113
пьютеріне өнімді орнату кезінде пайдаланылатын өнімнің сериялық
нөмірі
(ID).
Лицензиясыз
(жалған
ақшалы)
бағдарламалық
қамсыздандыруды пайдалану заңмен құдаланады. Лицензиялы өнім
оның пайдаланушысына бірқатар құқықтарды береді: әзірлеуші-
фирманың немесе оның дистрибьюторының (өнім сатып алынатын
ресми өкілі) техникалық және кеңестік қолдауын пайдалануға,
толықтырулар мен түзетулердің тегін жіберілімі, бағдарламалық
өнімнің жаңа нұсқасын сатып алу кезінде айтарлықтай жеңілдіктер және
т.б.
Тегін таратылатын осындай бағдарламалар да бар. Көбінесе бұл
бағдарламалар қандай-да бір тәжірибелі бағдарламалаушымен өзі үшін
жазылған, содан кейін ортақ пайдалану үшін берілген. Мұндай
бағдарламалардың
дәрежесі
тегін
(freeware)
болады.
Кейде
бағдарламаның
әзірлеушілері
олардың
бағдарламалары
жеке
пайдаланушылар үшін тегін болып табылатындығын, бірақ ұйымдарда
пайдалану үшін сәйкес лицензия сатып алу қажеттігін көрсетеді.
Тегін және коммерциялық бағдарламалардың арасындағы аралық
орналасуды шартты-тегін бағдарламалар (shareware) алады. Бұл
бағдарламаларды алып (көбінесе Интернет арқылы) және тегін сынап
көруге болады, бірақ оларды жүйелі пайдалану үшін әзірлеушілерге
немесе бағдарламаны таратушыларға белгілі бір соманы, кейде таза
символдық соманы төлеу қажет.
Пайдаланушыларда үлкен атақты алған бағдарламалар, қағида
бойынша, жақсартуын жалғастыруда: олардың қателері түзетіледі, жаңа
мүмкіндіктер қосылады және т.б. Олар ауыспалылығын сақтағандықтан,
бастапқы бағдарламалардың нұсқалары деп аталады. Орнатылған
дәстүр бойынша бағдарламалардың нұсқалары 1.00, 3.5 және т.б.
түріндегі
сандармен
белгіленеді.
Нұсқаның
нөмірі
әдетте
бағдарламаның атауынан кейін көрсетіледі, мысалы Windows 3.0 («үш
нөл» деп оқылады). Сонымен бірге бағдарламадағы маңызды өзгертулер
нүктеге дейінгі тұрған санның ұлғаюымен, ал болмашы өзгертулер
немесе қателердің түзетулері – нүктеден кейін тұратын санның
ұлғаюымен көрсетіледі. Мысалы, бағдарламаның бастапқы нұсқасы 1.0
деп белгіленеді, бірнеше түзетулері бар нұсқа – 1.1, ал маңызды
толықтырулар енгізгеннен кейін бағдарламаның жаңа нұсқасында 2.0
нөмірі болады. Кейде шыққан жылдары бойынша нұсқаның белгіленуі
пайдаланылады, мысалы: Windows 98 – бұл 1998 жылы шығарылған
Windows ОЖ кезекті нұсқасы. Бағдарламалық өнімнің кезекті
нұсқасына әріптік индекс тіркелуі мүмкін, мысалы Windows XP
(ағылшын тілінен eXPerience — «тәжірибе»).
114
Операциялық жүйелердің әртүрлілігін әртүрлі негіздер бойынша
шартты түрде жүйелеуге болады: есептеу жүйелері мен аппараттық
тұғырнаманың қуаттылығы, желілік өзара әрекеттесулердің мүмкіндіктері
және т.б. Бұдан әрі бізді тек дербес компьютерлерде пайдаланылатын
операциялық жүйелер ғана қызықтыратын болады.
3.1.1. UNIX
операциялық жүйесі
Unix операциялық жүйесі басында бағдарламалық әзірлеулерге
арналған жинақы жүйелер ретінде құрылған. Іс жүзінде барлық жүйе Си
жоғарғы бағдарламалау тілінде жазылған, соның салдарынан меңгеруге
оңай және әртүрлі аппараттық тұғырнамаларға жеңіл беріледі. Осы ОЖ
әзірлеу ХХ ғасырдың 70-жылдары басталған болатын.
Сол кезде ол негізінен университеттік ортада еркін таралған және
аспаптық орта ретінде атақты иеленді. ХХ ғасырдың 70-жылдарының
аяғында мини-ЭЕМ UNIX пайда болуымен сол уақытта қолданыста болған
коммерциялық операциялық жүйелердің барлық функционалдығын
иеленгендіктен және әртүрлі аппараттық тұғырнамаларға оңай орнатыла
алатын осы санаттың машиналары үшін ОЖ стандарты болып қалды. ХХ
ғасырдың 80-жылдарының ортасында бірінші ДК пайда болуымен Intel
тұғырнамасында пайдалануға арналған UNIX ОЖ нұсқалары туындады.
