Негіздері оқу құралы Қостанай, 2017 1

50 

 

10 тақырыпқа арналған тесттік тапсырмалар: 

1. Табыс алудың шарты: 

A) бұл қоғамның пайдалы қызметі; 

B) еңбек өнімділігін барынша арттыру және өзіндік құнды арзандату; 

C) шарушылықты жүргізудің әр түрлі мәселелерін шешу; 

D) өнімнің пайдалылығын барлық сатылған өнімнің оның жеке түрлерін есептегенде ғана 

мүмкін болады; 

E) өнімді сатудан алынған түсім. 

2. Кәсіпорын қызметінің тиімділігін молайтудың басты шарты 

A) бұл сұраныстың қажетіне жататын тауарларды шығару; 

B) өнімнің пайдалылығын барлық сатылған өнімнің оның жеке түрлерін есептегенде ғана 

мүмкін болады; 

C) бұл қоғамның пайдалы қызметі; 

D) шарушылықты жүргізудің әр түрлі мәселелерін шешу; 

E) еңбек өнімділігін барынша арттыру және өзіндік құнды арзандату. 

3.Пайданың жалпы формуласы:  

A) П=TR-TC; 

B) TR=P*Q; 

C)  Пм=Ө(Б-Қ)/ Нқ+Ақ;  

D) П=TR+TC; 

E) П=TC-TR. 

4. Пайданы қалыптастыруға ықпал ететін несие бойынша процент мөлшерлемесі: 

A) басқа кәсіпорындардың үлес қосуынан түскен табыстар;  

B) құнды қағаздардан түскен табыстар;  

C) алынған айыппұлдан асып түсу, өсімақы;  

D) төлемнің тұрақсыздығы; 

E) барлық жауаптар дұрыс.  

5. Кәсіпорынның пайдалылық мөлшері қандай формуламен есептелінді:  

A) П=TR-TC; 

B) TR=P*Q; 

C)  Пм=Ө(Б-Қ)/ Нқ+Ақ;  

D) П=TR+TC; 

E) П=TC-TR. 

6. Тиімділік бұл: 

A) кәсіпорын қызметі тиімділігінің ең басты экономикалық көрсеткіші; 

B) кәсіпорынның жұмсалым пайдалылығы; 

C) тауарларды көтеріңкі бағамен сату; 

D) пайдаланудың неізгі бағыттарын қорытындылау; 

E) барлық жауап дұрыс емес. 

7. Пайданы үлестірудің принциптері:  

A)  кәсіпорынның  өндірістік-  шаруашылық  және  қаржы  қызметі  нәтижесінен  алынған 

пайданы шаруашылық субьектісі ретінде мемелекет пен кәсіпорынның арасында бөлінеді;  

B)  мемлекет  алған  пайданың  бөлігі  салық  және  алым  ретінде  бюджетке  түседі, 

мөлшерлеменің  өзгеруі  мүмкін  емес.  Салықтың  құрамы және  алымы, оларды  есептеудің 

және бюджет жарнама тәртібі  заңды түрде белгілінеді;  

C)  салықтан  кейінгі  кәсіпорынның  қарауында  қалатын  пайда  мөлшері  өнім  көлемінің 

артуы және өндірістік-шаруашылық және қаржы қызметінің жақсаруына оның мүдделілігі 

кемімеуі керек;   

D)  кәсіпорынның  қарауында  қалатын  пайда  әуелі  кәсіпорынның  одан  әрі  дамуын 

қамтамасыз ететін қорланымға бағытталады, ал қалған бөлігі тек тұтынуға кетеді.  

E) барлық жауап дұрыс.  

8.Жалпы пайда қандай әріппен белгіленеді: 

51 

 

A) TR 

B) NC 

C) TC 

D) FC 

E) Пм 

9.Жалпы пайда қалай анықталады: 

A) жалпы табыс - өндіріс шығындары; 

B) жалпы табыс - барлық ресурстардың экономикалық шығындары; 

C) жалпы табыс - оның шығындары; 

D) бухгалтерлік пайда - өндірістің анық шығындары 

E) жалпы пайда – салықтар, міндетті төлемдер. 

10.Таза пайда қалай анықталады: 

A) жалпы табыс - өндіріс шығындары; 

B) жалпы табыс - барлық ресурстардың экономикалық шығындары; 

C) жалпы табыс - оның шығындары; 

D) бухгалтерлік пайда- өндірістің анық шығындары 

E) жалпы пайда – салықтар, міндетті төлемдер. 

