Әдістемелік нұсқау Физика 10

68
оның алдыңғы жетістіктерімен салыстырғандағы табыстарының динамикасын 
да тіркеуге мүмкіндік бар.
Мұғалімге  оқу  процесін  неғұрлым  тиімді  ұйым дастыру,  оқушыларға 
уақтылы қолдау көрсету және олардың оқудағы жетістіктерін қамтамасыз 
ету, мүдделі тараптарға оқытудың нәтижелері тура лы ақпарат ұсыну үшін 
критериалды  бағалауды  қолдану  ұсынылады.  Бағалаудың  бұндай  жүйесі 
біріншіден  балаларды  табысты  оқуға  ынталандыруға,  біліміндегі  олқы-
лықтарды анықтауға және олардың өсуін көрнекті түрде көрсетуге бағытталған.
Критериалды бағалау оқушылардың оқуға деген қызығушылығын дамыту, 
оқытудың ізгілікті, достық ортасын құру, оқу процесінде оқушыларды қолдау, 
оқушылардың оқуға деген ынтасын одан әрі нығайту, зерттеу, шығармашылық 
іс-әрекеттерге қатысу үшін пайдаланылады.
Бағалаудың жаңа жүйесі мұғалімнің ата-аналармен түсіндіру жұмыстарын 
жүргізуді және ата-аналармен тығыз байланыс орнатуды талап етеді. 
Оқушылардың  ата-аналарына  бағалаудың  жаңа  жүйесінің  мақсаты  мен 
негізгі  принциптері  түсіндіріледі,  ата-аналар  үшін  практикалық  тренинг 
немесе шеберлік сыныптары өткізіледі. 
Оқытудағы  ілгерілік  туралы  деректер  жинау  үшін  әр  сабақ  барысында 
қалыптастырушы  бағалау  жүзеге  асырылады.  Оны  ағымдағы  немесе 
қалыптастырушы бағалау деп те атауға болады.
Қалыптастырушы бағалау оқу процесінде оқушылардың білімді меңгеруі 
мен дағдылары қалыптасуы деңгейін анықтау үшін қызмет атқарады, білім 
беру процесін түзетуге мүмкіндік береді, мұғаліммен кері байланысты жүзеге 
асыру үшін жүргізіледі. Кері байланыстың формаларын, түрлерін мұғалім 
өзінің жинақтаған тәжірибесін пайдаланып өз қалауы бойынша таңдайды. 
Осыған  байланысты,  кері  байланыс  ұсынуда  тиімді  және  дұрыс  түрлеріне 
көңіл аударған жөн.
Қалыптастырушы  бағалауды  өткізер  алдында  оқушыларды  оқыту 
мақсаттары және бағалау критерийлерімен таныстыру маңызды. Тапсырманы 
орындау кезінде неге назар аудару қажет екенін оқушыларға түсінікті болу 
үшін бағалау критерийлерінің мағынасын түсіндіру қажет.
Оқыту процесінде оқушының қойылған оқыту мақсаттарын түсінгендігін 
растау  ретінде  басқа  да  оқу  міндеттері  қойылып  және  тиімді  сыныптық 
пікірталас қалыптасқаны маңызды. Мұғалімнің тұрақты түрде кері байланыс 
жасауы  оқушыларды  алға  қарай  жылжуға,  жақсы  нәтижеге  жетуге 
ынталандыратын болады.
Ойлау дағдыларының деңгейін дәл бағалай білу критериалды бағалаудың 
маңызды аспектісі болып табылады. 8-кестеде оқу бағдарламасына енгізілген 
ойлау  дағдыларының  деңгейлері  және  қалыптастырушы  және  жиынтық 
бағалау барысында қарастырылған даму немесе қалыптасу дәрежесі берілген.

