Қалдарова А., Смаилова Г.С., Жайлибаева Ж.А

290 

Қалдарова А., Смаилова Г.С., Жайлибаева Ж.А. 

(Қазақстан Республикасы, Арқалық қаласы, Ы.Алтынсарин атындағы Арқалық мемлекеттік 

педагогикалық институты1, Қостанай гуманитарлық колледжі оқытушысы2) 

 

БОЛАШАҚ ПЕДАГОГТАРДЫҢ КƏСІБИ-ТҰЛҒАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІН ДАМЫТУДА 

СУПЕРВИЗИЯНЫҢ МҮМКІНДІКТЕРІ 

 

Уақыттың міндеттеріне жауап беретін қоғамның əлуметтік сұраныстарының талаптарына сəйкес, 

əлеуметтік  мəдени  заманауи  қоғамның  дағдарыстық  даму  жағдайында  кəсіби  білім  беру  жəне 

дайындау  мəселесінің  сапасы  жаңартылады.  Мұндай  жағдайда  ғылыми  қоғамның  күші  тұлғаның 

кəсіби дамуына жəне білім берудің кəсіби оптималдық моделінің ізденілуіне бағытталған. Көптеген 

педагогтар  мен  психологтардың  зерттеулері  тұлғаның  кəсіби  даму  мəселесіне  арналған  (Э.Ф.Зеер, 

А.Б.Кананов, Т.В.Киселева, Е.А.Климов, В.П.Невзоров жəне т.б).  

Кең  мағынада  кəсіби  дамуды  «əлеуметтік  кəсіби  жағдайдың  əсерінен  тұлғаның  өзгеру  процессі, 

еңбектегі  өзін-өзі  дамытуға  бағытталған , кəсіби  іс-əрекет  жəне  жеке  активтілік»  тұрғысынан 

анықтауға  болады [1]. Əлеуметтік  типтің  мамандығына  «көмектесуші»  мамандардың  кəсіби  даму 

мəселесі  ерекше  назар  аударуға  тұрады.[2].  Бұл  мамандықтың  өкілдері  дəрігерлер,мұғалімдер, 

психологтар,  тəрбиелеушілер,  əлеуметтік  жұмыскерлер,  əлеуметтік  педгогтар. «Мамадыққа 

көмектесуші»  мамандардың  іс-əрекеті  рухани  жауапкершіліктің  жоғарыланумен,  гуманистік  жəне 

қоғамдық  идеалдар:  денсаулық,  өркендеу,  өмірдің  жоғары  сапасы , əр  түрлі  индивидуалдық  жəне 

əлеуметтік  өмір  құрылымдарында  индивидтердің  жəне  топтардың  тұтастай  даму  жетістіктеріне 

бағытталған. 

Мұнда көмектесуші маманның мамандығындағы іс-əрекетінде субьект –субьектілік өзара əсер ету 

адамдардың  қарым-қатынас  əлемінің  өзгеру  процесіне  байланысты  кəсіби  іс-əрекет  өте  жоғары 

тұлғалық  болады,  демек  іс-əрекеттен  ажырамайтындығын  көрсету  маңызды;  бұл  мамдықтың  іс-

əрекет  тақырыбы  топ  немесе  жеке  тұлға;  құралы-тұлғаның  өзі  ,оның  психикалық  жəне  тұлғалық 

жүйелері мен қабілеттері. Маманың кəсіби даму сапасына ықпал ететін жəне ең өзекті компонент , ең 

алдымен  тəжірибе  ретінде,  болашақ  мамандардың  теоритикалық  оқу  жəне  мамандық  бойынша 

олардың өзіндік жұмыстары арасындағы байланыстырушы тұрғысынан көрсетеді. 

Тəжірибе-  бұл  студенттің  əртүрлі  кəсіби  рөлдегі  өзін-өзі  тануына,  өзін-өзі  анықтауына,  өзін-өзі 

жүзеге  асыруына  жəне  де  кəсіби  іс-əрекетте  өзін-өзі  жүзеге  асыру  қажеттілігінің  қалыптасуына 

мақсатты бағытталған əр түрлі кəсіби іс-əрекет түрлерін игеру процессі [2]. 

