Гауһар Əлімбек көркем шығармалар арқылы тіл үйретуге арналған Қазақ тілі алматы 2014

79
мүшелеп
по частям
сасқалақтап
растеренно, рассеянно
былғау
пачкать,  марать   
етекте
у подножия, внизу
қыбыр-қыбыр
слабый звук, шорох
хабарлады
сообщил
ет асты
сварил мясо
жан-жағына
во все стороны, вокруг
шалқасынан
навзничь             
ұнатпай қарады
с недобрым взглядом
асығыспын
спешу
соғым
убоина  (в основном крупный 
скот,  предназначенный на 
убой);
құрт
курт (сушеный творог в виде 
шариков)
қырау
иней,  изморозь  (при  заморозках)                 
шырағым
ласк. светик. голубчик (в обра-
щении к молодым)
тау бөктері
склон горы
уыз
молозиво
жайбарақат
беззаботный, беспечный
шыдамды адам
терпеливый человек 
арыз
заявление
садақа
этн. искупительная или благо-
дарственная жертва по народно-
му  обычаю (для изгнания духа 
болезни, от сглаза и т.п.)      
сыйлас адамдар
уважающие  друг друга  люди
торсық
бурдюк (посуда из кожи для 
хранения и перевозки жидко-
стей);

80
көзі тірісінде
при жизни
пішен
сено, травостой
салт атты
всадник
құда
сват
дəт
терпение
жеңсіз
безрукавник
шыт
ситец
керзі етік
кирзовые сапоги
береке
изобилие, достаток
оқыс
внезапный, неожиданный
тəмтіштеп
по порядку
қына
мох (растение)
ТҮСІНДІРМЕ СӨЗДІКПЕН ЖҰМЫС
ҚАПА
 ир. зат. Уайым, қайғы, шер, іш құса. Қазақ тілінің түсіндірме 
сөздігі.  6-т. 23-бет.
КЕРІС
  зат. көне. Серіппелі қатты ағаш шыбығының екі ұшын қайыс-
пен тартып, доғаша иіп жасаған қол қаруы, садақ (ҚСЭ). Қазақ тілінің 
түсіндірме сөздігі.  4-т. 645-бет. 
КҮДЕР:
 күдер үзді. Орындауға болмасына көзі жетті, үмітін үзді, 
түңілді. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 5-т. 259-бет. 
ТОҚЫМ
 зат. Аттың арқасына ер батпау үшін екі қабат киізден ыңғайлап 
пішіп, сыртын мата немесе былғарымен қаптап, кейде өрнектеп сырып, ай-
нала шетін көмкеріп жасайтын ер-тұрман жабдығының бірі. Қазақ тілінің 
түсіндірме сөздігі.  9-т. 176-бет. 
ҚАРАҢДА
 ет. Қарауытып, бұлдырлап көріну; қараң-құраң ету. Қазақ 
тілінің түсіндірме сөздігі. 6-т. 80-бет. 
ТƏУБЕ
 ар. зат. Тағдырға ризалық, шүкіршілік. Қазақ тілінің түсіндірме 
сөздігі.  9-т. 78-бет. 
ШҮЙІРКЕЛЕС
 ет. Өзара əңгімеге кірісу, сыр айтысу. Қазақ тілінің 
түсіндірме сөздігі.  10-т. 292-бет. 
ТƏПТІШТЕ
 ет. Бір нəрсені жан-жақты баяндау, рет-ретімен ұқыптап 
айтып беру. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі.  9-т. 68-бет. 
ДАБЫРЛА
 ет. Жан-жақтан жамырай, шулай сөйлесу, даурығысу. Қазақ 
тілінің түсіндірме сөздігі. 3-т. 27-бет. 