69
8-
кесте
блум таксономиясы бойынша ойлау әсерінің деңгейлері
Дағдылар
сипаттамасы
Білім
Нақты фактілерді, ақпараттарды және олардың сипаттамасын білу және 
көрсету
Түсіну
Ақпаратты  дұрыс  көрсету,  болжау  немесе  түсіндіру  арқылы  ұғынуды 
көрсету
Қолдану
Ақпаратты  және  бұрын  алынған  білімдерді  жаңа  немесе  таныс  емес 
мәнмәтінде немесе жағдаятта қолдану
Талдау
Ақпараттық  материалдарды  құрылымдық  бөліктерге  бөлу  қабілетін 
көрсету,  дәлелін  немесе  себебін  анықтау  арқылы  түрлі  қорытынды 
алу  үшін  ақпаратты  зерделеу,  жалпы  ережелерді  негіздеу  үшін  ой 
қорытындысын және/немесе дәлелдер табу
Синтез
Бұрын алынған білімдердің түрлі бөліктерін жаңа мәнмәтінде қайта қарау 
қабілетін көрсету
Бағалау
Белгіленген  критерийлер  бойынша  идеялардың  немесе  фактілердің 
маңыздылығы туралы пікір қалыптастыру
Оқушылардың  дайындық  деңгейі  әрбір  білім  беру  саласы  бойынша 
жобаланған оқытудың күтілетін нәтижелері арқылы анықталады.
Төмендегі  кестеде  ойлау  дағдыларының  барлық  деңгейлері  бойынша 
күтілетін  нәтижелерді  анықтауға  арналған  етістіктерді  қолдану  үлгілері 
берілген (9-кесте).
9-
кесте
блум бойынша ойлау дағдылары деңгейінің таксономиясы
№  
р/с
ойлау дағдыларының 
деңгейі
ойлау дағдылары деңгейіне сәйкес  
келетін етістіктердің тізбесі
1
Білім
Атап өту, есте сақтау, атау, көрсету, аяқтау, қайталау, елестету, 
әңгімелеу, еске түсіру және т.б.
2
Түсіну
Талқылау,  анықтау,  әңгімелеу,  сұрау,  түсіндіру,  тұжырымдау, 
түрлендіру, көрсету және т.б.
3
Қолдану
Қолдану, есептеу, өзгерту, таңдау, жіктеу, аяқтау, көрсету, табу, 
сахналау, қатыстыру, зерттеу, эксперимент өткізу, суреттермен 
суреттеу, түсіндіру, сүйену, жаттықтыру, ара қатынасын белгілеу, 
жоспарлау, көрсету, нобай жасау, шығару, пайдалану және т.б.
4
Талдау
Талдау,  топтастыру,  есептеу,  санаттау,  жіктеу,  салыстыру, 
байланыстыру, қарама-қарсы қою, талқылау, саралау, ажырату, 
бөлу, зерттеу, эксперимент жасау, түсіндіру, қорытынды шығару, 
реттеу, күдіктену, ара қатынасын белгілеу, таңдау, бөлу, тексеру 
және т.б.
5
Синтез
Топтастыру,  жинау,  араластыру,  құрастыру,  жасау,  әзірлеу, 
тұжырымдау,  жинақтау,  біріктіру,  ойластыру,  түрлендіру, 
ұйымдастыру,  жоспарлау,  дайындау,  ұсыну,  қайта  топтастыру, 
көшіру, белгілеу, алмастыру, қайта анықтау және т.б.
6
Бағалау
Дәлелдеу, таңдау, салыстыру, қорытынды жасау, сендіру, дәлел 
келтіру,  шығару,  негіздеу,  түсіндіру,  өлшеу,  болжау,  ұсыну, 
белгілеу,  жинақтау,  қолдау,  тексеру,  бағалау,  кеңес  беру, 
эксперименттеу, рецензиялау, зерттеу, шығару 

70
Мұғалім  оқушылармен  бірлесе  отырып  оқу  мақсатына  жетудің  табыс 
критерийлерін  талқылай  алады  және  қажет  болған  жағдайда  оларды 
толықтырады. 