Ескертуге  жəне  оның  мəселесін  жеңуге  бағытталған  адамға  кəсіби  көмек  ретінде  əлеуметтік- 

педагогикалық  сүйемелдеу  болашақ  əлеуметтік  педагог  маманның  тəжірибелік  дайындығының 

жетістігі  қажетті  шарты  болып  табылады.Тұлғаның  ішкі  потенциалының  ашылуына , мəселесінің 

шешілуіне  оның  ішкі  ресурсының  қарқындалуы,  өзге  көмектердің  сөзсіз  бағытталуына  жарамды 

сүйемелдеу  айырмашылығы  болып  табылады.  Практиканттың  тəжірибеден  өту  процесінде 

туындайтын,əртүрлі мəселелерде студенттердің шешуіне көмектесетін орталық фигура- супервизора 

сапасы  ретінде  рефлексивтік  жол  аумағында  тəжірибе  процесіне  тек  қана  дəстүрлі  субьектілердің 

қатысуы  принципиалды  маңызды  (тьютор-тəжірибенің  методисті,оқытушы – кафедра  бойынша 

тəжірибе жетекшісі, тəжірибе жұмысшысы- тəжірибенің өтілу аймағын ұсынушы) [3] .  

Супервизия  мамандығына  көмектесушілерге  шетел  кəсіби  дайындық  жүйесінде  негізгі  рөл 

берілген[4].Тəжірибелік  жұмыс  процесінде  жинақталған  оның  негізін  белсенді  тəжірибені  қолдану 

идеясы  құрайды,  сондықтан  супервизор  ретінде  əдетте  жоғары  квалификацияны  иеленуші , 

мамандардың беделін қолданушы мамандар шығады.  

Неміс  ғалымдары  оптималды  моделдердің  психолгиялық,тұлғалық  дайындықтарын  іздестіруде 

мынадай  қорытындыға  келді,  əлеуметтік  педагогтардың  тəжірибелік  дайындығында  ықпал  ететін 

жəне негізігі компонент ретінде шығады.  

Германияда XX ғасырдың 40-жылдарында  əлеуметтік  педагогтардың  жұмысындағы  практикада 

бастаушы  мамандардың  негізінде  супервизорстық  тəжірибе  қолданылады.  Неміс  ғалымдары 

В.Беларди,  Х.Бентс,  Ф.Франк,Е.Р.Рей,  В.Вейганд,  В.А.Схубел,  А.Счреёг,  Д.Счмелзердің  пікірлері 

бойынша  супервизия-бұл  кəсіби  іс-əрекеттің  ерекше  түрі , немесе  болашақ  маман  əлеуметтік 

педагогтардың  іс-əрекетінде  психологиялық  құралдарыдың  көмегіне  бағытталған  практикалық 

дайындық . 

С.Роллфтің  есептеуінше,супервизия-  бұл  маманның  кəсібиленуіне  көмек  көрсету,  оның  кəсіби 

бірегейлі жəне кəсіби құзіреттілігінің дамуына бағытталған психо-əлеуметтік кеңес беру [11]. 

Неміс ғалымы Счмелзердің пікірінше , супервизия теория мен тəжірибені байланыстырушы жіп 

болып табылады, сондықтан супервизорлар арнайы білім беру ұйымдарына қажет[10]. 

291 

Германияда 20 жыл  бойында  екі  жылдық  дипломдық  супервизорлардың  кəсіби  дайындығына 

арналған  екі  жылдық  курстар  бар. 1994 жылы  Ганноверде  (Германия)  Еуропалық  Коуучинг  жəне 

Супервизия  Ассоциациясы,Еуропадағы  өзара  мəдениет  одақтастық  аумағында  супервизия  мен 

коуучингтің  жаңа  əдістерін  қолдану  жəне  зерттеу , оқыту,  сонымен  бірге  супервизорлармен 

коуучерлерді  кəсіби  дайындау  мақсатында  құрылды. EКСА  супервизия  концепциясы  «мамандыққа 

көмектесуші» мамандардың кəсіби жағдайда консултативті көмек беруіне бағытталған[12]. 

Немістік  тəжірибенің  анализі  студенттің  кəсіби  жəне  тұлғалық  дамуына  болашақ  мамандардың 

практикалық  дайындығындағы  процесіне  супервиздердің  қатысуы  психологиялық  шарттардың 

құрылуына  негіз  болатынын  көрсетті.Болашақ  маманның  универиситеттегі  білім  беру  процесіндегі 

басты мақсаты кəсіби тұлғалық даму болып табылады.Психология ғылымында кəсіби тұлғалық даму 

«тұлғаның  қалыптасу  процесі  жəне  оның  өзіндік  дамуындағы  кəсібилігі,  оқыту  кəсіби  іс-əрекетте 

жəне  өзара  қарым-қатынаста»[13].  Супервизия  тек  қана  əлеуметтік  педагогтардың  тəжіриберлік 

дайындығында орталық орында ғана емес сонымен бірге «мамандыққа көмектесуш»і мамандардық , 

себебі  олардың  іс-əрекетінің  тақырыбы-тұлға  немес  топ,құралы-психикалық  тұлғалық  жүйе  жəне 

тұлғаның  қабілеттері  болып  табылатын  іс-əрекеттерінде  «субьект-субьектілік»  қарым-қатынас  орын 

алады. 

