Әдістемелік-нұсқау хат/2017-2018 оқу жылы

Әдістемелік-нұсқау хат/2017-2018 оқу жылы 
 
98 
26-
кесте  –  Жазба  жұмысының,  сыныптан  тыс  жұмыстардың  саны 
(мазмұндама, шығарма, сыныптан тыс оқу) 
 
Сыныптар 
Жазба , сыныптан 
тыс жұмыстардың  
түрлері 
Оқу тоқсандары 
Барлығы 
І 
ІІ 
ІІІ 
ІҮ 
6 
Мазмұндама 
2 
2 
- 
- 
4 
Шығарма 
- 
- 
2 
2 
4 
Сыныптан тыс оқу 
1 
1 
1 
1 
4 
Барлығы: 
3 
3 
3 
3 
12 
8 
Шығарма 
1 
1 
1 
1 
4 
 
Эссе 
1 
1 
1 
1 
4 
 
Сыныптан тыс оқу 
1 
1 
1 
1 
4 
 
Барлығы: 
3 
3 
3 
3 
12 
9 
Эссе 
1 
1 
1 
1 
4 
 
Шығарма 
1 
1 
1 
1 
4 
 
Сыныптан тыс оқу 
1 
1 
1 
1 
4 
 
Барлығы: 
3 
3 
3 
3 
12 
 
Мазмұндама – білім алушының өз ана тілі мен әдебиетінен алған білімін 
тексерудің  негізгі  нысандарының  бірі.  Мазмұндама  арқылы  баланың  өз  ойын 
жазбаша  жүйелі  баяндай  білу  қабілеті  мен  тіл  байлығы,  сауаттылық  деңгейі 
айқын көрінеді. 
 
27-
кесте – Мазмұндама мәтінінің көлемі 
 
Сыныптар 
Мәтін көлемі 
6 
150-
200 сөз 
 
28-
кесте – Мазмұндама мәтінінің шартты белгілері 
 
Шартты  белгілер 
Белгілер 
Нені білдіреді? 
/ 
емле қатесі белгіленеді 
V 
тыныс белгісінен кеткен қате 
Z 
абзац керек деген белгі 
Z 
артық қойылған абзац 
? 
екі ұшты, осы сөйлемді ойлан деген белгі 
?! 
пікірді немесе фактіні бұрмалаудан кеткен кемшілік 
! 
осы жерге ерекше көңіл аудар 
~ ~ 
ауыстыруды  керек  ететін,  бірнеше    қайталанған 
сөздер мен сөйлемдер 
... 
стильдік  жағынан  дұрыс  құрылмаған,  жөндеп  жаз 
деген белгі 
... 
сөз қалдырып кетсе, түсініксіз сөйлемдерді белгілейді 

Әдістемелік-нұсқау хат/2017-2018 оқу жылы 
 
99 
Мазмұндама  жаздыру  арқылы  оқушылардың  тілдік  материалдарды 
орынды қолдана білуге, жазбаша сөйлеудің ерекшелігін, мәтіннің синтаксистік 
құрылысын меңгертуге, ең басты қайта жасау қиялын дамытуға игі ықпал етеді. 
Осындай  білім  дағдыларын  қалыптастыруда  мазмұндаманың  мынандай 
түрлерін жүргізуге болады: 
- 
дайын мәтін бойынша мазмұндама; 
- 
сурет бойынша мазмұндама; 
-
аяқталмаған мәтін бойынша мазмұндама.  
Мәтін мазмұнын мазмұндап жазу формалары әртүрлі болады:  
- 
мәтін мазмұнын дәлме-дәл жеткізіп жазу; 
- 
мәтін мазмұнын өз беттерінше меңгеріп, өз сөздерімен құрастыру; 
- 
өз жанынан қосымша оқиға қосу; 
- 
мәтін  формасын  өзгерте  мазмұндау,  яғни,  бірінші  жақта,  осы  шақ 
формасында немесе керісінше мазмұндау; 
- 
қысқарта  мазмұндау,  яғни,  берілген  мәтіннің  тек  түйінді,  негізгі 
мәселелерін ғана мазмұндау, қажетсіз деп табылған детальдарды қысқарту; 
- 
кеңейте  мазмұндау,  яғни,  мәтін  мазмұнына  байланысты  дәйексөз  және 
эпиграф келтіре отырып мазмұндау; 
- 
берілген мәтін мазмұнына лайықты ой қорытындысын жасау. 
Шығарма  мен  мазмұндаманы  бағалау.  Оқушы  шығармасын  тексеру, 
бағалау негізінен бес салаға бөлініп қарстырылады: 
1) 
мазмұндылығы мен идеялылығы; 
2) 
ой-пікірдің жүйелілігі; 
3) 
стилі; 
4) 
грамматикалық сауаттылығы; 
5) 
әдеби материалдарды пайдалануы. 
Бұлардың  қай-қайсысы  да  білім  алушының  білімін  бағалауда  маңызды. 
Білім  алушылардың  тақырыпты  аша  білу  және  стильге  сәйкес  тілдік 
құралдарды  пайдалана  алу  дағдысы;  тілдік  нормалар  мен  сауатты  жазу 
ережелерінің  сақталуы;  ой-пікірдің  жүйелілігі,  шығарманың  тақырыпқа 
сәйкестігі,  әрбір  бөлімнің  мөлшері  мен  пікір  ұтымдылығы;  тақырыпты  ашуға 
байланысты  сөз  қолданысы,  бір  сөзді  бірнеше  рет  қайталамауы,  дәйексөзді 
ұтымды  қолдана  білуі;  алынған  әдеби  материалдарының,  дәлелдерінің 
нақтылығы, тақырыпты ашуда тиімді қолдануы бағалауда ескерілу ұсынылады. 
Шығарма мен мазмұндама екі бағамен бағаланады: 
1) бірінші баға – мазмұны мен тіл шеберлігіне (көркем тілмен жеткізілуі); 
2)  екінші  баға  –  сауаттылығына,  яғни,  орфографиялық,  пунктуациялық 
және тілдік нормалардың сақталуына қойылады; 
3) баға дәптердің сол жақ шетіне қойылады; 
4)  жазба  жұмысының  бағасы  өткізілген  күнгі  журналдағы  бағанға 
қойылады. 
«Қазақ әдебиеті» пәні бойынша дәптермен жұмысты ұйымдастыру. 
Дәптерлерді  тексеру  тәртібі.  6, 8, 9-сыныптарда  жұмыс  дәптерлері 
аптасына 1 рет тексерілуі қажет.  
 

