233
емес, өзінің арқасында, өзінде өмір сүретін, бәрінің негізінде жатқан
нәрсе.
109.ТАНЫМ–объективті шындықты бейнелеудің жоғарғы формасы.
110.ТАРИХ
ФИЛОСОФИЯСЫ
- тарихи процестердің онтологиялық
сұрақтарын – тарихтың мәні және бағыты, негізгі тарихи дәуірлердің
бөлінуі және реттілігі ,
тарихи процестің ерекшелігі, тарих пен
табиғаттың, тарихи шығармашылықтағы еркіндік пен қажеттіліктің
арақатынасы, сонымен қатар, тарих ғылымының гносеологиялық және
методологиялық проблемаларын - қамтитын философиялық білім
саласы.
111. ТӘҢІРШІЛДІК -табиғат діні, оған табиғат пен адамның бірлігін
білдіретін, басты қағидалары - Тәңірге деген сенім, оны Көк-Космостың
жоғарғы құдайы деп түсіну және ата-бабаны қастерлеу болып саналатын
ежелгі тотемдік, анимистік, фетиштік түсініктер кіреді.
112. ТЕХНИКА
ФИЛОСОФИЯСЫ -қазіргі замандағы техника
феноменін философиялық-методологиялық және көзқарастың зерттеу
бағыты. Техника философиясы техникалық білімінің құрылымы мен
динамикасын сараптау, техникалық ғылымдардың методологиясы
проблемаларын, сонымен қатар, адамның шындықты техникалық
игеруінің гносеологиялық және антропологиялық аспектілерін зерттейді.
Қазіргі уақытта техника философиялық контексте кешенді, күрделі,
көпаспектілі, қайшылықты құбылыс және адамзат өркениеті дамуының
факторы ретінде қарастырылады.
113. ТЕХНОЛОГИЯЛЬҚ ДЕТЕРМИНИЗМ - қоғамдық-экономикалық
құрылымдардың дамуындағы шешуші фактор - өндірістің техникалық
және технологиялық жақтарын өзгерту деп тұжырымдайтын
методологиялық ұстаным.
114. ТЕХНОФОБИЯ - техникалық іс-әрекеттер мен объектілердің
жаттанған дүниесін адамның өз болмысына қауіп төндіретін құбылыс
ретінде қабылдауын бейнелейтін ұғым.
115. ТРАНСЦЕНДЕНТАЛЬДЫҚ - таным мүмкіндіктерінің априорлық
(тәжірибеден тыс немесе тәжірибеге дейін) жағдайларына жататын.
116. ТРАНЦЕНДЕНТТІК - схоластикалық философияда туындаған
термин, сезімдік тәжірибе шекарасынан шығатынның бәрін сипаттайды;
діни және метафизикалық таным пәні.
117. ТҰЛҒА - қоғамдық қатынастардағы индивид.
118. УАҚЫТ – материя болмысының жалпы формасы, атрибуты,
болмыстың ұзақтығын және дүниедегі барлық материалдық жүйелер
мен процестердің жағдайларының ауысуы реттілігін білдіреді.
119. УНИВЕРСАЛИЗМ – жан-жақтылық, көпқырлылық, бәрін қамтушы
білім, тұтастыққа ұмтылу, универсумды тұтас ретінде қарастыратын,
234
осы тұтастан жекені бөліп шығарып, түсіндіруге және ұғынуға
тырысатын ойлау түрі.
120.ҰҒЫМ - ойлаудың логикалық формаларының бірі, ұғымда
шындықтың заттары мен құбылыстары және олардың арасындағы
байланыстар олардың жалпы және ерекше қасиеттерін анықтау арқылы
жалпы түрде бейнеленеді.
121. ФӘЛСАФА (грек сөзі философияның арабша айтылуы) - антикалық
философиялық пайымдауды үлгі еткен араб ойшылдарының
философиясы.
