Әлсіз қосшағылу гематит, арсенопирит, энаргит, саффлорит, раммельсбергит, леллингит минералдарына тән. Әлсіз шағылу оңашаланған түйірлерде кӛрінер-кӛрінбес, бірақ изотроп минерал айналасында айқын кӛрінеді. Ӛте әлсіз қосшағылу қасиетіне ие минералдар: халькопирит, халькозин, аргентит, кобальтин, бурнонит, маухерит. Ӛте әлсіз қосшағылу қасиеті изотропты минералдармен жапсарындада пән үстелшесін айналдырғанда кӛрінбейді.
Әрбір анизотропты минерал бір жазықтық, параллель қосшағылу жоқ және бір не одан да кӛп кристаллографиялық жазықтық кӛбірек, параллель қосшағылу максимал болатынын айта кете кетуге тиіспіз.
Мысалы, ортаңғы сингония кристалдарының қимасында, перпендикуляр осьтер с, қосшағылу жоқ, қиындысында параллель осьтер с, қосшағылу максималь болады. Осындай себептермен әртүрлі бағдарланған түйірлерде қос шағылуды бақылауға болады. 1-кестеде шағылу плеохроизмі және қосшағылу байқалатын минералдар үлгісі келтірілген.
1 – кесте шағылу плеохроизмі (ауада) және қосшағылу байқалатын минералдар
|
|
Қосшағылу (~R%
|
Минерал
|
Түстерінің ӛзгеруі (неғұрлым қара— неғұрлым ашық
|
λ 546 нм;
|
|
түсті)
|
|
Ковеллин
|
қою-кӛк — кӛгілдір-ақ
|
|7—24
|
Молибденит
|
ақ-сұр — ақ
|
19—39
|
Висмутин
|
ақшыл-сұр — сарғыш-ақ
|
38—45
|
Пирротин
|
қызғылт-қоңыр — қоңырқай-сары
|
34—40
|
Никелин
|
қызғылт-қоңыр — кӛгілдір-ақ
|
47—52
|
Кубанит
|
қызғылт-қоңыр — ашық-сары
|
35—40
|
Валлериит
|
қоңырқай-сұр — кремдей-сары
|
14—22
|
Миллерит
|
сары — ашық-сары
|
50—50
|
Графит
|
қоңырқай-сұр — сұрлау-қара
|
7—18
|
|
|
|
Шағылған жарықта рудалық минералдың түсі – минералдарға тән айқын қасиет. Бірақ бір және сол минералдың түсі әртүрлі бақылаушылармен сирек сәйкес келеді. Минералдың түсін анықтау алғаш айналысып жүрген зерттеуші үшін үлкен қиындық туындатады.
Минералдың түсін кӛз мӛлшермен тура анықтау біраз практика және ӛте тәжірибелі кӛзді қажет етеді.
Зерттеуші неғұрлым аншлифтермен кӛп жұмыс жасаса, соғұрлым жақсы анықтаушы-маман (диагност) болып табылады. Әрбір бақылаушы ӛзінің жеке дайындаған минерал түстерінің сипаттамасын беру қажет.
Адамның кӛзі минерал түсінің ӛте әлсіз айырмашылығына және қатар орналасқан екі объектінің айқындылығына үлкен сезімталдықты меңгереді.
18
Практикада субъективті түстік ая, түстік қанығу және айқындық сияқты сипаттамалар кеңінен қолданылады. Екіншіден, минерал түсі қоршаған ортаға тәуелді болады. Сондай-ақ, мысалы, халькопирит басқа ақ минералдармен немесе сұр минералдармен салыстырғанда сары болып келеді, ал сомтума алтынмен қатар қойғанда ол жасыл-сары рең береді.
Мұндай ӛзара интерференциялық құбылыс, минералды әртүрлі ассоциацияда бақылауда маңызды. Осыған байланысты минералдардың түсін басқа минералдар түсімен, әсіресе жиі ассоциацияланған минералдармен салыстыра отырып жақсы сипаттап жазылады.
Әрбір бақылаушы үшін ӛзінің жеке минерал сипаттамасын құрастыру маңызды, себебі әртүрлі микроскопта олар әртүрлі байқалады. Сондай -ақ түстерге құбылу маңызды әсер етеді, мысалы борнит қызғылт-қоңырқай емес, қара күлгін әртүрлі рең береді.
Шағылған жарықта рудалық минералдар түсі бойынша екі топқа бӛлінеді: 1) түссіз және әлсіз боялған; 2) ашық боялған . Түссіз минералдарға рудалық минералдардың басым бӛлігі жатады. Олардың түсі ақ, ашық-сұр және сұр болып келеді. Түссіз минералдардың эталондары тӛмендегідей: галенит - ақ; сфалерит - сұр; шеелит - қара-сұр; кварц - қара-қою-сұр. Әлсіз боялған минералдар – бұл түссіз ашық әр түсті бояулардың әлсіз реңді минералдары: кӛгілдір, сарғыш, қызғылт, қоңырқай, жасылтым.
Минерал түстерінің реңдері галенит аясында немесе майда анықталады. Әлсіз боялған минералдар, түссіз минералдарға қарағанда аз таралған.
Ашық боялған немесе түсті минералдар тобы ең аз топ. Ашық боялған минералдар түсі микроскопта жеңіл анықталады. Сары, қызғылт және кӛк түсті минералдар бӛлінеді. Ашық боялған минералдардың эталондарына мына минералдар жатады: халькопирит – сары; таза жалтыратып ӛңделген борнит – қызғылт; ковеллин – кӛк.
Негізгі әдебиеттер: 1 [38-52 б.], 2 [7-12 б.], 3 [ 54-60 б.], 4 [48-51 б.], 5 [88-
б.], 8 [208-217 б.].
Бақылау сұрақтары:
1.Минералдардың шағылуын бағалаудағы негізгі ескерілетін қателіктерді атаңыз.
Рудалық минералдардың түсі. Қандай минералдың аясында әлсіз боялған минералдардың реңі анықталады?
Қос шағылудағы плеохроизмі бар минералдарды атаңыз?
Достарыңызбен бөлісу: |
