Этнос14. 12. indd

53
ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК
кеттік органдарға тапсырады. Қ.Х. атынан сөз айтып, əрекет ету Республика 
Президентіне,  сондай-ақ  конституциялық  өкілеттілік  шегінде  Парламентке 
тиесілі. Мұндай өкілеттілік ешқандай саяси партияға да, діни бірлестікке де, 
азаматтардың жергілікті қоғамдастығына да берілмеген. Билікті ешкім иеле-
не алмайды, билікті иеленіп алғандар заң бойынша қудаланады (Қазақстан 
халқы Ассамблеясы).
ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫ АССАМБЛЕЯСЫ (ҚХА) (ор. Ассамблея народа 
Казахстана, ағыл. the Assembly of People of Kazakhstan) – Қазақстан Респу-
бликасының Президенті құрған жəне басқаратын конституциялық орган, эт-
носаралық қатынастар мен қоғамдық келісімді жарастыруға арналған қоғам-
дық-саяси  институт,  мемлекеттік  этносаясатты  жүзеге  асырудың  шешуші 
құралы. ҚР Президентінің 1995 жылғы 1 наурыздағы Жарлығымен құрылды. 
2007 жылға дейін «Қазақстан халықтарының Ассамблеясы» деп аталып келді.
Ассамблеяның  құқықтық  мəртебесі  Қазақстан  Республикасының  «Қа-
зақстан  халқы  Ассамблеясы  туралы»  арнаулы  Заңымен, «Қазақстан  халқы 
Ассамблеясы  туралы  ережемен», «Қазақстан  халқы  Ассамблеясының 2020 
жылға  дейінгі  даму  тұжырымдамасымен»  белгіленген.  Бұл  құжаттарда  жа-
сақтау тəртібі, басқару құрылымы мен органдары реттелген, ҚХА мақсатта-
ры, негізгі міндеттері, қызметінің бағыттары, өкілеттіктері; сондай-ақ мем-
лекеттік органдармен жəне қоғамдық бірлестіктермен ықпалдасуды ұйымдас-
тыруының  ерекшеліктері,  этносаралық  қатынастар  саласында  мемлекеттік 
саясатты əзірлеу мен жүзеге асыруға қатысу механизмдері белгіленген. 
Ассамблеяның жоғарғы органы жылына бір рет өткізілетін сессия болып 
табылады. Сессиялар арасындағы кезеңде ҚХА Кеңесі жұмыс істейді. ҚХА 
Төрағасы – ҚР Президенті – Елбасы Н.Ə.Назарбаев. 
  Ассамблеяның  басты  ерекшеліктерінің  бірі – елдің  жоғарғы  заң  шыға-
рушы органы Парламентте Қазақстанның бүкіл этностарының мүдделеріне 
кепілді  түрде  өкілдік  ету.  Ассамблея  Парламент  Мəжілісіне 9 депутат  сай-
лайды. 
 ҚХА-ның жұмыс органы – Президент Əкімшілігі құрылымының дербес 
бөлімі  ретіндегі  Ассамблея  Хатшылығы.  Маңызды  қоғамдық,  əлеуметтік 
жəне кеңесші органдар ретінде ҚХА құрылымына ҚХА ғылыми-сараптама-
лық кеңесі, Этносаралық мəселелер бойынша жетекші журналисттер мен са-
рапшылардың Қазақстан халқы ассамблеясы жанындағы клубы; «ҚХА қоры» 
қоғамдық қоры; «Тілдарын» тілдерді оқытудың инновациялық технологияла-
рының əдістемелік орталығы; ҚХА кəсіпкерлер ассоциациясы, Бейбітшілік 
пен Достық академиясы. 
Қазақстан халқы Ассамблеясы – мемлекеттік билік жүйесіне де қосылған 
институт  əрі  азаматтық  қоғам.  Мемлекеттік  салаға  қатысы  Президентпен, 
əкімдермен,  Президент  Əкімшілігімен,  өңірлердегі  əкімдердің  аппаратта-
рымен,  салалық  атқарушы  органдармен  байланыстары  арқылы  жүзеге  аса-

54
ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК
ды. Ал қоғамдық сипаты этномəдени бірлестіктерден жəне басқа қоғамдық 
маңызы  бар  құрылымдардан,  азаматтық  қоғам  институттарынан  көрінеді 
(қар. Этносаралық толеранттылық пен қоғамдық келісімнің қазақстандық 
үлгісі, Қазақстандағы этносаясат қағидаттары, ҚХА Төрағасы, ҚХА Хат-
шылығы, ҚХА кеңесі, ҚХА ғылыми-сараптамалық кеңесі).