122. ФЕНОМЕН - мән ұғымымен байланысты және оған қарсы
қойылатын ұғым. Шындықты мына түрде қарастырады: адам аңғал
реализмнен ("заттарды көріп тұрмын") заттардың құбылысы (көрінісі)
олармен бірдей еместігін түсінуге көшеді.
123. ФЕНОМЕНОЛОГИЯ (грек. Феномендер туралы ілім) - басында
философиялық пәндердің бірі, кейінірек идеалистік философиялық
бағыт, философиялық сананы натуралистік ұстанымдардан (объект мен
субъектіні бөліп тастайтын) арылтуға, философиялық сараптаудың
өзіндік саласына - сананың өз актілері және олардың мазмұны туралы
рефлексиясына жетуге, танымның, адамның өмір сүруінің және
мәдениеттің бастапқы негіздерін, толық сипаттамаларын анықтауға
ұмтылды.
124. ФИЛОСОФИЯЛЫҚ АНТРОПОЛОГИЯ - кең мағынасында-
адамның табиғаты және мәні туралы философиялық ілім.
Философиялық антропология, тар мағынасында, адамның және оның
қатынастарының өмір сүруімен және түсінілуімен байланысты күрделі,
көптүрлі проблемаларды қарастыратын философиялық білім саласы.
125. ФИЛОСОФИЯЛЫҚ ГЕРМЕНЕВТИКА - бастапқыда (антика
дәуірінен) бұл сөз мәтіндерді түсіндіру өнері дегенді білдірді. XX ғ.
бастап (М. Хайдеггер, Г. Гадамер, П. Анкер және т.б.) бұл терминмен
рухани мәдениет феномендерінің мәнін түсіну және игеру туралы
философиялық ілім аталады.
126. ХАРИЗМА - адамның ерекше рухани қабілеттілігі, басқа адамдар
оны игерудің және әсер етудің қарапайым адамдарда жоқ жаратылыстан
жоғары, құдайы күші деп түсінеді.
127. ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ - сапалық жаңа, бұрын ешқашан болмаған
бірдеңе тудыратын қызмет.
128. ЭВРИСТИКА - анық емес жағдайларда проблемаларды шешу
негізгі пәні болып табылатын метод немесе методологиялық пән.
Эвристиканың басты проблемасы - қайшылықтарды жою.
129.ЭКЗИСТЕНЦИАЛИЗМ (өмір сүру философиясы) - жалғыз нақты
шындық ретінде адам болмысын танитын қазіргі заманғы
иррационалистік философиалық бағыт. Экзистенциализмнің жалпы
235
қағидасы–адамның өмір сүруі индивидтіңәлеуметтік өмір сүруімен
салыстырғанда алғашқы.
130. ЭКСПЛИКАЦИЯ – дәл емес ұғымды дәлірек ұғыммен
ауыстыру. Экспликация термині символдар мен шартты белгілерді
бейнелеу үшін қолданылады.
131. ЭМПИРИЗМ (грекше emperia-тәжірибе)-таным процесін тек
сезімдік
тәжірибемен(эмпирия)
байланысты
қарастыратын
гносеологиалық бағыт, бүкіл ғылым, өмірлік тәжірибе және
адамгершілік тәжірибеге ғана негізделуі тиіс деп түсіндіретін
методологиялық принцип.
132. ЭНТЕЛЕХИЯ (грекше entelechia-аяқталу, жүзеге асу)-
мүмкіндікті шындыққа айналдыратын белсенді бастау, ал шындық
мүмкіндіктің болуын жүзеге асатын форма деп түсінді және актуальдік
іс-әрекет ретінде энергия деп атады. Мысалы, дененің өзгеріп-
қалыптасуында жүзеге асатын энтелехия – жан.
133. ЭПИСТЕМОЛОГИЯ – философияның бөлімі, онда таным
табиғатының проблемалары, білімнің шындыққа қатынасы, танымдық
процестіңжалпы алғышарттары зерттеледі, оның ақиқаттылығының
шарттары анықталады
Достарыңызбен бөлісу: |