Бірінші 32-разрядты процессордың пайда болу сәтінен бастап осы ОЖ
дамытуға жаңа айналым басталады. Дегенмен осы серпіліс Интернеттің
пайда болуының арқасында UNIX туындады.
Классикалық операциялық жүйелерден айырмашылығы дербес
компьютерлер (DOS, Windows) үшін UNIX уақыт бөлгіші бар көп
пайдаланушылық және көп тапсырмалы операциялық жүйе болып
табылады. UNIX басқарылатын сол есептеу жүйесі файлдық сервер,
коммуникациялық сервер, баспа сервері ретінде пайдаланыла алады және
көптеген желі пайдаланушыларының сұранымдарына қызмет көрсете
алады. UNIX операциялық жүйесі ең басында желілік есептеулерді
ұйымдастыру үшін әзірленген болатын және қазіргі уақытта жергілікті
және корпоративті есептеу жүйелерін құрастыру үшін ең тиімді орта
болып табылады.
UNIX операциялық жүйесінде мультибағдарламалаудың классикалық
сұлбасы пайдаланылады. Жүйеде оның астында бірнеше пайдаланушылық
бағдарламаларды параллель орындау мүмкіндігі қарастырылған. Әрбір
орындайтын бағдарламаға белгілі бір операциялық жүйенің үрдісі сәйкес
келеді.
UNIX операциялық жүйесі дүниежүзіндегі ең танымал операциялық
жүйелердің бірі болып табылады. Осы ОЖ нұсқалары іс жүзінде барлық
аппараттық тұғырнамалар үшін бар: дербес компьютерлерден қуатты
серверлер мен суперЭЕМ дейін. 1992 жылдан бастап бірінші 64-разрядты.
115
процессорлар пайда болғаннан кейін, UNIX 64-разрядты нұсқалары пайда
болды.
UNIX жүйесінің сенімділігі айтарлықтай дәрежеде оның ашықтығы
мен жеткілікті ұзақ өмір мерзімімен анықталады. Жүйенің ашықтығы мен
осы ОЖ әзірлеулер жүргізетін тәуелсіз компаниялардың үлкен санының
бар болуы жаңа механизмдер, компоненттер мен түзетулер сапалы жүзеге
асырылатын қалыпты бәсекелес ортаны құруға мүмкіндік береді. Бұдан
басқа, UNIX тұрақты дамуы осы ОЖ коммерциялық емес нұсқаларының
бар болуымен ынталандырылады. Осының барлығы әзірлеуімен Microsoft
монополиялық бір компаниясы айналысатын Windows ОЖ дамыту
идеологиясынан өте ерекшеленеді. Пайдаланушының графикалық
интерфейсі нақты UNIX ортасында әзірленген болатын және тек сосын
ғана басқа операциялық жүйелерде, оның ішінде Windows кеңінен
пайдаланыла бастады. UNIX графикалық қабықшасының операциялық
жүйені, жіңішке баптауды бақылау және басқару үшін, жабдықтың күйін
қадағалау үшін және т.б. көптеген құралдары бар.
Көптеген жағдайларда бізде кеңінен таралған IBM-бірлескен
техникасына бағдарланған шағын компаниялар мен жеке тұлғалар үшін
UNIX ОЖ пайдалану экономикалық тұрғыдан едәуір үнемді.
Бұл FreeBSD немесе Linux сияқты UNIX тегін немесе шартты түрде
тегін клондарын пайдалану мүмкіндігімен анықталады. Ықыласы болған
жағдайда коммерциялық нұсқаларды сатып алуына болады: Solaris 7, SCO
UnixWare, OpenServer немесе OpenBSD.
F r e e B S D Unix ОЖ тікелей ағыны болып табылады және оның
маңызды тұжырымдамаларына негізделеді. FreeBSD — көпшілік
пайдаланатын операциялық жүйе. Бұл бірнеше пайдаланушылардың
әртүрлі тапсырмаларды шешіп және бір-біріне мүлде кедергі келтірмей бір
уақытта жұмыс жасай алатынын білдіреді. Жүйе осындай жады,
процессорлық уақыт, перифериялық құрылғылар және т.б. сияқты
қорларды дұрыс тарату мен бақылау үшін жауапкершілік артады. Бұл
операциялық жүйе Интернет үшін әртүрлі желілік қосымшалардың
әзірлеушілерінің арасында кеңінен таралды.
L i n u x оп е р а ц и я л ы қ ж ү й е с і Тағы бір Unix ағыны болып
табылады. Бұл желілік терезелік графикалық жүйесі бар көпшілік
пайдаланатын операциялық жүйе. Ол ашық жүйелердің стандарттары мен
Интернет желісінің хаттамаларын сүйемелдейтін Unix, DOS, MS Windows
жүйелерімен үйлесімді. Бастапқы мәтіндерді қоса, жүйенің барлық
компоненттері еркін көшіру және пайдаланушылардың шексіз саны үшін
орнатуға арналған лицензиялармен таратылады. Linux операциялық жүйесі
Хельсинки университетінің Линус Торвалдспен (Linus Torvalds)
әзірленген.
Достарыңызбен бөлісу: |