Әдістемелік-нұсқау хат/2017-2018 оқу жылы 
 
100 
29-
кесте – Білім алушы дәптерлерінің саны 
 
Пән 
Жұмыс 
дәптері 
Жазба жұмыс дәптері 
Барлығы 
Қазақ 
әдебиеті 
1 
1 
2 
 
«Қазақ  әдебиеті»  пәнінен  дәптердегі  жазба  жұмыстарын  мынадай  тәртіп 
бойынша орындау ұсынылады: 
- 
дәптерге ұқыпты, түсінікті жазу;  
- 
көк сиялы қаламмен жазу және қажет кезінде қара қарындаш пайдалану; 
- 
дәптер сыртын үлгі бойынша білім алушы өзі толтыруы қажет.  
- 
қазақ  әдебиеті  пәнінен  жазба  жұмыстарына  арналған  дәптері  (бұл 
дәптерге мазмұндама, шығарма, эссе орындалады). 
Дәптерлердегі барлық жұмыстар төмендегі талаптарды, ережелерді сақтай 
отырып жүргізілуі керек:  
- 
ай аты мен күн реті жазбаша жазылады; 
- 
күн реті мен жұмыс түрінен соң нүкте қойылмайды. Дәптердің  басынан, 
жол тасталмай, барлық жазбалар бір деңгейде жазылады; 
- 
сынып  жұмысын  немесе  үй  жұмысын  орындағанда  тапсырмалар 
арасында жол қалдырылмайды; 
- 
мәтін азат жолдан басталады; 
- 
сынып жұмысы мен үй жұмысының арасында 2 жол қалдырылады; 
- 
дәптерлерді тексеруден кейін келесі сабақта талдау жасалу қажет; 
- 
дәптердегі барлық жұмыс қызыл сиялы қаламмен тексеріледі.  
Оқу  жылдамдығы  –  білім  алушы  тұлғасының  қалыптасуына  әсер  ететін 
маңызды  факторлардың  бірі  болып  табылады.  Оқу  дағдысын  дұрыс 
қалыптастыру мынадай талаптардан туындайды: 
- 
оқу техникасы (сөздерді, сөйлемдерді дұрыс оқу және дыбыстау); 
- 
мәтінді түсінуі (оның мағынасын, мәнін, мазмұнын ұғыну). 
Бұл  екеуі  бір-бірімен  тығыз  байланысты.  Өйткені  оқу  техникасын 
жетілдірмей – түсіну, дұрыс оқу жүзеге аспайды. 
Оқу  жылдамдығын  дамыту  –  мәтіндегі  сөздерді  қалай  болса,  солай 
бастырмалатып немесе сөздердің ара жігін айырмай оқу емес. Бұл – оқығанды 
түсінетіндей қалыптағы шапшандықпен оқу.  
Оқу жылдамдығы дегеніміз – белгілі бір уақыт ішінде оқылатын мәтіннің 
көлемі.  Жалпы,  оқу  техникасымен  жұмыс  –  ұзақ  процесс,  оған  балалар  үнемі 
қызығушылық таныта қоймайды. Дегенмен жақсы оқу техникасы болмайынша, 
баланың жоғары сыныптарда білім алуы қиынға соғады.  
Осыған  орай,  Ы.  Алтынсарин  атындағы  Ұлттық  білім  академиясы 
мұғалімдерге  көмек  ретінде  әзірлеген  «Бастауыш,  негізгі  орта  және  жалпы 
орта  мектеп  деңгейлерінің  оқыту  тілдері  бойынша  әдістемелік 
ұсынымдама»  Академия сайтына (
www.nao.kz
) орналастырылды. Әдістемелік 
құралда  оқу  мәтіндерінің  түрлері  мен  оқу  техникасы,  оқу  әдістері 
қарастырылып,  негізгі  мектептердегі  оқу  нормативтері  мен  оқу