81
ЖҰРАҒАТ
 зат. Ұрпақ, үрім-бұтақ, əулет; алыс ағайын. Қазақ тілінің 
түсіндірме сөздігі.  4-т. 235-бет.  
БЕРЕКЕ
 зат. 1. Ырыс, молшылық, құт. Қазақ тілінің түсіндірме 
сөздігі. 2-т. 266-бет.  
ЖЕГІ
 ауыс. Ішқұса, уайым, қайғы. 
ЖЕГІДЕЙ
 үст. Жегідей жеді. Жегі сияқты жеді, құртты.  Қазақ тілінің 
түсіндірме сөздігі.  4-т. 47-бет. 
ШАПТЫҚ
 ет. 1.  Долданып ашу шақыру, біреуге тиісу. Қазақ тілінің 
түсіндірме сөздігі.  10-т. 144-бет. 
САДАҚА
 зат. Кембағал адамдарға ақшалай я заттай берілетін қайыр, 
құдайы. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі.  8-т. 94-бет. 
МҰҚЫР
 сын. диал. Тұқыл,  тоқал. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі.  
7-т. 248-бет. 
МОСЫ
 зат. Үш темір таяқтың басы біріктіріліп, олардың түйіскен 
жерінен шығарылған ілгекке ыдыс іліп, шай қайнататын, ас пісретін құрал.
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 7-т. 234-бет. 
ФРАЗЕОЛОГИЯЛЫҚ  СӨЗДІК
ТАСҚА БАСЫЛДЫ
  көне. Типографиялық əдіспен басылып шықты, 
жарық көрді. 
АҒЫНАН (АҚ) ЖАРЫЛДЫ
  Еш нəрсені жасырмады, ішіне еш сыр 
бүкпей, ашық айтты, бар сырын ақтарды.
АУЫЛ-АЙМАҒЫМЕН (БОТА-ТАЙЛАҒЫМЕН)
 Баршасы түгел. 
СУЫҚ СӨЗ // ХАБАР, СЫБЫС
 Жағымсыз, жаман хабар, алып 
қаштысы бар қауіпті əңгіме. 
ҚАЙРАН ҚАЛДЫ
 Таңданды, таңырқады.
ҚОЛДЫ  БОЛДЫ
  Ұрланды.
ҚУАНЫШЫ ҚОЙНЫНА СЫЙМАДЫ
 Қатты сүйінді, қуанғаннан 
жүрегі жарылып кете жаздады.
КӨЗІ ІЛІНДІ (ІЛІКТІ)
 Ұйқыға кетті, ұйықтап кетті. 
ЕКІ ДҮНИЕ
 Діни ұғымда екі дүние бар деп есептейді: бірі тірліктегі 
кез,  бұл – жалған дүние, екіншісі, адам өлгеннен кейінгі кез, бұл – шын 
дүние. 
КӨЗІ ТІРІСІНДЕ
 Ажал жетіп өлмей тұрғанда, аман-сау күнінде.
ТІС ЖАРМАДЫ //  ТІС ЖАРЫП СӨЗ (ТІЛ) ҚАТПАДЫ // ТІС ЖА-
РЫП СӨЗ АЙТПАДЫ
  Үн-түнсіз қалды, үндемеді, лəм-мим демеді. 
АЯҒЫНА ЖЫҒЫЛДЫ
   Алдына барып жығылды, кешірім сұрады. 
ЖАР САЛДЫ
 Жария етті, хабар таратты. 
ҚҰДАЙДЫҢ (ҚҰДАНЫҢ) ҚҰДІРЕТІ
  діни. Алланың əмірі, тəңірдің 
күші сияқты діни ұғымды білдіреді. 
6–1151

82
БАС КӨТЕРЕР // БАС КӨТЕРГЕН АДАМЫ  // АЗАМАТЫ, КІСІСІ
  
Қолынан іс келер,  басшылық ете алар.
ЖЕЛІНІ ЖЕР  СЫЗАДЫ
  Сүтті, желіні үлкен сиыр.
ҚАРАСЫ КӨРІНБЕДІ
  Көзге түспеді, нобайы көзге шалынбады. 
КӨЗГЕ ҰРДЫ
   Бетке басты.
БАС-ТЕРІСІ КЕЛІСПЕГЕН
 Бет əлпеті, пішімі келіссіз, ұсқынсыз. 
АУЗЫ АҚҚА ЖАРЫМАДЫ
 Тоймады, тимеді; ақты, айран-сүтті көп 
ішпеді, аққа тойынбады. 
ЖАБУЛЫ ҚАЗАН ЖАБУЛЫ КҮЙІНДЕ
 Сырды жасырды, шетке сыр 
білдірмей, не болса да өзі біліп қоя салды, істі əрі қарай  қоздырмады. 
Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі.  Кеңесбаев І.К. 
Алматы, «Ғылым» баспасы, 1977 ж.
БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ
1. Əңгіме не жайында?
2. Оған хат қайдан келді?
3. Хатта не туралы жазылған?
4. Хатты кім жазған?
5. Көк тайыншаны кім ұрлады?
6.  Уақиға қалай болған?
7. Көк тайыншаның ұрланғанын кімге хабарлады?
8. Милиционер не үшін келді?
9.  Кіші лейтенанттың аты кім?
10. Милиционер кімнің үйіне келді?
11. Милиционер шалдың үйіне неше рет келді?
12.  Милиционер оларға қандай сұрақтар қойды?
13. Шал не деп жауап берді?
14. Кемпір не деп жауап берді?
15. Ұрылар қандай затты ұмытып кетті?
16. Ұрыны кім тапты?
17. Қамшының иесі кім екенін қалай білді?
18.  Ұры кім?
19. Шалдан кім кешірім сұрады?
20. Ол шалға қандай зат берді?