50
2.8-кестінің соңы
Санат
Үдерістің типі
Үдерістің сипаттамасы
Инфрақұрылымды құру
Өлшеулер
Жүйені қайта пайдалану
ISO15504 стандартын пайдалану ақпараттық жүйелердің
əлеуетті тапсырыс берушілеріне осындай жүйенің жеткізушісін
немесе жүйені əзірлеуші-ұйымды таңдауға мүмкіндік береді, яғни
жүйені жеткізуші (əзірлеуші) ұсынатын өнім сапасын басқару
дəрежесі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді.
Талаптарды басқару. Жүйелерге қойылатын талаптардың түрлі
анықтамалары бар :
•
талап — бұл жүй оларға сəйкес келуі тиіс шарттар немесе
мүмкіндіктер;
•
талап — бұл пайдаланушыға проблеманы шешу немесе
мақсаттарға жету үшін қажетті шарттар немесе мүмкіндіктер;
•
талап — келісімшартты орындау үшін немесе стандарттарды,
ерекшеліктері немесе өзге формалдық құжаттарды қанағаттандыру
үшін жүйе немесе жүйелік копоненттер оларға ие болуы тиіс
шарттар немесе мүмкіндіктер.
Ақпараттық жүйені əзірлеген кезде талап ретінде тапсырыс
берушінің қажеттіліктерін қарастыруға болады. Бұдан басқа, жобаға
қойылатын талаптар белгіленеді. Олар əзірлеуші жүйені құру
үдерісін қайлай жүзеге асыратынын белгілейді.
Жүйені əзірлеген кезде туындайтын талаптарды үш негізгі
деңгейлер бойынша түзуге болады:
1)
бизнес-талаптар — жүйедегі шектеулер жинағы;
2)
пайдаланушылардың талаптары — жүйе жұмысының
эргономикалық сапасы;
3)
функционалдық талаптар — пайдаланушылар жүйеде
операцияларды орындаған кездегі əрекеттер жинағы.
Талаптардың белгілі бір деңгейлері анықталады. Жалпы түрде
талаптар жүйелілік болып табылады. Осындай талаптар олардың
құрамына басқа қосалқы жүйелер кіретін жүйелерге қойылады. Бұл
ретте жүйе ретінде бағдарламалық, бағдарламалық-аппараттық,
немесе адам-машиналық жүйе түсініледі.
Rаtiоnаl ипИМ Prосеss (RUP) халықаралық ерекшелігінде
талаптарды сыныптаған кезде бес деңгейлі жүйе пайдаланылады:
1)
функционалдық талаптар;
2)
қолданушылық талаптары;
51
3)
сенімділік талаптары;
4)
өнімділік талаптары;
5)
пайдалануға жарамдылық талаптары.
Қосымша төрт деңгей белгіленеді:
1)
жобаның шектеулері;
2)
орындау талаптары;
3)
интерфейске қойылатын талаптар;
4)
физикалық талаптар.
Ақпараттық жүйеге қойылатын негізгі талаптар санына:
толықтығы, анықтығы, дұрыстығы, келісімділігі, тексерімдлігі,
қажеттілігі, пайдалану кезіндегі пайдалылығы, жүзеге асушылығы,
түрлендірімділігі, трассалануы, маңыздылығы жəне тұрақтылығы
бойынша реттелгендігі кіреді.
Ақпараттық жүйеге қойылатын талаптарды талдау олардың
негізгі
құрастыраушыларын
белгілеуге
мүмкіндік
береді:
талаптарды алып шығу, шағын мағынадағы талаптарды талдау,
айрықшалындырылған талаптар, талаптарды тексеру.
RUPстандарты талдау үдерісі көздейтін мынадай мақсаттарды
ұсынады:
а) тапсырыс берушілермен жəне пайдаланушылармен жүйенің
не істеуі тиіс екендігі туралы бір түсінікке жету;
6)
əзірлеушілерге жүйеге қойылатын талаптардың ең жақсы
түсінігін беру;
в) жүйенің шектерін белгілеу;
г) пайдаланушының жəне жүйенің интерфейсін белгілеу.
