103
Основательная нормативно-правовая база, способствующая развитию школьной психологической
службы, создана и в России:
1) Инструктивное письмо МО РФ № 10/32-Т от 12.01.93 – рекомендации по организации труда
психологов учреждений образования;
2) «Положение о службе практической психологии в системе Министерства образования
Российской Федерации», утвержденное приказом МО РФ от 22.10.99 № 636;
3) На всероссийском съезде практических психологов образования принят проект
Этического кодекса педагога-психолога службы практической психологии образования России;
4) Постановление Министерства труда и социального развития Российской Федерации: от 27
сентября 1996г. № 1 «Об утверждении Положения о профессиональной ориентации и психологи-
ческой поддержке населения в Российской Федерации;
5) Инструктивное письмо Министерства общего и профессионального образования РФ от 1 марта
1999 г. «Об использовании рабочего времени педагога-психолога образовательного учреждения» и
приложение к нему «Формы учета деятельности и отчетность педагогов-психологов»:
- план работы педагога-психолога образовательного учреждения,
- заключение по результатам проведенного психодиагностического исследования,
- журнал консультаций психолога,
- журнал учета групповых форм работы,
- карта психолого-медико-социальной помощи ребенку,
- программа работы педагога-психолога с группой,
- коррекционная работа,
- программа коррекционно-развивающих занятий,
- требования к авторским программам,
- аналитический отчет о работе педагога-психолога,
- аналитический отчет руководителя муниципальной методической службы.
Эти документы позволили развивать следующие направления деятельности психологической
службы
в
России:
психологическое
просвещение,
психологическую
профилактику,
психологическая диагностику, психологическую коррекцию, консультативную деятельность[3].
В Казахстане становление психологической службы в организациях общего среднего
образования началось в конце 80-х годов. Первые школьные психологи появились по инициативе
новаторски настроенных директоров школ и интернатов. При этом зачастую эту деятельность
осуществляли лица, не имеющие базовую психологическую подготовку. В ряде случаев такая
практика негативно отражалась как на учащихся, так и развитии самой службы в республике.
Следует отметить, что в настоящее время университеты страны выпускают достаточное число кадров
в области педагогической и практической психологии, однако нормативно-правовая и методическая
база деятельности школьной психологической службы недостаточно разработана.
Научно-методические основы деятельности школьной психологической службы разрабатываются
в рамках исследований по психологии образования, педагогической психологии, осуществляемых в
лаборатории психологической диагностики и развития личности РНПЦ «Дарын», НИИ психологии
КазНПУ имени Абая, при кафедрах педагогики и психологии вузов.
Однако в Казахстане пока нет такого научного коллектива, который системно и целенаправленно
разрабатывал бы проблемы в данной области и имел непосредственную связь с образованием.
Нормативно-правовая база психологической службы школ республики недостаточно полная. В
настоящее время психологи опираются в своей деятельности лишь на «Перечень должностей
педагогических работников и приравненных к ним лиц», утвержденных постановлением
Правительства РК от 30 января 2008 года № 77, а также приказ МОН РК от 13 июля 2009 года № 338
«Об утверждении Типовых квалификационных характеристик должностей педагогических
работников и приравненных к ним лиц».
В связи с этим, важной задачей является определение научных и организационных принципов и
содержание деятельности школьной психологической службы в РК. На наш взгляд, ведущими
принципами организации работы психологической службы в школах республики должны стать
личностный и субъект-субъектный подходы, как наиболее соответствующие современным
тенденциям развития системы образования и потребностям обучающихся.
Учитывая опыт развития практической психологии в других странах, считаем необходимым
решить следующие первоочередные задачи:
1. Организовать при МОиН РК Научно-методический совет по практической психологии
образования.
104
2. Осуществлять координацию деятельности школьных психологических служб в регионах РК, а
также разработку и внедрение в практику нормативно-методических материалов службы
практической психологии образования.
3. Внедрить в деятельность организаций образования «Типовые правила организации
деятельности психологической службы в организациях общего среднего образования».
Проект «Типовых правил организации деятельности психологической службы в организациях
общего среднего образования» был нами разработан еще в 2011 году. Проект прошел обсуждение и
получил одобрение на I Республиканском педагогическом форуме «Семья, школа, общество – вместе
во благо будущего», состоявшегося 25 августа 2011 года в г. Астана.
Литература
1. Закон Республики Казахстан «Об образовании» от 27 июля 2007 года № 319-III ЗРК
2. Бейкер К.Г. Система охраны психического здоровья в США // Вопросы психологии. 1990. – №6.