Болашақ  маманның  кəсіби  дайындығындағы  супервиздің  анализі  психологиялық  аспектінің 

дайындалуына оның бағытталушылығын көрсетті. Осыдан келіп,супервизорлық сүйемелдеу «СС» – 

бұл  психологиялық  жұмысқа  бағытталған  комплекстік  іс-шара,  тəжірибе  барысында  студенттермен 

супервизор  ретінде  дайындалуына  кəсіби  консултатция  болып  табылады.  Супервизор  ретінде  іс-

əрекеті кəсіби консултатцияға , кəсіби қиыншылықтардың рефлекциясына жəне студенттердің кəсіби 

жүріс-тұрыстарына бағытталған əлеуметтік педагогикалық іс-əрекет жəне психологиялық білім беру 

аумағындағы жоғары квалификацияланған маман болу қажет. 

Кəсіби  дайындықта  маңызды  аспект  болып  табылатын  психологиялық  дайындық  бағдарламада 

қарастырылған дағдылар мен мамандық бойынша құзырлеттілікті ғана игеру емес сонымен бірге СС 

жүзеге асыру үшін студенттердің кəсіби тəжірибеден өту кезеңінде əлеуметтік педагогика жəне өзін-

өзі  тану  мамандығы  үлкен  рөл  атқарады.  Бұл  үшін  супервизорға  келесі  тəртіптермен  бағыттарды 

ұстану қажет: 

1.Акмеологиялық бағыт супервизорға болашақ маманда өзін-өзі жүзеге асыратын өзіндік жүйені 

құруын,  тəжірибеден  өту  барысында  кəсіби  міндеттерді  шешу  үшін  өзіндік  жəне  тұлғалық 

дайындығын жүзеге асырады. 

2.Субьекті-тұлғалық  бағыт  кəсіби  тəжірибе  барысында  кəсіби  іс-əрекетті  орындау  процесінде 

болашақ  маманның  əлеуметтік  педагогикалық  жəне  өзін-өзі  тануының  тұлғалық  дамуына 

бағытталған. 

3.Аксиологиялық  бағыт  практикалық  іс-əрекет  процесінде  жүзеге  асыру  үшін  қажетті  белсенді 

құндылықтарын жəне əлеуметтік педагогтың тұлғасына негізделгенін көрсетеді.  

Негізгі  формалар  мен  əдістер  СС  көмегі  арқылы,  кəсіби-тұлғалық  дамуы  жəне  өзін-өзі  жүзеге 

асыру,  əлеуметтік  педагогика  жəне  өзін-өзі  тану  кəсіби  рефлекциясы  болашақ  мамандардың 

дамуында  жəне  супервизордың  супервизор  болып  даму  процесінде  қалыптасатын  осы 

принциптермен  бағыттарға  бағытталған.  Болашақ  маманнның  СС  нəтижесінде  кəсіби  рефлекция, 

сана,ойлау, бірегейлік, коммуникация дамиды 

 

Əдебиет 

1.  Общая и профессиональная педагогика / Под.ред. Симоненко. М.: Вентана-Граф. 2006. – 368 с. 

2.  Сморчкова, В.П. Супервизия в системе практической подготовки специалистов помогающих профессий 

социономического типа // Материалы 7 Международной научной конференции «Европа и современная 

Россия. Интегративная функция педагогической науки в едином образовательном пространстве», 14-15 

августа 2011 г., Хельсинки. М.: МАНПО. – 2011. – С. 270-275. 

3.  Сморчкова,  В.П.  Супервизор  как  субъект  образовательного  процесса // Профессионализм  педагога: 

компетентностный подход в образовании. Научные труды Международной научной конференции 16-17 

марта 2012 г. Москва. М.: МАНПО. 2012. – С. 272-277. 

4.  Ховкинс  П.  Шохет  Р.  Супервизия.  Индивидуальный,  групповой  и  организационный  подход.-  Спб., 

2002.- 352 с. 

5.  V. Supervision. Eine Einführung für sozial Berufe. Freiburg: Lambertus, 1998. 

6.  Bents H., Frank R., Rey E.R. Erfolg und Misserfolg in der Psychotherapie. Regensburg Verlag S. Roderer, 

1996. 

8.  W. Sozialarbeit –das Ursprungsland der Supervision / Integrative Therapie. 1989. №15. s. 248-269. 

9.  W.A. Was ist Supervision? Göttingen, 1989. 

10.  Schreyögg A. Supervision. Didaktik &Evalution. Paderborn, 1994. 

11.  Schmelzer D. Verhaltenstherapeutische Supervision. Theorie und Praxis. HogrefeVerlagfürPsychologie. 

Göttingen; Bern; Toronto; Seattle, 1996/97.