233
оқушыларға жазба жұмыстарын (мазмұндама, шығарма) жазып үйретуге
қатысты қарастырылғанын аңғардық. Сонымен қатар әдістемелік ізденістің
кӛбі жазба жұмыстарының ішінде шығарма жаздыруға арналады.
Оқушының жазба тілін дамыту мәселесі жӛнінен әдебиетті оқыту
әдістемесі
ғылымында
Ш.Кәpібаев,
Ә.Қоңыратбаев,
А.Кӛшімбаев,
Е.Дайрабаев, Т.Ақшолақов, Ә.Дайырова, С.Тілешова, Ә.Мұхтарова т.б.
еңбектерінде жазбаша сӛйлеуге баулу шығарма жазу жұмысы ретінде
қарастырылады.
Жазба жұмыстарын әдебиет пәнін оқытуда шығарманы жазба
жұмысының бipi ретінде қарастырған Ә.Қоңыратбаев жазба жұмыстарын пән
бойынша жүргізу оқушылардың тілін дамытуға, кӛркем мәтінді жинақтап-
саралауға және оларға ӛздігінен жұмыс жасатуға кӛмектесетінін кӛрсетеді.
Ол орта буын мен жоғары сыныптарда жазылатын шығарма жұмыстарының
ӛзіндік ерекшеліктеріне тоқталады. Әдіскер кӛркем мәтіннің танымдық рӛлін
жоғары қоя отырып, орта буында үш түрлі формада үйретілетінін айтады: а)
оқылған мәтін бойынша мінездемелік (публицистикалық); ә) оқушылардың
ӛзіндік тәжірибесіне негізделген еркін тақырыптағы шығармалар; б) оқиғаны
суреттеп жазу үлгісіндегі шығармалар. Ал 8-11 сыныптардағы жазба
жұмыстарын 1) тақырыптық (талдау), 2) публицистикалық, 3) әдеби-
творчествалық деп топтайды, бұлай сараптауда әдіскер жазба жұмысын
жалпылама қарастыра отырып, оқушылардың мәтінді оқи отырып, сол
негізде ӛздігінен ой толғам пайда болатындығын айтады.
Ә.Қоңыратбаев сондай-ақ әдеби-шығармашылық мәтіннің кӛркем
стильде жазылуына, бейнелі түрде суреттелуіне мән береді. Ол шығарма
жазу алдындағы тӛмендегідей алғышартқа: 1) мәтіндегі белгілі бip эпизодты
оқушының ӛзінше суреттеуі, 2) ӛлең; мазмұнын қара сӛзге айналдыру, 3)
тыңнан сюжет ойлап шығаруға тоқталып, оқушылардың осы мәселелерді
тәжірибе жүргізуде іске асыруын мақсат етеді.
1
А.Кӛшімбаев оқушылардың жазба тілін дамытуға мазмұндама мен
шығарманың тигізер пайдасын
айта келіп, әрқайсысына сипаттама
жасайды
2
.
Әдіскер оқушылардың шығарма жазуда ескеретін кейбір жұмыс
түрлерін айқындап, шығарма жазу үдерісінде оқушының мәтіндегі оқиғаға
байланысты кӛзқарасы, дәлелі болуын, жоспар кұра білуін, тақырыпты, мәтін
мазмұнын толық меңгеруін назарға алады. Сондай-ақ, мұғалім әңгімесі, тезис
жасату, қосымша материал жинастыру сияқты жұмыс түрлерін ұсынады. Ал
шығарма жаза білу дағдысына тӛселдіру мақсатында тӛмендегідей жұмыс-
тардың орындалуын міндеттейді:
1. шығармаға керекті материалды таңдап ала білу;
2. ойын тақырып бойынша да, тақырыпқа жасалған жоспар бойынша
да реттеп жаза білу;
3. ойына қорытынды жасай білу;
4. кepeкті цитаталарды тауып, оларды орнымен пайдалана білу.
1
Қоңыратбаев Ә. Әдебиетті оқыту методикасы, А., Мектеп, 1966, - 111 б.
2
Кӛшімбаев А. Қазақ әдебиетін оқыту методикалсы. А., Мектеп, 1969 207-208 бб.