18
Механикалық биореакторда араласу механикалық араластырғышпен
өтеді. Бұл бір жағынан бірқалыпты араластырмайды жəне екіші жағынан
микроарганизмдердің өлуіне алып келеді.
Аэролифті биораекторда газдың фазасын сұйықтық арқылы (барботажды
араластыру), үрлеу арқылы орындалады. Бірақ бұл жағдайда нəтижелі
араласуды болдырмайды, қажетсіз көбіктенуге əкеліп соғады.
Газ-құйынды биореактор түрінде араластыру квазистационарлы ағыстың
осьтік қарсы тогымен араластырылады, беттің үстінде қысымның төмендеуінің
нəтижесінде пайда болған газдың аэрациялағыш құйынымен жəне ауа
ағысының суспензия бетіне үйкелісі нəтижесінде пайда болады.
Газды құйын биореактор. Сүт қоректілердің клеткаларын жəне басқа да
сезімтал клеткаларды пайдалану арқылы жаңа емдік препараттарды жасаудың
жылдам қарқынмен дамуы, микробиологиялық синтездің оңтайлы жағдайларын
қамтамасыз ететін – қазіргі заманғы биореакторларды жасау қажеттігін
тудырды.
Биореактордың жұмысы – онда культивацияланатын клеткалар жəне
микроорганизмдермен үшін қолайлы жағдай жасау.
Бұл жағдай төмендегілерді қамтамасыз етеді:
1.
газ фазасында жақсы масса алмасуы– дем алуы,
2.
қоректену – қоректік заттарды енгізу.
3.
метоболиттерді шығару.
Бұл кезде клеткалар механикалық, жылулық жəне басқа да стресстік
əрекеттерге ұшырамау керек.
Араластыруда белгілі екі тəсілі бар.
Бірінші тəсіл – механикалық құралдардың көмегімен сұйық фазаның
ішінде орналасып айналу арқылы сұйықты қозғалысқа келтіреді.
Екінші тəсіл – газ фазасын сұйықтың ішіне үрлеу арқылы араластыру.
Механикалық араластырғышты биореактордың кемшілігі:
– араластыру кезінде жоғары турболентті жəне тоқырау аймағы пайда
болу. Солардың əсерінен клеткаларға қажет қоректік заттар біркелкі
жеткізілмейді;
–
метоболиттерді шығару кезінде де осы жағдай болады.
–
осы себептерден аппараттағы беттік массаалмасу клеткалар мен
микроорганизмдер культурасы үшін жеткіліксіз болады;
–
араластырғыш құралдардың қалақтарының ұшында кесіп отыратын
күштің пайда болуы əсерінен клеткалар мен микроорганизмдер өледі.
Механикалық
араластырғышы
бар
биореакторларда
қолданған
қуаттардың 70 % ортаның қарсы күштерін жою үшін жұмсалады. Осы кезде
механикалық энергия жылу энергиясына айналады да, культуралық сұйыққа
зиянды артық жылу көбейеді. Осы артық жылуды шығару қосымша қаражат
кетпек жəне жылыту бүкіл көлемге əркелкі тарайды да, биотехнологиялық
процестердің нəтижелеріне зиянды əсер етеді.
Араластырғыш құралдардың қалақшаларының ұшында қыздырудың
локальды микрозоналары пайда болады да, олар да клеткаларға зиян келтіреді.
19
Аэролифті биореактор газды фазада жақсы араласады. Бірақ қатты
араласпайды. Аэролифті биореактордың кемшіліктері:
- əлсіз араласқандықтан белсенді тіршілік ететін культуралар үшін
жарамайды.
- қалқып шыққан ауа көпіршіктері жарылған кезде жанындағы сезімтал
клеткаларды өлтіреді немесе жарақаттайды, мысалы эмбриональды немесе
насекомдардың клеткаларын.
Сонымен қатар осы биореакторларда аса мол көбіктену болады да,
аппараттың барлық көлемін пайдалануға мүмкіндік бермейді, ал көбікті
химиялық заттар мен басу соңғы өнімнің сапасын түсіруге жəне
қымбаттануына
əкеп
соғады.
Аэролифті
биореакторда
жабысқақ
сұйықтықтарда пайдалануға мүмкіндік жоқ.
Əлемдегі қолданылып жүрген биреакторлардың көбі жоғарыда айтылған
кемшіліктері бар екі апараттардың қосынды түрі қолданылады.
Бұл кемшіліктер клеткалардың араластыру кезіндегі жарақаттануларына,
масса алмасудың жеткіліксіздігіне, турбументті жəне тоқырау аймағының
болуына, энергияның көп жұмсалуына жəне жабысқақ ортадағы нашар жұмыс
істеу сипаттамаларына байланысты.
Биореактор термостаттандырылған ыдыс болып келеді. Оның ішінде
газдық орта жəне культуралық орта культуралық сұйықтықтың беті арқылы
еркін бөлінеді. Толтыру көлемі биореактордың физикалық көлемінің 10% - тен
90%-ке дейін, технологиялық талаптарға байланысты өзгеріп отырады.
Биореактордың газды аймағынды культуралды ортаның бетінде қарқынды ауа
құйыны пайда болады. Ауа культуралды ортаны айнамалы қозғалысқа келтіреді
де, осьтік жылдамдық алаңы пайда болады. Культуралды ортаны биореакторда
араластыру сұйықтық ортада 3 өлшемді қозғалыс тудыру арқылы орындалады.
Қозғалыс беттің үстіндегі қысымның ауытқуының жəне ауа ағысының
суспензия бетіне үйкеліс күшінің нəтижесінде пайда болатын аэрациялағыш
газ құйынының əсерінен болады.
Сұйықтық ортада үш векторлы қозғалыс болады:
А) горизонтальдық жазықтықта;
Б) вертикалдық жазықтықта;
В) радиалды құрамдас бөлігі болады;
Осының арқасында жұмсақ, көпіршіксіз жəне жоғарғы трубулетті,
гидросоққысыз жəне жоғары турбулентті зоналарсыз, бірақ эффектілі араласу
болады.
Газ-құйынды биореакторда масса алмасу жылдамдығы жоғары: 6000-
8000 (KL 1/сағ).
Өндірісте 10-90% көлемін толтырғанда өзінің сипаттамаларын
өзгертпестен жұмыс істейді, аралық биореакторларды қолданудың қажеті жоқ.
Тұтқырлығы судың тұтқырлығындай сұйықтарды араластыру үшін
энергия шығыны небəрі 0,3 вт/л жұмсалады, бұл механикалық
араластырғыштары бар биреакторға қарағанда, 10-12 есе аз.
