171
Гуманитарлық білім пәні - адам үшін маңызды материал,
объектілерді жеке тұлға тұрғысынан, адамды жеке қасиеттері
құндылықтары тұрғысына бағалау; "адам әлемі" деген ұғым мен
гуманитарлық білім пәні феномендердің кең көлемдегі спектірін құрады,
оған жеке өзіне ғана маңызды балық көніл-күйлері, құндылықтары жатады,
бұл құңдылықтар мән-мағыналар интенциалар.
Гуманитарлық білім аясында таным заттың табиғи болмысың
қарастырмайды қайта оның мағынасына объектінің форма түріндегі
гуманитарлық білімнің концептуалды репрезентация ерекшелігін
аңықтайды; біріншіден ол оның анағұрлым келісімге жақын мәртебесін
ескертеді, жаратылыстану объектісіне қарама қарсы гуманитарлық білім
объектісі ішкі негізімен анағұрлым ішкі маңызы жағынан әлде қайда
азырақ, оның объект ретінде тіршілік етуінің өзі семантикалық модельді
тудыратың априорлық дериваттың ой қорыту принципіне қарсы; екіншіден
ол екі жақты маңыздылықты білдіреді.
Гуманитарлық білімнің негізгі мағынасы бір жағынан адамзаттың
жетістіктерінің кейбір белгілерін түсіну, екінші жағынан мағынасын ашу,
яғни, байыптауды құрылымдық жағынан түсіндіру. Гуманитаристикадағы
білім объектісі оның мағыналық шындығы шындықтың бөлшегімен
беттескенде ашылатын құрылымдық баға, соған байланысты тұлға ретінде
құндылығы мен мағыналардың құрылымдық бағасы және қайта баға беруі.
Гуманитарлық танымның объектісі эмпирикалық - фактуалды берілгені
емес керісінше адамның маңызды кеңістігінде пайда болатын және
мәдениетті игерудегі құндылықтар, мән-мағыналар.
Әлеуметтік философияда күнделіктілік пен абстракт тілі ғылыми
ұғымның байланысы феноменологиялық ұстанымдар арқылы қалпына
келеді, әлеуметтік танымның барлық түрі үшін маңызды әдістемелік
пастулат қалыптасады: типтік яғни әлеуметтік өмірді объекті түрде
қабылдау жеке адамдардың күнделікті ара-қатынасында адамның
күнделікті тәжірибесінің қорытындысы ретінде қалыптасады. Әлеуметтік
құбылыстарды әлеуметтік әлемге бойлағанда ғана, сол әлемді өзінің
болмысынан өткізгенде ғана түсінуге болады. Әлеуметтік таным
әлеуметтік құбылысқа қарағанда ғана емес, субъектінің сол құбылысқа
көзқарасын талдау арқылы, яғни өз ойларына, іс-әрекетіне, тәжірибелеріне
рефлекция ретінде жүзеге асады.
Субъектінің әлеуметтік таным ерекшелігі жеке-дара, немесе
ұжымдық, гносеологиялық мәртебесімен белгіленеді, сол сияқты зерттеу
объектісінің ерекшеліктері мен, әлеуметтік танымның субъект-
объектілігінен субъект-субъектілікке ауысуы субъектілігін қарастырып
отырған әлеуметтік шындыққа көзқарасының өзгеруіне әсер етеді.
Ю.Хабермас коммуникавтивтік қатынасты қоғамдағы санада
зерттеу
маңыздылығын
алғашқы
болып
мәлімдеген.
Оның
172
коммуникативті қатынасындағы және қоғамдық теорияларды табу
мүмкіндігіндегі полимикасы маңызды методологиялық мағынаға ие. Ол
коммуникативті рационалдық ұғымын енгізе отырып, басты
коммуникативті сәт – рационалдық ұғымын ерекшелейді. Осы ұғым: а)
қарым-қатынасқа түскен жақтардың дискурс арқылы өзара түсіністікке
жететін; б) қарым-қатынасқа кедергі жасайтын жағдайландандырылуға;
(соның ішінде қарым-қатынастың қайшылықтарына әкелу); в) қарым-
қатынасқа көмек беретін факторларды қарастыруға мүмкіндік береді.
Ю.Хабермас коммуникативті рационалдықты құру үшін
методологиялық әдістер таба отырып, рациналдықты жеке түрінде, оның
идеалдығы мен қоғамдағы орны жайында сөз қозғайды. Оның ойынша,
қарым-қатынас қызметі толық бағалау болып табылады. Коммуникативті
рационалдық ұғымның басты концепция ережелері қызметі – қарым-
қатынастың сәттілігіне критерийлер енгізу – диалогы, олар: өзін-өзі ұстау
және қарым-қатынастың қабылданған нормаларының дұрыс орындалуы,
түсініктілігі, ақиқаттығы (бұл критерийлер ең алдымен сөйлеу мәнеріне
жатады) Ю.Хабермас идеалды коммуникативті актіні құрастырды.
Адамды, қоғамды, мәдениетті түсінудің ерекшелігі ұқсас
обьектілерде емес, осы обьектілерді ұқсас және әлемдік мән ретінде
зерттеу басты нысан болып табылмайтындығы, бірақ адамды мінезі мен
іс-әрекетін субъект ретінде, оқиғалардың субъект арқылы жасалғандығы
деп есептеу. Әлеуметтік шындықпен ғылымдар заңға негізделген түсінік
дәрежесімен шектеле алмайды. Бұл ғылымдар басқа дәрежелерге ауыса
отырып, осы заңдар мен құрылымдардың жүйелік тәсіл мен анализ
қоғамдық феномендері бар күрделі құрастырылған объект-жүйелердің ең
маңызды әдістерінің бірі болып табылады. Бұл жүйеде біртұтас болып
құрастырылған көптеген объектілер бар. Жүйелік тәсілдердің қызметі
осы біртұтастық, ең алдымен, қоғам мен адам механизмін зерттеу болып
табылады.
Постклассикалық
емес
әлеуметтік-мәдени
дүниетанымның
онтологиясы басқа да әлеуметтік жүйелермен арақатынастағы ашық,
өзін-өзі
ұйымдастыратын
білім
сияқты
әлеуметтік
жүйенің
синергетикалық моделінен құралады; жүйенің бекем қалпынан ауытқуы
сытрқы ортаның жүйеге әсер етуінің нәтижесінде болады; жүйеде оны
бастапқы бекем қалпына алып келетін механизм пайда болады немесе
жүйе бұзылады, яғни жүйе үнемі бірнеше хаостың арасында реттеліп
отырады.
Синергетиканың жеке пән ретінде қалыптасқан кезінен бастап
эволюциясы, дамуы, тарихы бар тіршіліктің өзі өзін-өзі ұйымдастыру
процесстері ортақ сипаттамаға ие болғанмен, олардың ең жоғарғы
формасы
антропо-әлеуметтік-мәдени
жүйелердің
дамуы
болып
белгіленген.
Достарыңызбен бөлісу: |
