Бұл кезде экранда 5 концентрлі көлеңке қалыптасатындай түтік-
тің орналасуына қол жеткізе отырып,
3
жэне
6
винтгарын басқарып
отырады, ал күн сәулесі диафрагма жақтауындағы саңылаудан
13
«күн шүғыласы» түрінде өте отырып экранға салынған қара нүктеге
түсуі қажет. Бүл жағдайда аспаптың сезімтал элементі (термобата-
рея) күн сәулелеріне перпендикуляр бағытталған.
Янишевскийдің термоэлектрлік пиранометрі
Бүл аспап аспан күмбезімен қатар жер бетінде орналасқан зат-
тардан да келетін жиынтық және шашыранды радиацияны өлшеуге
арналған. Егер бүл аспаптың радиация қабылдағышын созьшып
жатқан бет жагына қарай бүрса, онда ол шағылған радиацияны
тіркейді.
Қазіргі уақытта метеорологиялық станцияларда қолданылатын
пиранометрлерде (4.7-сурет) қабылдағыш қызметін шахмат тақтасы
тэрізді ақ-қара өрістерге боялған шаршы термобатарея 1 атқарады.
Пиранометрлерде
манганин
мен
константаннан
қүралған
тізбектеле жалғанған термоэлементтер батареясы қолданьшады.
Термобатареяның беті қара (күйемен) жэне ақ (магнезиямен) бояу-
мен жабьшған, осьшайша, жұп дәнекер жапсарлар бір түске, ал
тақтары - басқа түске боялады. Бүл жабындардың пайдаланылуы
күйе мен магнезияның спектрдің ұзынтолқынды бөлігіндегі жүту
қабілеті бірдей болғандығына байланысты. Қысқатолқынды аумақта
күйе магнезияға қарағанда қарқындырақ жүтады, міне спектрдің дэл
осы бөлігінің есебінен дэнекер жапсарлар арасында температура ай-
ырмасы туындайды.
Пиранометрдің термобатареясы
1
оқшаулағыш қабат арқылы
аспаптың корпусына бекітілген.
Термобатареяның шеткі термолементтерінен корпустың төменгі
жағындагы қысқыштарға өткізгіштер шығады (суретте олар
көрінбейді). Шахматтық тэртіпте боялған бүкіл термобатарея өз
қүраушысы бойында шыны қақпақша бүрандаланатын винттік ой-
масы
3
бар дискінің шаршылай ойығына
2
бекітіледі. Шыиы жар-
тысфера термобатареяны механикалық бүзылудан қорғаныс ретінде
ғана емес, сонымен қатар ең әуелі желдің эсерінен қүтылу үшін
қажет.
Бүкіл термобатарея дискі жэне шыны жартысферамен бірге
5 мосылы
4
тіреуге винттеледі, мосының көмегімен аспаптың
қабылдағышын көлденең деуге болады (4.7-сурет). Дәл осы мо-
53
енендігін қадағалауға
С Ы Д а а с / і і а и
-----------
'
.
ч
шартәрізді денгей бекітіледі (суретге керсетшмеген).
_ _т ж ж Ж
1
1
-Д I 1 I I /1 Н Т
Н
металл
шеүіс
Ч
^
көмегімен аспаптын қабылдагыш бетін тшелеи күн сәулелершен
көлеңкелеуге және осы уақытга тек шашыранды радиацияны
өлшеуге мумкіндік беретін колеңкелі экраны 9 бар жеңіл дюральда
түтік
ік
о искиіл^м *.
_
Оқгаушаның ұзындыгы экран дискі қабылдагыштың ортасы-
10° бұрыштан көрінетіндей. Қабылдағыштың ашық күиінде
ф
жиынтық радиация өлшенеді
жартысферамен
алады, бұл
өлшеуге
Ш а і ы л і а п
V-— п —
лг
’ •
„ ,ч
(сәулеленудің ұзынтолқынды бөлігін шыны сфера жібермеиді).
Шыны жартысфераны қорғау үшін аспаптың басушы қақпақшамен
жабдықгалған.