 

 

11  Ұлттық экономика жүйе ретінде 

 

11.1 Ұлттық  экономтика  жүйе ретінде  

11.2  Макроэкономикалық  тепе-теңдіктің  теориялары 

 

 

11.1 Ұлттық  экономтика  жүйе ретінде  

 

Ұлттық    экономика  бүкіл  ел,  мелекет  дәрежесіңе  макрожүйе  ретінде  сипатталады. 

Макроэкономика  экономиканы  жалпы  біріңғай  қарастырады,  оның  тұлғалары  үкімет, 

кәсіподақ  ,  орталық    банктер,  тауар  өндурушілер  мен  тауартұтынушылар  жалпы  тұлға 

ретінде мемлекет көлемінде қарастырылады.  

Макроэкономиканың қарастыратын сұрақтары:         

- экономиканың дамуы қажетті жылдамдықта ма;      

  -өндірілген өнім көлемі қандай;          

- бүтіндей табыс қандай.   

Сонымен  қатар,  ол  жұмысбастылықты  арттыру,  тауар  өндіру  мен  қызмет  көрсетуді 

ұлғайту мәселелерін шешумен айналысады.           

Макроэкономика  әрбір  жеке  иесінің  мекеменің  және  жалпы  қоғамның  толғамына 

әсер  ететін  себеп-салдар  байланыстарын  зерттейді.  “Макроэкономика”  ұғымы  гректің 

макро  “(макрос-үлкен,ірі,ұзақ)  және  эконкмика  (шаруашылықты  басқару  жөнінде)” 

сөздермен  байланысты.  Макроэкономикалық  көзқарастың  негізгі  принципі-экономиканы 

және  экономикалық  көрсеткіштерді  біртұтас  шаруашылық  кешені  ретінде  қарауға 

мүмкіндік 

беретін 

экономикалық 

көрсеткіштерді 

агрегаттау 

арқылы 

жинақталған,қортындылынған шараларды қолдану болып табылады.           

Макроэкономикадағы  ең    көкейтесті  ,  өзекті  мәселе  қолдану  мен  тұтынудың 

арақатынасы  болып  табылады.  Экономикада  өндіріс  факторларын  пайдалану  –  маңызды 

макроэкономикалық көрсеткіштерді, ұлттық өндірістің өнім көлемін құру мен қолдануына 

байланысты.  Ұлттық  экономиканың  қалыптасуын  нәтижелерін  талдау,  бағалау  үшін  әр 

түрлі  экономикалық  көрсеткіштер  қолданылады.  Оның  ішінде  ұлттық  есепшот  жүйесін 

жүргізу  экономикалық  ғылымда  баланстық  тәсілді  дамытудың  бір  бағыты  болып 

табылады.  Ұлттық  есепшот  жүргізу  жүйесі  әлемдік  қауымдастық  елдерін  түгелдей 

52 

 

экономика  аумағында  өндіріс  жағдайын  өлшеуде  қолданылып  және  оның  түпкі 

қортындысы – тұрғындардың  әл- ауқат деңгейін көрсету болып табылады.           

  Ұлттық өндірістің макроэкономикалық нәтижесінде алғаш рет баға беру Ф.Кэне бастаған 

физократтардың үлесіне жатады. Ол осы туралы өзінің көзқарасын «Экономикалық кесте» 

(1758ж.)  деген  белгілі  еңбегінде  баяндаған.  Ф.Кэне  Франияның  XVIII-ші  ғасырдағы 

экономикасын  негізге  ала  отырып,жай  ұдайы  өндірістегі  балансты  талдауды  көрсетті.             

Кейінірек  макроэкономикалық  элементті  талдайды  Д.Рикардо  (1771-  1823жж.),  «Саяси 

экономияның  басталуы  және  салықты  салу»  (1817ж.)  Т.Р.Мальтус  (1766-1834жж.) 

«Тұрғындар  саны  заңының  тәжірибесі»  (1798ж.),  К.Маркс  (1818-1883жж.)  «Капитал» 

(1867ж.)  сияқты  жұмыстарында  қолданды.  Ұлттық  есепшот  жүйесін  жүргізуге 

неоклассикалық  мектептің  өкілдері  У.Джевонс  (1835-1882жж.)  пен  Л.Вальрас  (1834-

1910жж.) белгілі үлес қосты. Ұлттық есепшот жүргізу теориясының дамуына Дж.М.Кейнс 

(1883-1946жж.)  пен  С.Кузнец    (1901-1983жж.)  айтарлықтай  еңбек  сіңірді.  Өнеркәсібі 

дамыған барлық елдерді шалқасынан түсірген <<Ұлы тоқырау>>  деп аталған 1929-1933-

ші  жылдардағы  экономикалық  дағдарыс  макроэкономикалық  талдаудың  қажеттілігін 

көрсетті.  

