187
Либертарлық онтология бойынша, формалды теңдік (яғни
құқықтық мән) – жалпыміндеттік позитивті – құқықтық құүбылыстың
(заңның ) мәні, ал жалпыміндеттік позитивті – құқықтық құбылыс (заң) –
осы объективтік құқықтық мәннің (формалды теңдік) көрінуінің және
нақтылауының мемлекеттік формасы. Құқық болмысы өзінде, іштей
өзара байланысты және бірін–бірі ұйғаратын құқық қасиеттері мен
сипаттарының бүкіл жиынтығын, құқықтық мән мен құқықтық
құбылыстың қажетті бірлігі түріндегі құқықты, адамдардың қоғамдық
өміріндегі теңдіктің, еркіндіктің және әділеттіктің жалпыміндеттілік
формасы түріндегі құқықты сақтайды.
Либертарлы-юридикалық онтология көзқарасы тұрғысынан
алғанда жалпыміндеттелген мемлекеттк заң (яғни құқықтық заң)
формасындағы теңдік, еркіндік және әділеттіктің тарихи жетілген сатысы
мен өлшемінің шынайы-практикалық нығайуының түбегейлі маңызы
бар, өйткені онсыз құқықтық болымыс та, құқықтық құбылыс та болмақ
емес.
Құқық тіршілігінің осы барлық формалары - өмірдің өзіндік
деректері, фактілері тікелей әлеуметтік фактілер емес, керісінше
формалды теңдік принципінің мәні мен мағыналарын нақтылау
түрғысындағы теңсапалық формалдықтар.
Осы құқық болмысы формаларының айырмашылығы, демек,
мәнділік сипатта емес, функционалды сипатта болады. Бірыңғай
формалды теңдік принципінің мағынасы, мәселен,
құқықтық нормада -
құқық субъектісінің тәртібінің ережелері түрінде (құқық субъекттері
тәртібінің анықталған моделінің міндеттеу формасында),
құқықтық
қатынаста - құқық субъекттерінің бір-бірімен формалды тең, еркін және
тәуелсіз арақатынастары түрінде,
құқықсанада - берілген құқықтық
қауымдастық мүшелерінің құқық принципінің мәні мен талаптарын
зерделеу формасында,
құқықсубъектілілігнде - қауышудың құқықтық
тип субъектілерінің бір-бірімен формалды тең, еркін және тәуелсіз
индивидтерін мойындау формасында,
құқықтық процедураларда -
теңдік және әдеттік санатында құқық жөніндегі таласты шешудегі
барлық субъекттердің құқық пен міндеттері иемдену және жүзеге асыру
формасында және т.т. көрінеді, айқындалады.
Сөйтіп, құқық тек бір формада (құқықтық форма) немесе үш
формада (құқықтық нормада, құқықтық қатынаста, құқықсанада) емес,
барлық осы құқықтық формаларда өмір сүреді, бірақ осы құқықтық өмір
сүру формаларының әрқайсы құқық болымысының жалпы қөрінісінде
өзінің ерекше қызметін, функциясын атқарады және өзінің ерекше
орынын алады.
Құқықтық феномен тұрғысындағы
құқық нормасының ерекше
орыны мен мағынасы құқықтың жүйелі элементі (нормалар жүйесі
188
1.1
10.4 Құқықтың
аксиологиялық бағыттары
ретіндегі құқықты тұтастай доктриналық анықтау) ретіндегі құқықтық
норманы юридикалық-доктриналық түсіндірумен және сонымен
байланысты норманың құрлымдық бөліктерінің (гипотезалар,
диспозициялар және санкциялар) сәйкестік мазмұнын анықтау түріндегі
заң мәтінінің (позитивтік құқықтың) қағидаларымен шартталған.
Құқықтың либертарлы-юридикалық қағидасы құқықтық норманы
(құқықтық заң нормасы) негізге ала отырып және оның легистік
бейқұқықтық нормамен (бейқұқықтық заң нормасы) алмасуын жоққа
шығара отырып, құқықтың өзіндік нормативтігін заңи түсінудіодан әрі
дамытады. Сонымен бірге либертарлық-юридикалық онтология
көзқарасы бойынша мәселе құқықты денормативтендіру емес, керісінше,
құқықтық құбылыс ретіндегі, құқықтың өмір сүруі мен әрекетінің
формасы ретіндегі заң нормасын юридизациялау (юридикаландыру)
болып табылады. Құқықтық заң нормасы формалды теңдіктің тек бір
формасының көрінісі мен жүзеге асуы ретінде өзге қажетті құқықтық
формалармен қатынаста болып, құқық болымысының жалпы кеңістігінде
өзіне тиісті орынын алу керек.
Құқық пен заңды барабарлықта
қарастыратын,
құқықтың
объективтік мәні мен құқықты
зомбылықтан ажырату критерийін терістейтін легизм шеңберінде заңды
өзіндік құқықтық бағалау мен оның құқықтық құндылығы туралы
кешенді ой айту тіпті мүмкін емес. Құқықтың объективтік, заңшығарушы
және заңға тәуелсіз қасиеттері мен сипаттарын теріс-тейтін легизм,
аксиологиялық тұрғыда алғанда, шын мәнінде өзіндік құқықтық
құндылықтарды жоққа шығарып, тек заңның (позитивтік құқық)
құндылығын ғана мойындайды. Сонда легистердің (позитивистер мен
неопозитивистердің) заңның (позитивтік құқықтың) «құндылығын»
мойындауы шын мәнінде құқықтың өзіндік құқықтық құндылығынан
айырылуы болып табылады.
Легистік заңның (позитивті құқықтың) «құндылығы» - бұл оның
ресми жалпыміндеттілігі, биліктік императивтігі, ол оның әйтеуір бір
объективтік (биліктік бұйрықтық емес) құқықтық негізге сүйенген
жалпымаңыздылығы емес. Мұны неопозитивист Кельзеннің радикалды
көзқарасынан айқын байқауға болады, оның ойынша құқық тек бұйрық
түрінде, норма түрінде ғана құндылыққа ие. Осы мағынада (бұйрық
ретінде, норма ретінде) ол құқықты міндеттену формасы сипаттайды.
«Шындығында – дейді ол, құқық тек норма болғандығынан ғана
құндылығын сақтайды ».
Анығында, мұндағы Кельзеннің нормасы – теңдік нормасы да емес,
еркіндік формасы да емес, әділеттік нормасы да емес, бұл – таза
міндеттену – бұйрығы. Ол өзінде құқықтың формалды – құқықтық
