бөлінеді. Стандартты орындау əдісі бірқалыпты, қайталау жəне
стандартты-ағымды əдістер деп үшке бөлінеді.
Бірқалыпты орындау əдісі, циклдік жаттыгуларды ұзақ
уақытқа, тынығу аралығынсыз орындау түрінде қолданылады.
Көбінесе циклді спорт түрлерімен жаттығатын спортшыларды
дайындауда
қолданған
жөн.
Бұл
əдіс
ұзақтығымен,
толассыздығымен
жəне
бір-қалыптылығымен
білінеді
(төзімділік қасиетін дамытады).
Қайталау əдісі кезінде жаттығулар қатаң шектелген уақыт,
толық тынығу аралығы арқылы қайта-қайта орындау түрінде
қолданылады.
Стандартты-ағымды
əдіс
кезінде
жалпы
дамыту
жаттығуларын тынығу аралығынсыз, бірінен кейін бірін,
ағымды, толқын түрінде орындаймыз. Мысалы, балуандардың
дене қыздыру кезіндегі арнайы акробатикалық жаттығуларды
бірінің артынан бірі кілемде қайталай орындауы (алдыға аунап,
артқа аунап, оң жақ, сол жақ иықпен аунап түсулер т.с.с).
Бірқалыпты-үдемелі əдіс, циклді жаттығуларды бірқалыпты
орындап келіп аяққы бөлімінде үдеу түрінде орындалады.
Мысалы, 300 метр - бірқалыпты, 100 метр - үдей жүгіру.
Аралық орындау əдісі жаттығуларды сериялы түрде
орындау кездерінде қолданылып, тынығу аралықтары қатаң
шектелуін керек етеді.
18
Жаттығуларды орындау кезінде тынығу аралықтары бір
жағдайларда ұзара түсу, кейбір жағдайларда қысқара түсу,
немесе бірқалыпты уақыт аралықтарында қолданылады.
Аралас
орындау
əдісі
жаттығуларды
орындау
қозғалысының, қарқынының өзгере орындалуын талап етеді.
Фартлек əдісі кезінде, ашық алаңда, спортзалдағы ойын
түріндегі жүгіру жаттығулары əр түрлі қарқында орындалады.
Айналма жаттығу əдісі кезінде, шеңбер түрінде орналасқан
«станциялардағы» жаттығулар бір уақытта, шеңбер бойымен
айналу түрінде орындалады. Бір жаттықтыру сабағында 2-5 рет
айналым жасауға болады.
Ойын əдісі. Спорттық жаттықтыруда ойын əдісі үш нұсқада
кол-данылады:
- дайындық жаттығулары жəне қозғалмалы ойындар
(мысалы, регбиді тізерлеп ойнау) бірге қолданылады;
- арнайы ойластырылған дайындық ойындарын қолдану
(мысалы, пионербол);
- классикалық спорт ойындарын қолдану (баскетбол, футбол
жəне т.б.);
Жарыс əдісі. Жарыс əдісі де спорттық жаттықтыруларда үш
нұсқада қолданылады:
- қысқаша бəсеке (сайыс, жолдастық кездесу) түрінде;
- жартылай ресми жарыс түрінде;
- толық ресми жарыс түрінде;
Екінші топ əдістері.
Жарыс
жатығуларының
техникасын
меңгеру
ерекшеліктеріне байланысты бұл топтың əдістері:
- бөлшектеп үйрету əдістері (жаттығу күрделі, үйреніп,
жетілдіруге көп уақыт, күш кететін жағайда қолданылады);
- тұтас үйрету əдістері (жаттығу қарапайым, үйреніп,
жетілдіруге көп уақыт, күш керек етілмейтін жағайда
қолданылады);
- тұтас-бөлшектеп үйрету əдістері (басқы үйрету кезеңінде
бөлшектеп үйретіп алып, сонан соң жаттығу бөлшектерін қосып
тұтас орындау керек кезде қолданылады).
Үшінші топ əдістері. Ағзаның қызметтік мүмкіншіліктерін
жақсартуға əсер ететін əдістер:
19
- жеке, таңдап əсер ету əдістері, арнайы ағзаның жеке
функциялары мен механизмдерінің қызметтерін жасартуға
қолданылады (мысалы, ағзаны энергиямен қамтамасыз етудегі
кретин фосфаттың көбеюіне көмектесу, оның мүмкіншілігін
дамыту);
- кешенді əсер ету əдістері, ағзаның көптеген функциялары
мен механизмдеріне бір мезгілде əсер ету үшін қолданылады.
Төртінші топ əдістері. Жарыс əрекетін үлгілеу əдістері
жарысқа ұқсата ұйымдастырылған жағдай кезінде қолданылады.
Жарыс əрекетінің үлгілерін жеке қозғалыс əрекетін жетілдіруге
немесе толық үлгілеу кездерінде қолданылады. Бұл топ əдістері
спортшыны үлкен жарысқа дайындаудың немесе рекордтық
нəтижеге қол жеткізудің тактикалық дайындығы кездерінде
орындалады.
Бесінші топ əдістері. Спортшыларды дайындау түрлерінің
ерешеліктеріне байланысты спорттық жаттықтыруда мынандай
дайындық жақтарын дамыту əдістері қолданылады:
- дене қуаты;
- техникалық;
- тактикалық;
- психологиялық;
- теориялық.
Қозғалыс техникасын жетілдіру үшін жалпы педагогикалық:
көрнекі көрсету жəне сөз қолдану əдістері жаттықтыру
сабақтарында
кең
қөлемде
пайдаланылады.
Спорт
жаттықтыруларында қазіргі кезде босаңсыту əдісі де өте көп
қолданылады. Ол жоғары қарқындағы үлкен жүктемелерден
кейін ағзаны тез қалпына келтіруге көмектеседі (монша, массаж,
фармакологиялық дəрі-дəрмектер, музыка, гипноз, аутогендік
жаттықтырулар т.б.).
5. Спорттық жаттықтырудың қағидалары
Спорт жаттықтыруының өзіндік ерекшелігі өзіне тəн
қағидаларын тудырады.
Айналысқан спорт түрін терең меңгеру, өз жеке бас
мүмкіншіліктерін пайдалана білу, жоғары көрсеткіштерге
жету қағидасы. Егер дене тəрбиесі жаттығуларын жəй көңіл
Достарыңызбен бөлісу: |
