К. И. Сэтбаев атындагы Қаз¥ту-нің доценті, техника ғылымдарының кандидаты

аймақта  көп  мөлшерде  салынса,  бұл  әдіс  қоршаган  органы  коргай 
алмайды.
Кейбір  елдерде  ШМШ  қолданбайды,  оның  орнына  отын  жанган 
кездегі  бірлік  жылу  мөлшеріне  қатысты  зиянды  шыгарылымдар 
алынады.  Мысалы, АҚШ-та  1  МДж жылуға 28  мг азот оксиді  бөліну 
мүмкіндігі шектелген.
Құрамында күкірті бар отынды жақканда, 50г улы зат пайда болып 
N 0 2-re  қосылып  адамга  зиянды  эсер  етеді.  Бұл  шыгарылымдар 
адамдар  мен  жануарларга  гана  емес,  өсімдіктерге  де  зиянды  эсер 
ететін  фотохимиялык  смог  пен  жауындардың  пайда  болуына  экеліп 
согады.  Мысалы,  Батыс  елдерінде  аталган  жауыннан  көптеген 
шьфшалы 
орман 
бөліктері 
құрып
кеткен.  Газтәрізді  зиянды  шыгарылымдарды  жану  температурасын 
850-950°С-ка  дейін  төмендетіп  күкүрггі  азайтуга  болады.  Мұндай 
температурада  ауаның  азоты  тотықтанбаиды,  ал  күкірт  диоксиді  S 0
2 
кальций оксндімен мына реакция бойынша бірігеді
SOz+CaO + 0,5 Ог = CaS0
4
 
(52)
Егер отынның күліңце кальций жэне  магний оксидтері барлық S 0 2- 
ні 
байланыстыруга  жеткіліксіз  болса, 
оңда  отынға  СаСОз  -  әк 
қосылады.  Әк  850  -  950°С-та 
СаО  мен  С 0 2-ге  қарқынды 
ажыратылады,  ал  гипс  C aS0
4
 
ажыратылмайды, 
себебі  (5.2) 
реакциясы  кері  қарай  жүрмейді.  Сонымен,  улы  S 0
2
  зиянеыз,  суда 
ерімейтін  гипске дейін байланыстырыльп, күлмен бірге  шыгарылады.
Екінші  жагьшан  адамның  күнделікті  өмірінде  көптеген  жангыш 
қалдықгар  түзіледі.  Оларды  отын  деп  санауга  болмайды  —   көмір 
байьпу  қалдықгары,  көмір  өндіргендегі  үйінділер,  целлюлоза  -  қагаз 
өңдірісінің  және  халық  шаруашылыгыньщ  көптеген  салаларының 
қалдықтары.
Соңдықган адамзат алдында осыңдай материалдарды жага алатын 
ошақ  кұрылымын  жасау  қажетгілігі  туып  отыр.  Ондай  ошақ ретінде 
қайнау қабатты  ошақ қызмет ете апады (15 сурет).
Қайнау  қабат  деп  астынан  үстіне  қарай  қабат  тыгыздыгының 
тұрактылық 
шегінен  жогары,  бірақ  бөлшектерді  қабаттан  алып 
ұшпайтын  жылдамдықпен  үрленегін  майда  дэнді  кабатты  айгамыз. 
Бөлшектерді  камераның  шектеулі  көлемінде  құйындату  қайнап 
жатқан сұйықты жалган сұйық кабат деп атайды.
Астынан физикалық (күшпен) түрде үрленегін бөлшектердің тыгыз 
кабаты  ауамен  көтеріліп  өзінің  орныктьшыгынан  айрылады.
77