Талаптармен мынадай субъектілер жұмыс істеуге тиіс:
•
талаптарды талдау жөніндегі маман — міндетті қою, жобаның
шеңберлерін белгілеу;
•
тапсырыс берушінің өкілі — міндетті қою, жобаның
шеңберлерін белгілеу, орындаушының жұмысын бақылау, Жұмыс
нəтижелерін қабылдау;
•
жүйенің архитекторы— архитектураны əзірлеу, қосалқы
жүйелерді жобалау;
•
бағдарламашы — бағдарламалық кодты əзірлеу;
•
тестілеуші — тест-жоспарды, тестілік сценарийлерді жасау;
•
жобаның менеджері — жұмыстардың орындауды жоспарлау
жəне бақылау.
Субъектілерді рөлдік кластерлер моделі арқылы белгілеуге
болады. Әдетте рөлдік кластерлердің алты түрін белгілейді:
1)
«Өнімді басқару»;
2)
«Бағдарламаны басқару»;
3)
«Әзірлеу»;
4)
«Тестілеу»;
5)
«Тұтынушыны қанағаттандыру»;
52
б) «Шығаруды басқару».
Бұл кластерлер түрлі құзырет салалары жəне олармен
байланысты мақсаттар мен міндеттер үшін жауапты.
Жүйеге қойылатын талаптарды модельдеген кезде екі талдау
түрін белгілейді: талаптарды жəне мəндік саланы. Талаптарды
талдау ол үшін ақпараттық жүйе əзірленетін қолда жоқ объектіні
модельдеуге бағытталған. Мәндік саланы талдауол үшін ақпараттық
жүйе жобаланатын объектіні белгілеуді көздейді. Жүйелік
талдаушы осы объектіні құрылатын модельде белгілі бір дəлдікпен
көрсетуге тиіс.
Ақпараттық жүйеге қойылатын талаптардың негізгі көзі
тапсырыс берушінің жүйені əзірлеуге ниет білдіруі болып табылады.
Тапсырыс
берушінің
ниеті
бизнес-талаптар
жəне
пайдаланушылардың талаптары түрінде қалыптастырылады.
Басқа мəліметтер көзі — мəндік саланы талдаған кезде
белгілеуге болатын объектілер жинағы, мысалы, ерекшеліктер,
жұмысты орындаушылар, лауазымдық нұқсаулықтар жəне т.б.
Талаптарды айқындау үшін түрлі əдістемелер пайдаланылады.
Олардың ең тиімділерін қарастырамыз.
«Ең озық тәжірибелер». Бұл компаниялардың нақты мəндік
саладағы табысты қызметінің модельдері.
Сұхбат алу. Жүйенің əлеуетті тапсырыс берушісімен сұхбаттасу.
Ол үш үдеріс негізінде құрылады: дайындау, жүргізу жəне аяқтау.
Сауалнамалау. Деректердің қағаз тасымалдағышындағы белгілі
бір нысан арқылы жүйенің пайдаланушысымен өзара əрекеттесу
үдерісі. Пайдаланушы бірнеше сұрақтарға жауап беріп, нысанды
толтыруға тиіс.
Модельденетін жүйенің жұмысын бақылау. Бейтарап жəне
белсенді бақылауды ажыратады. Белсенді бақылау кезінде жүйелік
талдаушы жобалаушылар ұжымына тікелей кіріп, жүйені əзірлеу
үдерісіне қатысады.
Ұйымның
із
жүргізу
үдерісінде
тікелей
айналатын
құжаттарды талдау. Жүйе туралы бастапқы түсінікті алу үшін
пайдаланылады.
Ой-талқы. Осы əдістеме құрылатын ақпараттық жүйенің көзге
бірден түспейтін түрлі ерекшеліктерін айқындауға мүмкіндік береді.
Ой-талқыны жүргізген кезде жүйелік талдаушылар ұжымы
құрамында мынадай топтар белгіленеді: «генераторлар» — белгілі
бір уақыт аралығы ішінде талданатын ұйымның- келешек жүйені
енгізу объектісінің мүмкін болғанша көбірек ерекшеліктерін
айқындауға тиіс адамдар, «скептиктер» — талдаушылар белгілеген
ақпаратты талдайды жəне ең маңызды жəне сенімді фактілерді
Достарыңызбен бөлісу: | 
