269
жауап бере отырып, "адам-тіл-мәдениет" үштігінің аясындағы тың міндеттердің шешілуін
көздейді.
Тілі, діні, мәдениеті, дүниетанымдық көзқарасы әртүрлі қaзaқ, орыс, ағылшын және
неміс халықтарының антимақал-мәтелдері жан-жақты, құрылымы, ішкі форма, аялық білім,
жалғаса туындаған ауыспалы мағына, лингвомәдени тұрғысынан зерттеу нәтижесінде тіл-
тілге тән ортақ заңдылықтар, жалпыхалықтық рухани дүниелер, ұлттарға тән танымдық
ерекшеліктер т.б. жөнінде бірқатар жаңа мағлұматтарға қол жеткізілді.
Әдебиеттер
1. Жуманбекова Н.З. Современные исследования в сопоставительной фразеологии.
Внутренняя форма фразеологизмов. // Современные направления лингвистической науки.
Коллективная монография. – Астана.-2015, стр. 204-245
2. Жуманбекова Н.З. Внутренняя форма компаративных фразеологических единиц (на
материале немецкого, русского и казахского языков), – Кокшетау. 2005.
3. Алекенова А.С. Антимақал-мәтелдер - тілдегі әлем көрінісі // Диссертациялық
жұмыс. – Астана, - 2017, 75 б.
4. Вальтер Х. Антипословицы русского народа / Х. Вальтер, В.М. Мокиенко. -
Москва: ЗАО «ОЛМА Медиа Групп», 2010. - 576 с.
5. Mieder V. Twisted Wisdom, Modern Anti-Proverbs. – Vermont, 1998. – 396 р.
6. Mieder, W. Verdrehte Weisheiten: Antisprichwörter aus Literatur und Medien. Gesellschaft fur
deutsche Sprache (Hrsg.) / W. Mieder. Wiesbaden: Quelle und Meyer, 1998. 396 s.
А.С. Қосжанова
З.А. Ошағанова
Астана қ. (Қазақстан)
AҒЫЛШЫН ТIЛIНДEГI AББРEВИAТУРAЛAР МEН ҚЫСҚAРТУЛAРДЫ
ЗАҢ ТЕРМИНОЛОГИЯСЫ НЕГІЗІНДЕ ТАЛДАУ
Аббревиатура ежелден жазба тілі бар барлық халықтың жазба материалдарында
қолданылды. Қысқартудағы басты мақсат мәтіндік ақпаратты тасымалдаушыларда орынды
үнемдеумен және жиі қолданылатын сөздер мен сөз оралымдарын жазуда шапшаңдық
танытумен байланысты болған [1.1]. Аббревиация үрдісінің даму факторларын қарастыруда,
олардың негізгі себептері экстралингвистикалық және практикалық тұрғыдан қарастырылды.
Термин аббревиатуралар кең көлемді ақпаратты қысқартып беруде маңызды рөл атқарады.
Заң терминдерінің тақырыптық жіктелімі келесі ғалымдардың, яғни Е.С. Максименко
«Ағылшын және американдық терминжүйесінің ұлттық-мәдени ерекшелігін салыстырмалы
түрде зерттеу» [1], М.А. Ярмашевич «Әртүрлі типті тілдердегі аббревиатуралардың
семантикалық мағыналары» тақырыбына жазылған монография [2].
Ю.А. Анисимова «Ағылшын тілінің лексикалық жүйесіндегі заң терминдері мен
профессионализмдердің қатынасы» зерттеулері қарастырылды [3]. Жалпы алғанда заң
терминологиясын тақырыптық белгілері бойынша топтастыру қиындыққа соғады. Мысалы,
құқықтық құжаттарды заң тұрғысынан қарастыратын болсақ көптеген нормативтік актілер
қарым қатынастың түрлерін реттеуге бағытталады.
Ағылшындық және американдық терминжүйенің ұлттық-мәдени ерекшелігін
қарастыра келе Е.С. Максименко терминдердің 8 тақырыптық топтарын бөліп көрсетті:
құқық салалары, жеке тұлға, құқық институттары, құқықтық құжаттар, құқықтары мен
270
міндеттері, қылмыс және құқық бұзушылық, сот ісін жүргізу этаптары және құқық актілері,
жазалау түрлері.
