17
Сурет 2.1 – Ақпараттық жүйелердің жіктелуі
2.1.1 АЖ негізгі белгілері
Ақпараттық жүйелердің барлығына тән белгілер:
1. АЖ құрылымы мен оның функционалдық қызметі қойылатын
мақсаттарға сай болуы керек.
2. Деректер базасы, сараптамалық жүйелер және білім базаларына
негізделеген мерзімді, жүйелі, сенімді, шынайы ақпаратты өндіру. Өйткені
кез-келген АЖ ақпаратты жинақтау, сақтау және өңдеуге арналады, яғни кез
келген АЖ негізінде сақтау ортасы мен деректерге қол жеткізу жатады.
Сақтау ортасы ақпаратты өңдеп сақтаудың сенімділігі мен қол жеткізудің
нәтижелілігін қамтамасыз ету керек.
3. АЖ адамдардың бақылауында болып, оларға түсінікті болып, негізгі
принциптерге сай АЖ негізіндегі өндіріс стандарты түріндегі іске асырылу
керек. АЖ тұтынушысының интерфейсі түйсік дәрежесінде түсінікті болуы
тиіс.
4. Деректерді беру торларын қолдану.
АЖ келесідей міндеттерді шеше алады:
– Ақпаратты іздеу, өңдеу және сақтау. Компьютерленген АЖ ақпаратты
тез, әрі сапалы түрде өңдеуге арналған.
– Құрылымы жағынан әртүрлі деректерді сақтау. Біртекті деректер
файлдарымен жұмыс жасайтын АЖ жоқ. АЖ қойылатын талаптар бойынша
ол дамуға қабілетті болуы керек. Жаңа функцияларды орындау үшін жаңа
құрылымды қосымша деректер қажет болуы мүмкін. Ол кезде жинақталған
ақпарат сақталып отыруы керек. Теория тұрғысынан бұл мәселелерді шешу
18
үшін сыртқы жадының бірнеше файлдарын қолдануға болады, олардың
әрқайсысы тұрақты құрылымы бар деректерді сақтайды. Пайдаланылатын
файлдарды басқару жүйесінің ұйымдасу жолына қарай ол файлды жазу
структурасы болуы немесе жеке кітапханалық функцияның көмегімен демеліп
отырады. Деректерді сақтаудың файлға негізделген жүйелер негізінде жеке
компонент-деректер базасының басқару жүйесі құрылды.
Ақпарат ағындарын талдау және жобалау. Ақпарат ағымдары, олардың
ақпаратты тарату каналдарында таралу ерекшеліктері ақпарат ауқымын
кішірейтіп, стандарттап, есептеуші машиналарда тиімді өңдеу үшін бейімдеу
мақсатында зерттеледі.
– Ақпаратты беру және сақтау әдістерін зерттеу – табиғаты әртүрлі
ақпаратты формалды сипаттау мақсатында арнайы тілдерді құру, ақпаратты
сығымдау және кодтаудың арнайы тәсңлдерін жасау, ауқымды құжаттарды
қысқартып, рефераттау. Бұл бағыт көлемінде әртүрлі білімдер саласындағы
ақпараттарды есептеуші машиналарға қолжетімді болатындай етіп сақтайтын
кең ауқымды деректер банктерін құру жұмыстарын да қамтиды.
Іс-шараларды құру және оларды жүзеге асыру мақсатындағы
техникалық жабдықтарды жасақтау. Олардың көмегімен есептеуіш
машиналарға
арналмаған
құжаттардан
ақпаратты
алу
процесін
автоматтандыруға болады.
Табиғи тілде немесе сұраныстардың арнайы тілдерінде құрастырылған
ақпараттық қоймалаларға деген сұраныстарды қабылдай алатын ақпараттық
іздеуші жүйелерді жасақтау.
– Ақпаратты сақтау, өңдеу және беру торларын жасау. Олардың
құрамына деректердің ақпараттық банктері, терминалдар, өңдеу орталықтары,
байланыс жолдары кіреді.
2.1.2 Ақпараттық жүйелердің қолданылу аясы
АЖ көмегімен шешілетін нақты мәселелері жүйе қолданыс мақсатына
байланысты
болады.
Ақпараттық
жүйелерді
пайдалану
аясы
әртүрлі:банктерде, өндірісті басқару, медицина, спорт, білім беру, ғылымда,
әскери істе, әлеуметтік сфера, сауда және т.б.салалар.
Ақпараттық жүйе Қазақстан Республикасында әртүрлі салаларда
кеңінен қолданысқа түсуде. Мысалы: экономика, саясат, мәдениет, ғылым
аясында көптеп пайдалануда. Жалпы қазіргі заманда ақпараттық жүйені
қолданбау мүмкін емес-ті.
Кесте 2.1.2.1– АЖ қолдану аясы
Экономика
Саясат
Мәдениет
Ғылым
Өндірістік
Мемлекет
Дәуір
Теория
19
қарым-
қатынастар
Өндіріс
Билік
Салт
Әдістер
Қаржы
Қоғам
Дәстүр
Құралдар
Бизнес
Халықаралық және
діни ұйымдар
Дін
Жүйелеу
Қарым-
қатынастар
Партиялар
Ұлттық
құндылықтар
Ғылыми –
техникалық
революция
Өнім
Қоғамдық ұйымдар Этика
Қолданыс
Қызмет көрсету
Өнер
Нәтиже
Жүйе
Білім беру
Салдарлар
Сапа
Спорт
Тұтынушы
Кесте 2.1.2.2 – АЖ әдістемесі, белгісі және нәтижесі
Әдістемесі
Негізгі белгісі
Нәтижесі
Ақпаратты бағытты
түрде жасау, сақтау,
беру және бейнелеу
Әлеуметтік орта мен
бизнестің өзгеру
заңдылықтарын есепке алу.
Білімге бағыт алу
Өндірісті
ұйымдастырудың жаңа
көзқарасы. Зейіннің
тқтынушыға ауысуы
Ақпаратты өңдеудің
жаңа технологиясы
Біртұтас технологиялық
АЖ
Мамандар мен
менеджерлер
жұмысының бірігуі
Ақпаратты өңдеудің
түбегейлі жаңа
құралдары
Басқару технологиясына
кірігуі
Басқарушылық
шешімдерді
қабылдаудың жаңа
технологиялары
2.1.3 Ақпараттық жүйенің тіршілік циклі
Тіршілік циклінің ұғымы АЖ жобалау әдістемесінің негізгі ұғымдарына
жатады. АЖ тіршілік циклі АЖ жасау жайлы шешім қабылданғаннан бастап
оны қолданыстан толықтай алып тастағанға дейінгі уақытты қамтитын
үздіксіз процес. АЖ тіршілік циклін белгілейтін халықаралық стандарт -
ISO/IEC 12207 (International Organization of Standartization –Стандарттаудың
халықаралық өнімі. International Electrotechnical Commisin Electro –
Электротехника жөніндегі халықаралық комиссия) Бұл стандарт АЖ тіршілік
циклінің құрылымын белгілейді. Ол 3 топтан тұрады:
1.Тіршілік циклінің негізгі процестері (сатып алу, жеткізу, жасақтау,
қолдану, жабдықтандыру).