4.7-сурет. Янишевский пиранометрі: а-басұш ; 1 - термобатарея.
2 - диск; 3 - винттік ойма; б - сыртқы түрі.
54
Жылжымалы альбедометр
Далалық жэне арнайы зерттеулерде пнранометрді бір орыннан
екіншісіне дүркін-дүркін орын ауыстыру қажет болады (мысалы,
маршрутты зерттеулерде). Бұл жағдайларда аспапты көлденеңдеуге
кететін жалпы уақыт біраз көбейіп кетеді.
Жылжымалы альбедометр бұл шығындарды минимумға теңеуге
мүмкіндік береді, өйткені оньщ аспаптың қабылдағыш бетін авто-
матты түрде дәлме-дәл көлденең қалыпқа келтіретін қүрылғысы бар.
Альбедометрдің басұшы пиранометрдің басұшьша пара-пар, алай-
да аспашъщ қабылдағыш бетін автомапы түрде көлденең қалыпқа
келтіретін қүрылғы - карданды аспаға бекітіліп қойылған (4.8-сурет).
Карданды аспа екі металл сақинадан
1
жэне
2
тұрады. Ішкі
сақинаның
1 5
жэне
6
жарты остері арқылы сыртқы сақина 2
ішінде айналу еркіндігі бар. Өз кезегінде пиранометрдің басұшы
8
бекітілген қуыс түтіктің
7, 5
жэне
6
жарты остеріне қатысты 90
градусқа ығысқан
3
жэне
4
жарты осьтерінде айналу еркіндігі бар.
6
4.8-сурет. Жылжымалы альбедометр: а) жоғары қалпы; б) төмен қалпы
Осылайша, альбедометрде айналу еркіндігінің қос дэрежесі
бар, бұл оның ауырлық күшінің эсерінен автоматгы түрде
көлденеңденуіне әкеледі. Альбедометрдің басұшы
8
түтікке 7
винттеледі, түтік ойықтар бойымен сақинаның / ішінде жоғары-
төмен сырғанай алады.
Түтіктің өз ішінде қабылдағыш бетгің сенімді көлденеңделуін
қамтамасыз ететін ңилиндрлік жүкше-батырты еркін қозғалып
55
тапады Жылжымалы альбедометр көмепмен жүрпзш епн бақы-
лаулар пиранометрмен жүргізілетін бақылаулар тәрізді жүрпзіледі.
Янишевскидін термоэлектрлік балансомері
Балансомер іс барысындағы бетке жиынтық радиация түрінде
келетін сәулелену мен осы беттің өзіндік сэулеленуінщ айырмасын
аныкгау үшін қызмет етеді. Жоғарыда аталып өткен акгинометрлік
аспаптардан айырмашылығы, балансомерде екі қабылдағыш бет
болады. Олардын аспан күмбезіне қаратылған біреуі жиынтық ра-
диацияны
д
атмосфераның сәулеленуімен Еа бірге қабылдайды. Іс
барысындағы бет жағына қарай қаратылған қабылдағыш шағылған
кыскатолкынды сэулеленуді
ЦЦІйЙИ |
жерлік сэулеленуді Еж жэне атмос-
фера
~ — ------------ Г г 1
кабылдайды. Осьшайша, радиациялық балансты
формуламен
(0+Е
(4.10)
Балансомер орта түсында 48x48 мм шаршы ойығы бар дөңгелек
пластина
1
түрінде болады, ойыққа келесідей түрде даярланған ра-
диация қабылдағышы орналастырылған (4.9-сурет).
Аспаптың қабьшдағыш бетінің қызметін жоғары жэне төменгі
қабылдағышты жауып тұратын жұқа мыс фольгадан жасалған екі
бірдей пластинка атқарады. Бұл пластинкалардың сыртқы беттері
жұту қабілеттілігі абслоют кара дененің жұту қабілеттілігіне жақын
арнайы кара лакпен қарайтылған.
•
4.9-сурет. Тфмоэлектрлік балансомер: а) сыртқы түрі; б) жеке термобагарея
56
Достарыңызбен бөлісу: |
