ПОӘК 042-18.39.1.206/01-2013
10.09.2013 ж. № 1 басылым
81 беттің 66
жойылуына алдын ала жағдай жасайды, өйткені бақылаудың арнайы техникалық құралы
көмегімен оны ұстап қалуы мүмкін. Жеке компьютерде байланыстың сымды желілерінен басқа
сондай-ақ, электромагнитті сәулеленудің негізгі көздері мониторлар, принтерлер, магнитті
дискідегі жинаушылар, сонымен қатар орталық процессор болып табылады. Зерттеу монитордың
бейнесигналының сәулеленуі айтарлықтай күшті, кең жолақты екенін және метрлік және
дециметрлік толқындар диапазонын қамтитындығын көрсетті. Қосалқы электромагнитті
сәулелену деңгейін азайту үшін ақпараттарды қорғаудың арнайы құралдарын: экрандау, сүзу,
жерге қосу, электромагнитті шулауды, сондай-ақ жағымсыз электромагнитті сәулелену деңгейін
төмендету мен әртүрлі резистивті және сіңіруші ұйғарымды жүктемелер көмегімен нысаналау
құралдарын қолданады.
ДК ақпараттарын қорғауды бақылауда арнайы жасалған тестік бағдарламалар, сондай-ақ
басқа техникалық құралдармен бірігіп әртүрлі барлау құралдарына арналған жұмыстардың
жасырын тәртібін қамтамассыздандыратын ДК жұмыстарын анықтайтын сәулелену деңгейін
бақылаудың арнайы аппаратурасы пайдаланылады.
Бекіту сұрақтары:
1. Электронды ақпараттың қауіпсіздік шаралары қандай?
2. Электронды ақпаратты қорғаудың техникалық шаралары қандай?
3. Электронды аппаратты қорғау құралдарын атаңыз.
4. Электрмен қоректенудің істен шығуынан қорғау дегеніміз не?
5. Процессордың істен шығуынан қорғау дегеніміз не?
6. Ақпарат сақтауға арналған құрылғыны істен шығудан қорғауды қалай түсінесіз?
7. Электромагнитті сәулелену мәліметтерінің жойылуынан қорғау дегеніміз не?
3. ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР
Тәжірибелік жұмыс №1.
Тақырыбы:Шифрлаудың қарапайым әдістерін үйрену.
Жұмыстың мақсаты: Шифрлаудың қарапайым (классикалық) әдістерін үйрену: шифрды
ауыстыру, шифрды жай (қарапайым) алмастыру, шифрды күрделі алмастыру.
Тапсырмалар: Алмастыру немесе ауыстыру әдістерінің біреуін қолданып шифрлау және
шифрды алу бағдарламасын жаз.
1. Орын ауыстыру шифрлары: шифрлау кестелері, магиялық квадраттарды қолдану
2. Қарапайым ауыстыру шифрлары:полибиандық квадрат, Цезарьдың шифрлау жүйесі,
Цезарьдың алмастыруының аффинналық жүйесі, Цезарьдың кілттік сөзбен жүйесі, Трисемустың
шифрлау кестелері, Плейфердің биграммалық шифры, омофондар жүйесі.
3. Күрделі алмастыру шифрлары: Гронсфельд шифры, Вижинер шифрлауының жүйесі,
Уитстонның «екілік квадрат» шифры, бірреттік шифрлау жүйесі, Вернам әдісімен шифрлау.
Бақылау сұрақтары:
1. Қандай шифрлар жай алмастыру шифрлары деп аталады?
2. Жай алмастыру шифрының кілті не? Жай алмастыру шифр кілтінің максималдылық
саны?
3. Қандай шифрлар орын ауыстыру шифрлары деп аталады? Қандай шифрлар омфондар
деп аталады? Олардың қарапайым алмастырудан артықшылығы неде?
4. Виженер шифрының кілті не болып табылады?
5.А.Грибоедов және Ришелье құпия хабарларды беруде қолданған трафареттер шифрлау
тәсілі болды ма?
6.Түрлі мәнді шифрлауды жіберетін шифрға мысал келтір.
7. Цезарь, Галилей, Наполеон, Ришелье қандай шифрларды қолданған?