Заң термин аббревиатураларды қарастырғанда көбінесе құқық құжаттарында (ғылыми
мәтіндер, құқық мәтіндері сот шешімдері және т.б.) кездесетін терминдерді байқауға болады.
Ұлыбритания және АҚШ заң жүйесінде прецедентті құқық (өнегелік) басым болғандықтан
сот шешімдер жинағы атауларынан құрылған аббревиатуралар қолданылады екен:
А & Е
шешімдер жинағы (1834-1840),Ат.&Н<Arnold and Hodges'Practice Cases"Арнольд и Ход- жес
құрастырған сот шешімдер жинағы (1840-1841)", В1.Н
Г.Блэкстон құрастырған сот шешімдер жинағы (1788-1796);B.R.C.
"Ұлыбританияның маңызды сот шешімдер жинағы".Заң шығаруды реттеу, жүйелеу,
тұрақтылықпен қамтамасыз ету мақсатымен құқық актілері (Statutes > St.) заң жинақтарында
(U.S. Statutes at Large), кодексте (U.S. Code >U.S.C.) басылып шығарылады. АҚШ сот
шешімдер жинақтарына (U.S. Reports) Жоғары Сот (U.S. Supreme Court >Sup.Ct.)
шешімдерінің ресми нұсқалары кіреді. Сот шешімдер жинақтарында аббревиатураларға
сілтеме берілген жағдайда ғана қолданылады екен:U.S. Reports >U.S., West's Supreme
Court Reporter >S.Ct., Federal Reporter >F., Federal Supplement >F.Supp., Federal Rules
Decisions >F.R.D. Сонымен бірге штаттардың аумақтық сот шешімдер жинағы
басылымға шығады. ~Atlantic-> A., North-Eastern->N.E., North-Western->-N:W:, Pacific >Р:,
South Eastern >S.E., Southern >S., South Western > S.W., West's California Reporter >Cal.Rptr.,
West's New York State Reporter >N.Y.S.
Келесі заң термин аббревиатуралардың үлкен тобына құқық ұйымдарының
атаулары кіреді:
1)
федералдық басқару ұйымдары: MDP "Әскери
нысандарды қорғау полициясының министрлігі",BJAR
Rules"сот жұмысы ережелерінің сақталуын бақылау коллегиясы, ОАС
the Administrator for the Courts ;
2)
соттар(Courts):
P.C.
Council"құпия
кеңес",
С.А.
of
Appeal"аппеляциялық сот",Q.B. ,Ch.D " Жоғары соттың
канцлерлік бөлімі, Fam.D. < Family Division, Е.А.Т. < Employment Appeals Tribunal, AR <
Superior Court Administrative Rules"Сот жұмысы ережелерін бақылаудың Жоғары соты", CAR
< Court of Appeals Administrative Rules" Сот жұмысы ережелерін бақылаудың аппеляциялық
соты", SAR /Supreme Court Administrative Rules, CPS < Crown Prosecution Service";
3)
құқық ұйымдары {Law Enforcement Agencies): CID < Criminal Investigation
Department" қылмыстық істерді тергеу басқармасы", CIV < Crash Investigation Unit"
автомобиль апатын тергеу басқармасы", HOPF < Home Office Police Force"Ішкі істер
министрлігі", METPOL < Metropolitan Police Service"елордалық полиция", BIU < Burglary
Investigation Unit" бұзып ұрлауды тергеу басқармасы".
4)
түзету мекемелері{Correction Institutions): {Probation and Parole Agencies): CF
Rehabilitation.
Сонымен бірге көптеп кездесетін аббревиатуралардың бірі – лауазымдар, құқық
саласына байланысты тұлға атаулары:
1) құқық мамандығы бойынша: М. < magistrate"судья, B.C.L. < Bachelor of Civil
Law"азаматтық құқық бакалавры", A.G. < Attorney-General"1. ағыл. бас прокурор 2. амер.
Әділет министрі", ALJ < administrative law judge"әкімшілік сот судьясы ", LEOlaw
enforcement officer (амер. Полиция қызметкері" CEO < Court Enforcement Officer"сот
орындаушысы", Prob. < probation officer, CP О "түзету
мекемесінің қызметкері", exor. < executor"сот орындаушысы",С.A. < county attorney, pros. <
prosecutor"айыптаушы";
2)
заң бұзушы тұлға: CD < condemned"сотталушы", deft. < defendant "жауапкер";