 Сондықтан  ұлттық  өнім  құрылуының  факторларын,  жұмыссыздық  пен  инфляция 

сауалдарын,  экономикалық  өсу  қарқыны  және  қарқынын  және  ұлттық  өндіріс 

көрсеткіштерін болжай білу тек ұлттық есепшот жүйесін жүргізу арқылы шешіледі.  Осы 

кезден  бастап  ғалымдар  экономика  нәтижесіне  баға  беру  мәселесін  ұлттық  табысты 

есептеуді біліп-зерттеумен қоян-қолтық айналыса бастады.  

           Қазіргі  ұлттық  есепшот  жүйесін  жүргізуді  (ҰЕШЖ)  жасаудың  практикалық 

жұмыстарын ағылшын экономисі Р.Стоун (1913 ж) еңгізді.  Алғашқы рет оның ҰЕШЖЖ 

схемасы 1953-і жылы БҰҰ-ның статистикалық бөлімінде  басылып шықты. Қазір  барлық 

әлемдегі  елдерде  ол  стандарт  ретінде  қабылданды.  Ұлттық  есепшот  оның  жүйесінде 

метрикалық  түрде  бейнеленген,  онда  әрбір  есепшот  көлденең  (табыс)  және  тік  (шығын) 

матрицаларда көрсетілген. Ұлттық есепшот жүйесін құрудағы ертеректегі талпыныстан Р. 

Стоун  ұсынған  айырмашылық  сол,  ол  алғашқы  рет  макро  деңгейде  екі  еселей  жазу 

принципін  «қоғамдық  матрицаларда»  қолданады.  Стандарттық  сипаттамалар  –  ұлттық 

өнім , тұтныс , сауда балансы және басқалары солай толыққанды бейнелегенін көрсетеді. 

Мұнда  сондай-ақ  қаржы  балансы  ұлттық  есепшот  жүйесі  және  демографиялық  есептеп 

шығару жүйесі құру енген.            

 Қоғамдық  өндірістің  макроэкономикалық  көрсеткіштерінің  ең  маңыздысы  жиынтық 

(жалпы) қоғамдық өнім, өнім жалпы ішкі өнім, жалпы ұлттық өнім, ұлттық табыс болып 

табылады. Экономикалық  әдебиетте және шаруашылық практикасында қоғамдық өнімнің 

мөлшерін  анықтауда  екі  ұдайы  көзқарасты  бөліп  қарайды.  Жиынтық  қоғамдық  өнім 

мөлшерін  анықтауда  дәстүрлі  көзқарас  бойынша,  қызмет  көрсетудің  материалдық  емес 

өндіріс  оған  енбейді.  Бұл  өнім  жиынтық  (жалпы)  қоғамдық  өнім  (ЖҚӨ)  болып  аталады. 

Дүниежүзілік  шаруашылық  практикасында  қалыптасқан  келесі  көзқарас  бойынша, 

қоғамдық  өнім  мөлшерін  есептегенде  мынаны  ескереді:  өндірілген  өнім  массасы 

материалдық  өндіріс  өнімнің  ғана  емес,  сондай-ақ  қызмет  көрсетудің  материалдық  емес 

өндірістің  қызметтерін  де  өндіреді.  Бұл  өнім  жалпы  ішкі  өнім  болып  табылады.            

Қоғамдық  өндіріс  нәтижесінің  жалпылама  көрсеткішіне  жиынтық  (жалпы)  қоғамдық 

өнімді  жатқызамыз,  себебі  ол  қоғамдық  өндірістің  бір  жылда  құрылған  материалдық 

игілігінің(өндіріс құрал-жабдығы мен тұтыну заттары) жиынтығын бейнелейді. Жиынтық 

қоғамдық  өнім  (ЖҚӨ)  екі    түрде  өндіріледі:  натуралды  заттай  және  құндындылық.ЖҚӨ 

натуралды-заттай түрінде өндіріс-құрал жабдықтары мен тұтыну заттарынан тұрады. Осы 

тұрғыдан  барлық  қоғамдық  өндіріс(I-ші    бөлімше)  және  тұтыну  заттар  өндірісі(II-ші 

бөлімше).          

    ЖҚӨ құрылымы құн тұрғысынан тұтынылған өндіріс құрал-жабдығы құнына бөлінеді: 

(С) шикізат, материалдар және машина, ірі жабдықтар, зәулім  үйлерге енгізілген құнның 

бір  бөлшегі  және  жаңадан  құрылған  құн  немесе  ұлттық  табыс  (V+M).  Ұлттық  табыс  өз