ПОӘК 042-18.39.1.206/01-2013
10.09.2013 ж. № 1 басылым
81 беттің 67
Тәжірибелік жұмыс№2.
Тақырыбы: Жалған кездейсоқ реттілік генерациясының әдістерін үйрену.
Жұмыстың мақсаты: Жалғанкездейсоқ реттілік генерациясының әдістерін үйрену.
Алынған жалғанкездейсоқ реттіліктің сапасын зерттеу.
Тапсырмалар: Реализациялау программасын жазу
1. ЖКС конгруэнтті генераторы
2. Сызықты кері байланыстағы жылжыту регистріндегі ЖКР генераторлары (Фибоначчи,
Галуа генераторлары).
3. ЖКР аддитивті генераторлар..
4. М-реттілік генераторлары.
Бақылау сұрақтары:
1. Ақпаратты қорғау жүйесіндегі ЖКР генераторларының функциясы.
2. ЖКР генераторын құру принциптері.
3. ЖКР генераторына қойылатын талаптар. Криптоберіктілік.
4. Генератор параметрлері.
№3 - Тәжірибелік жұмыс.
Шифрлеу әдістері мен криптографиялық қорғау әдістері. Симметриялы шифрлеу
жүйелерін зерттеу.
Жұмыстың мақсаты: шифрлеу жүйелері мен криптографиялық қорғау әдістерін меңгеру.
Қысқаша теориялық мағлұматтар
1. Орналастыру және орын ауыстыру.
Криптографияда екі қарапайым орналастыру және орын ауыстыру шифрлеу формасы
қолданылады. Олардың біреуі де жоғары дәрежелі сенімділікпен қамтамасыз етпейді, бірақ екі
форманың сәйкес келуі код сенімділігін арттырады.
Орналастыру тәсілінің түбірінде кодтау кестесінің принципі жатыр. Қарапайым формада
оны ағымдағы мәтіннің әрбір әріпіне қолдануға болады. Мысалда көрсетілген жол символдары
SOFTWAREPROTECTION келесі түрдің орналастыру жолымен құралған: әрбір әріп әріпке
ауысады, олар алфавитте үш позиция алдында тұрады: A->D,
B->E және т.б.; алфавитте, яғни Z әріпінен кейін A орналасқан. Орналастыруды кез-келген
мәлімет блогына қолдануға болады.
S O F T W A R E P R O T E C T I O N
V R I W Z D U H S U R W H F W L R Q
Орналастыру тәсілі 8-биттік байта болуы қазіргі заманғы микропроцессорға ыңғайлы, кесте
орналастыру 256 байтты қамтиды, әрі әрбір шығыс байты 256 кірісінің біреуіне сәйкес келеді.
Сондықтан шағын облыс жадысы, барынша күрделі кесте орналастыруын жүзеге асырады.
Орналастыруды былай ұйымдастыруға болады, әрбір кіріс символына сәйкесінше кез-келген 255
символының қалғанын қоюға болады; ортасаны (2^8-1)!=255! тең. Криптографиялық кілтті
пайдалана отырып, оңай процедура генерациясын мына орналастырудың біреуінен құруға болады.
Бұл орналастырулар тиімді болып табылмайды, бірақ компонент ретінде күрделі шифр пайдалы
болуы мүмкін. Кесте орналастыруының өлшемі бит санының ұлғаюымен тез өседі; бит санында 30
принципті орналастыруы тәжірибелік мәнін жоғалтады.
Классикалық криптографияда орын ауыстыру тәсілі мәтінге қарапайым тілде қолданылған.
Суреттегі жол символдарына SOFT¦AREPR¦OTECT¦IONZZ 5 топтан тұратын символдарды
қолданған.
SOFTW ¦ AREPR ¦ OTECT ¦ IONZZ
FSTWO ¦ EAPRR ¦ EOSTT ¦ NIZZO
Тапсырма шифрлеуі қысқа сөйлемде әріптердің орын ауыстыруымен сөздің шифрленуіне
үйлесімді болып келеді. Қазіргі технология әдетте символдарды емес, екілік кодтардың
орналастыруын қолданады. Орналастыру модификациясына орын ауыстыруды емес