Қалыптастырушы  бағалау  барысында  мұғалім  белгілі  дағдыларды 
бағалаудың тиімді тәсілі ретінде топтық жұмыстарды қолдана алады.
Топтық жұмыс барысында мұғалім әрбір топтағы оқушылардың талқылауын 
тыңдайды және бақылайды: кейбір оқушылар бағалау критерийлеріне сәйкес 
оқу мақсатына жеткендігін жылдам көрсете алады.
Қалыптастырушы бағалау барысында мұғалім бағалаудың жекелеген тәсілін 
қолдануы тиіс. Егер мұғалім кейбір оқушыларға қандайда бір дағдыны дамыту 
үшін көп уақыт қажеттігін байқаса, онда оқудың бұл мақсатын бағалау туралы 
шешім қабылдауы және олардың жетістіктерін бағалау критерийлерін әзірлеу 
барысында түзетулар енгізуі тиіс.
Қалыптастырушы  бағалауға  арналған  тапсырманы  мұғалім  өздігінен 
құрастыра  алады  немесе  қалыптастырушы  бағалау  бойынша  ұсынылған 
тапсырмалар  жинағын  қолданады.  Қалыптастырушы  бағалау  бойынша 
есептік құжаттама талап етілмейді.
Қалыптастырушы  бағалаудың  нәтижелерін  тіркеу  нысанын  мұғалімнің 
өзі анықтайды (сандық, графикалық, балдық). Қалыптастырушы бағалаудың 
нәтижелері мұғалімнің есеп беру құжаттамасы болып саналмайды.
Тоқсандық  және  жылдық  жиынтық  бағалау  өз  кезегінде,  бөлім/ортақ 
тақырыптар бойынша жиынтық бағалау тәртібін қамтиды.
Жиынтық  бағалау  оқу  бағдарламасындағы  бөлім/ортақ  тақырыптарды 
оқуды  аяқтағаннан  кейін  және  тоқсан  соңында  оқушылардың  ілгерілеуі 
туралы ақпаратты балл және баға қоя отырып, мұғалімдерге, оқушыларға 
және  ата-аналарға  (олардың  жетістіктерін  бағалау  3-тоқсанда  басталатын 
1-сыныптан басқаларында) жеткізу мақсатында өткізіледі. Белгілеу процесінде 
оқушылардың оқу бағдарламасы мазмұнына сәйкес білімдері мен дағдыларын 
көрсететін дәлелдер жинау жүзеге асырылады.
Бағалау тәсілдері пәннің мазмұнына және критериалды бағалаудың түріне 
байланысты ерекшеленуі мүмкін.
Эссе — шығарма жанрының бір түрі 
Эссе шығармашылық еркіндікті көздейді. Кез келген тақырыптың еркін 
стильде жазылуы оның ең негізгі көркемдігі болып табылады. Эссе — автордың 
жеке басының ойы, сезімі, әлемге деген көзқарасы. Бұл шығарманың басты 
мақсаты. 
Алайда, шығармашылықтың еркіндігіне қарамастан, эссе жанрында жазу 
оңай емес, сондықтан қандайда бір проблеманың басты идеясын табуда ерекше 
көзқарастың болуы керектігін назарда ұстаған дұрыс. 
Мұғалімдер  үшін  оқушылардың  оқу  пәндері  бойынша  алған  білімдерін 
күнделікті  өмірде  қолдану  және  тәжірибеге  бағытталған  біліктілігі  мен 
дағдыларын қалыптастыру маңызды мақсат болып табылады.
Өлшеуіш  ресурстары  бар  дәстүрлі  және  электрондық  форматтағы  білім 
және  ақпарат  көздерін,  ақпараттық-коммуникациялық  технологияларды 
(АКТ)  жан-жақты  қолдану  арқылы  жүргізілген  түрлі  оқу  жұмыстары 
тәжірибеге  бағытталған  ойлауды  дамытуға  ықпал  етеді.  Сабақтарда  білім