ҚАЗАҚСТАН  ХАЛҚЫ  АССАМБЛЕЯСЫНЫҢ (2020 ЖЫЛҒА  ДЕ-
ЙІНГІ) ДАМУ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ – (ор. Концепция развития Ассамблеи 
народа Казахстана (до 2020 года), ағыл. the concept of development the Assembly 
of People of Kazakhstan (till 2020))  мемлекеттік этносаясатты жүзеге асыруға, 
ұлттық бірлікті қалыптастыруға, қоғамдық келісім мен тұрақтылықты қамта-
масыз етуге, этносаралық қатынастар саласындағы мемлекеттік жəне азамат-
тық институттардың өзара іс-қимылын жандандыруға жəне осы өзара іс-қи-
мылдың  тетіктерін  жетілдіруге,  ең  алдымен,  Ассамблея  институты  арқылы 
қол жеткізуге бағытталған негізгі бағдарлар жүйесінің жиынтығы. 
Негізгі қағидаттары: адам жəне азаматтың құқықтары мен бостандықтары-
ның басымдығы; халық пен мемлекет мүдделерінің басымдығы; Қазақстан-
ның ұлттық бірлігі, егемендігі мен тұтастығы; нəсіліне, ұлтына, тіліне, дініне, 
наным-сеніміне немесе басқа да жағдайларға қарамастан адамның жəне аза-
маттың құқықтары мен бостандықтарының теңдігі; Ассамблея мүшелерінің 
оның құрамындағы тең құқылығы жəне өз қызметі үшін жеке жауапкершілі-
гі; транспаренттік. Мақсаты – Ассамблея институтын бұдан əрі дамыту жəне 
оның  елдің  тəуелсіздігі  мен  мемлекеттігін  нығайтудағы  рөлін  арттыру,  па-
триотизм, қазақ халқы мен мемлекеттік тілдің топтастырушы рөлін арқау ете 
отырып, жалпы құндылықтар негізінде қоғамдық келісім мен ұлттық бірлікті 
қамтамасыз ету. 
Негізгі міндеттері: 1) «Қазақстан - 2050» стратегиясын іске асырудың, 
күшті  мемлекет,  дамыған  экономика  жəне  Жалпыға  Ортақ  Еңбек  мүмкін-
діктері  негізінде  берекелі  Қоғам  қалыптастырудың  тиімді  ресурсы  ретін-
де  этносаралық  қатынастарды  үйлестіру  жəне  қоғамдық  келісімді  нығай-
ту; 2) этносаралық  қатынастар  саласында  мемлекеттік  органдар  мен  аза-
маттық  қоғам  институттарының  өзара  тиімді  іс-қимылын  қамтамасыз  ету 
арқылы ұлттық бірлікті қалыптастыру, этносаралық келісім мен қоғамдағы 
толеранттылықты  нығайту  үшін  қолайлы  жағдай  жасау;  3) этностық  мə-
дениеттерді, тілдер мен Қазақстан халқының дəстүрлерін одан əрі дамыту 
негізінде қоғамдық келісім мен ұлттық бірлікке қол жеткізу үшін этномə-
дени жəне басқа да қоғамдық бірлестіктердің күш-жігерін біріктіру; 4) та-
рихи тəжірибеге жəне демократиялық нормаларға сүйенетін қазақстандық 
қоғамның  негізгі  құндылықтар  жүйесін  қалыптастыру,  азаматтардың  сая-
си-құқықтық, əлеуметтік-адамгершілік мəдениетін дамыту; 5) этностық мə-
дениеттерді,  тілдер  мен  Қазақстан  халқының  дəстүрлерін  дамыту; 6) шет 
елдерде тұратын қазақ ұлтының өкілдеріне ана тілі, мəдениеті мен ұлттық