Аэродинамикалық  кедергі  дегеніміз  газдың  бөлшектерге  түсіретін 
күшіне 
тең  болгандықтан,  бөлшектер  торға  емес,  газга  сүйеніп 
қалқып түрады.
Егер  бөлшек  диаметр і  10-ға  тең  болса,  қабат  тығыздығы  2,65  кг/м
3 
болғандағы  ауаньщ  температурасы 
20
  және 
1000
°С-та  орнықгылық 
шегінің жыдцамдығы W* (м/с) мынаған тең:
d мм.....   0,1  ОД 
0,5  1,0 
2,0  5,0 
10 
20
Wk30..  0,01  0,03  ОД  0,54  1,0  1,9 
2,7  4 
wk1000.  0,003 0,01  0,08  0,3 
1Д 
ЗД 
5 2   8
Қайнау  қабатгы  ошақтардағы  бөлшектерінің  орташа  диаметрі 
эдетте 
2-3 мм-ге тең болады. Оларға жалған сұйылудың жұмыстың 
жылдамдыгы  1,5-4  м/с  мөлшеріңде сэйкес  келеді.  (5.1)  формуласына 
сәйкес 
ошақтың 
берілген 
жылукернеу інде 
тордың  ауданын 
анықтайды.  Көлемдік  жылукернеуді  qv  эдетте  қабатты  ошақгардың 
жылукернеуіне тең етіп алады.
5.4. Сурет. Қайнау қабатты ошақ.
1-күл түсіру; 2,4- ауа беру; 3-қайнау қабаты; 5-лактыргыш; 6-қоректегіш; 
7-шанак; 8-ошак; 9-экран кұбырлары;  10-ауа үрлеу; 11 -каптағыш; 
12-қайнау қабатындагы  жылу кабылдагыш кұбырлар.
Қайнау  қабатты  қарапайым  ошақтың  құрылымы  (5.4-сурет) 
кэдімгі
қабатты  ошақты  еске  түсіреді  де,  көптеген  кұрылыды  элементтері 
ортақ болады. Тек бұлардың принципиалды айырмашылыгы мынада — 
бөлшектерді  қарқынды  араластыру  арқасында  қайнау  қабатының 
барпық  көлеміңце температура тұрақтылығы  қамтамасыз  етіледі.  Ол 
үшін  екі түрлі тэсіл қолданылады.
78

Кішігірім 
өндірістік 
ошақтарда 
қабатқа 
едэуір 
мөлшерде  ауа  беріледі  (аш  >  2).  Отынның  жану  жылулығының 
белгілі  мөлшерге  өскен  сайьш  газдарды  температурасы  темендейді, 
себебі  жылудың  біраз  бөлігі  ауаны  қыздыруға  жұмсалынады.  Бірақ 
кайнау  қабагты  қазандардьщ  көптен  қолданылуы,  олардьщ  басты 
кемшіліктерін де айқындайды. 
Соньщ негізгісі шығарылыммен бірге 
кететін механикалық толықжанбаудың 
цмехшыг мәнінің үлкен болуы. 
Себебі жағылатьш отынның кұрамы негізінен полидисперсті (диаметрі 
әртүрлі бөлшектер) болып келеді жэне бөлшектердің оргаша диаметрі
2-3  мм болғанда олардың 20 %-нің өлшемі 0,5  мм-ден майда болады. 
Бұр  бөлшектер  толық  жанып  үлгірмей  газдармен  кабатган  алып 
кетеді.  Олардың  толық  жануын  қамтамасыз  ету  үшін  қабат  үстінде 
үлкен  ошақ  көлемі  болу  керек 
(5-6  метр).  Бүл  көлемде  майда 
бөлшектер  үшу  кезінде  жанады  жэне  олардың  толық  жануы  үшін 
саптама 
10
 аркылы қосымша ауа беріледі.
Құйынды қайнау кабатты ошақтар
Соңгы кездері қүйынды қайнау қабатты деп аталатын екінші буынды 
ошақтар  пайда  болды.  Бүл  ошақтан  кейін  барлык  жанып  кетпеген 
бөлшектерді  ұстап  қалып,  қайтардан  ошаққа  жіберетін  циклон  деп 
аталатын  қондырғы  орнатылады.  Сонымен,  отын  болшектері  ошақ- 
циклон-ошақ
жүйесінде  толык  жанып  бітпейінше 
"жабылады". 
Бүл
ошақтардьщ тиімділігі  өте  жоғары  болады  да  экологиялық  жағынан 
камералық  ошақтардан  калыспайды.  Қайнау  қабатгы  ошақтар 
энергетика  сапасында  гана  емес,  өндірістің  басқа  да  салаласында 
қолданылады.  Мысалы,  күкірг 
колчеданын  жағуды  коптеген 
күндерді күйдіргеңде, қалдықгарды отпен зиянс ыздырғанда т.б.
Бақылау сұрақтары:
1. Ошақ құрылымдарының түрлері.
2. Ошақ құрылымдарының сипаттамалары.
3. Қабатгап жагудагы ошақ қүрылымдарының сұлбасы.
4.Жалынды, 
циклоиды, 
қайнау 
қабаты, 
құйынды 
қайнау 
ошақтардың жүмыс атқаруының ерекшелігі және сүлбалары.
79