17
үшін, оны ойнату үшін мануалды немесе бағдарламалық жылыту құралдарын
пайдаланамыз. Бұл ретте, экранда 50,005, 49,990 ºС мәндері индицирленуі
мүмкін, бірақ біз осы мәндерді анықтаумен айналыспаймыз, біз бұл маңызды
емес, (50 ± 0,1) ºС ойнату керек және егер 50,005 мәні осы шартты
қанағаттандыратын болса, біз ойнату міндетін орындадық, және Біз дәл
қандай температура болғаны маңызды емес. Осылайша, жоғарыда
сипатталған "өлшеу" терминінің анықтамасына сәйкес, бұл ретте қандай да
бір өлшеу функциясы орындалса да, процессөлшеу болып табылмайды.
2.5 Өлшеу құралдары және техникасы
Қарапайым өлшеу құралдарына масштабты сызғыш, кронциркуль,
нутромер жатады.
Масштабты сызғыш жазық беттерді өлшеуге, сондай-ақ нутромермен
немесе кронциркулмен өлшенген өлшемдерді анықтауға арналған.
Масштабты сызғыштың бөлу бағасы — 0,5 немесе 1 мм, әрбір 5 және 10 мм
санауды жеңілдету үшін ұзартылған штрихтармен белгіленеді. Нөлдік бөлу
көптеген сызықтарда сол жақ жағында қолданылады. Өлшеу кезінде
сызғышты өлшенетін бөлшектерге нөлдік штрих өлшенетін сызықтың
басталуымен дәл сәйкес келетіндей етіп қояды. - Сур. 13 масштабты
сызғышпен өлшеу тәсілдері көрсетілген.
1 Сурет.Масштабты сызғышпен өлшеу тәсілдері
Кронциркуль бөлшектердің сыртқы өлшемін өлшеуге арналған.
Кронциркульмен өлшенген шама одан кейін кронциркульді масштабты
18
сызғышқа салу арқылы анықталады. Кронциркуль, қарапайым нутромер
сияқты сирек қолданылады.
Нутромер бөлшектердің ішкі өлшемін өлшеу үшін қолданылады.
Өлшенген шама масштабты сызғыш бойынша да анықталады.
Штангенциркуль көп өлшемді жылжымалы өлшеу құралдарына
жатады (2асурет). Ол сыртқы және ішкі өлшемдерді және белгілеулерді
өлшеуге арналған.
2 Сурет. Штангенциркуль (а), өлшемдерді есептеу мысалдары және 0,1 мм
дәлдікпен өлшеуді оқу (б, в, г)
Штангенциркуль оған қатты бекітілген губкалары бар штангадан,
штангамен қозғалатын губкалары бар рамкадан, қозғалтқыштан, стопорлық
бұрандадан, гайкадан және бұрандадан тұратын микрометриялық беруге
арналған құрылғыдан тұрады.
Раманы жылжыту былай жүзеге асырылады. 6 қозғалтқышы бекіткіш
бұрандамен бекітіледі, ал раманың бекіткіш бұрандасы босатылады. Осыдан
кейін гайка бұранда және оған байланысты рамка баяу жылжиды.
Штангенциркульде нониусы бар.
Штангенциркуль 0,1; 0,05 және 0,02 мм дәлдікпен шығарылады. Соңғы
екеуі жоғары дәлдікпен штангенциркуль орнатуға мүмкіндік беретін
микрометриялық беруге ие. Нониус пен штанганың шеткі сол жақ штрихтары
нөлдік деп аталады және олар сәйкес келеді. Штангенциркулдің сұйылтылған
губкалары кезінде өлшенетін өлшемді анықтау үшін штанганың сол нөлдік
штрих нониустың штангасы бойынша өткен миллиметрдің бүтін санын
есептейді, содан кейін штанганың шкаласын қандай да бір бөлумен дәл
келетін нониустың штрихін табады. Бұл бөлудің реттік саны миллиметрдің
19
үлесін анықтайды, оларды миллиметрдің бүтін санына қосу керек. Ішкі
өлшемдерді негізгі шкала және нониус бойынша жүргізілген есептеу
шамасына өлшеу кезінде, онда көрсетілген губканың қалыңдығын қосу
керек. Есептеу мысалдары суретте көрсетілген (2 б, в, гcурет).
3 Сурет. Штангенглубиномер( а), штангензубомер (б)):
1-тоқтатқыш бұранда, 2-қозғалтқыш, 3-микрометриялық бұранда, 4-гайка
Штангенглубино-мер (3 cурет) штанген-тереңдік өлшеуішпен өлшеу
штангенциркуль сияқты жүргізіледі.
Штангензубомер (3б cурет) доңғалақ тістерінің қалыңдығын өлшеу
үшін қолданылады. Штангензубомер бір бүтін екі қозғалмайтын штангадан
және екі қозғалмалы нониустардан тұратын құрамдастырылған өлшеу
құралы болып табылады. Тік нониус тістің қалыңдығы өлшенетін биіктікті
орнатуға арналған, ал көлденең — осы биіктікте тістің қалыңдығын өлшеуге
арналған.
Микрометр 0,01 мм дейінгі дәлдікпен бөлшектердің сыртқы
өлшемдерін өлшеуге арналған. Ең көп таралған микрометрлер келесі өлшем
шектері бар: 0-ден 25 мм-ге дейін, 25-тен 50 мм-ге дейін, 50-ден 75 мм-ге
дейін және 75-тен 100 мм-ге дейін.
Микрометр
(4
сурет)
шыңдалған
және
тегістелген
өкше,
микрометриялық бұранда, стопор, сабақ, барабан және жарықшақтар
20
нығыздалған қапсырма болады.
4 Сурет. Микрометр
Трещотка барабанмен байланысқан, қысылатын серіппемен, ал шеңбері
бойынша шабылған барабанның сол жақ шетінде 50 бөліктер салынған.
Микрометриялық бұранда 0,5 мм қадаммен бұрандасы бар, демек,
бұраманың бір айналымы үшін оның ұшы 0,5 мм жылжытылады, ал
барабанды бір бөлікке бұрған кезде бұранда 0,01 мм жылжытылады.
5 Сурет. Микрометриялық нутромер( а), оған ұзартқыш (б)
Микрометриялық нутромер (сурет 5) Микрометриялық нутромер
микрометриялық бұрандадан тұрады (сурет 5, а), барабан, тоқтатқыш
Достарыңызбен бөлісу: | 