3. Р.В. Овчарова. Практическая психология образования. – М.: Издательский центр «Академия». – 2007. –
448 с.
Уақпаева Ү.А.
(Қазақстан Республикасы, Алматы қ.,Абай атындағы Қазақ Ұлттық
педагогикалық университет, психология ғылымының кандидаты)
ӨЗІНДІК САНА – ӨЗІҢ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
Қазіргі кезеңдегі қоғамдық жəне əлеуметтік өмірде болып жатқан елеулі өзгерістер білім берудің
қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарға сын көзбен саралай отырып бағалауды,
жастардың шығармашылық əлеуетін дамытуды талап етеді. Дарынды, білімді жастар ғана егеменді
еліміздің ертеңін баянды етіп, қоғамның əлеуметтік-экономикалық дамуына үлес қоса алады.
Бүгінгі таңда қоғам жаппай сана, өзіндік сана сияқты философиялық, психологиялық ұғымдардың
мəн мен мағынасын түсінуге құлшыныс танытуда. Негізінде еліміздің көрнекті психолог ғалымдары
сана, тұлға жəне іс-əрекет категориялары бойынша іргелі зерттеу жұмыстарын көп жылдар бойы
жүргізуде.
Ұлттық тəлім–тəрбие беру арқылы балалардың этностық өзіндік санасын, ұлтық тұлға ретінде
қалыптасуын нығайту. Əрбір ата-ана баласын патриот етіп тəрбиелеуде өзіндік сана-сезім деген
түсініктің мəн-мағынасын білуі керек. Балалардың «ұлт», «ұлтқа қатыстылық» туралы түсініктері
қалыптасады өзінің ұлттық мəдениеті мен құндылықтарын қабылдауы мен жағымды əсер алуы,
мақтан тұтуы мен сүйіспеншілік сезімі оянады.
Өзіндік сана-сезім – бұл сананың өзіне бағытталуы, ал сана объектісі-өзіндік сана – сезім.
Адамның туылғаннан бастап, өзіндік сан-сезімінің көріністері бар, өзіндік сана-сезім əр түрлі
баспалдақтан өтетін даму. Заттық сана баланың дүниеге келгеннен бастап, мысалы тануы,
жаңғыртуы, ал өзіндік сана-сезім 2-5 жаста өзінің орнын сезгенде барып қана пайда болады.
Баланың тұлға ретінде дамуы жоғары болса, оның əрекеті мен қылығы да жоғары болады, оның
өмірлік жолының дұрыс болуы өзіндік сана-сезімге байланысты. Өзіндік сана-сезімді адамның жан
дүниесінің айнасы ретінде көрсетуге болады.
«Мен» жəне өзіндік сана-сезім бұл бір тұтас дүние. Өзіндік сана – бұл адамның өзінің қажет-
тіліктеріне жəне қабілеттіліктеріне, құмарлықтарына жəне мінез – құлық түрткісіне, күйзелістері мен
ойларына саналы түрде қатынасы болып табылады.
Тұлғаның санасы дегеніміз – оның өзіндік «Менінің» тұтас бейнесі, салыстырмалы тұрақты
болатын, азды – көпті дəрежеде саналы түрде сезілінетін, индивидтің өзі туралы түсініктерінің жүйесі
болып табылады.
Адам санасы болғандықтан ғана өзін табиғаттан, басқа адамдардан бөле алады. Адамның
тұлғалық даму үдерісінде сананың қалыптасуындағы маңызды бөлшегі ретінде оның өзіндік сана –
сезімі де кіреді.
Тұлғаның өзіндік санасы бар саналы субъект (белсенді адам) туғаннан берілмейді. Нəресте бірден
өз «Менін» сезіне алмайды, бастапқыда ол өзін басқа адамдар үшін нысана, яғни объект ретінде
сезінеді. Өзін жеке субъект ретінде, «Мен» ретінде сезіну дамудың нəтижесі болып табылады.
Өзіндік сана тұлға дамуынан бөлек жеке дами алмайды. Сана өзіндік санадан туындамайды,
керісінше жеке субъект ретіндегі тұлға санасының дамуы кезінде сана – сезім қалыптасады.
Адам өзінің басқаларға деген қатынасын саналай отырып, өзі анықталады. Бұл өзіндік анықтау
сана – сезімде көрініс табады. Өзіндік сана өзін тану ғана емес, өзінің сапаларына, күйіне,
